1974 - Harry Martinson

HARRY MARTINSON (1974)




KTO:
dramaturg i malarz
NARODOWOŚĆ:
szwedzka
URODZONY:
6 maja 1904, Jămshög (Blekinge)
ZMARŁ:
11 lutego 1978, Sztokholm
DZIEŁA:
"Statek - widmo" (1929) - tom wierszy
"Nomada" (1931) - tom wierszy
"Współczesna liryka" (1931) - tom wierszy
"Natura" (1934) - tom wierszy
"Podróże bez celu" (1932) - powieść
"Przylądek Żegnaj!" (1933) - powieść
"Pokrzywy kwitną" (1935) - powieść
"Wyj§cie na świat" (1936) - powieść
"Dolina Świętojańska" (1938) - zbiór esejów
"Pasaty" (1945) - zbiór wierszy
"Droga do Klockrike" (1948) - powieść
"Aniara" (1956) - poemat epicki
"Trzy noże z Wei" (1964) - sztuka teatralna
"Wóz" (1960) - zbiór wierszy
"Wiersze o jasności i ciemnościach" (1971) - zbiór wierszy

Z UZASADNIENIA NAGRODY:
Otrzymał ją za "twórczość, w której jest wszystko - od kropli rosy po kosmos".

FAKTY Z ŻYCIORYSU:
Harry Martinson urodził się w 1904 r. na południu Szwecji. Jego ojciec był kapitanem na statku handlowym i zmarł, kiedy Martinson miał sześć lat. Wkrótce potem matka porzuciła Harry'ego oraz jego sześć sióstr i wyemigrowała do Ameryki. Dzieci trafiły do ubogiego przytułku. Dziesięć lat Hany spędził albo w sierocińcach, z których ciągle uciekał, albo u przybranych rodziców. W wieku lat 16 wyjechał po kryjomu do Goeteborgu i zamustrował się na statek. W latach 1920-27 służył na czternastu jednostkach pływających, jako palacz lub marynarz opłynął całą kulę ziemską, pracował jako robotnik portowy w Chinach, Indiach, Ameryce Południowej. Do przerwania wędrownego trybu życia zmusiła go gruźlica. Wtedy zajął się pisaniem i szybko zyskał sobie miano pisarza proletariackiego. Początkowo publikował teksty w dziennikach anarchistycznych: "Brand" i "Arbetare-Kuriren".

W 1929 r. zadebiutował tomem wierszy "Statek - widmo", poswięconym głównie tematyce marynistycznej oraz socjalnej. W tym samym roku związał się z grupą literacką "Fem Unga" ("Pięciu Młodych") i zawarł małżeństwo ze starszą o 14 lat powieściopisarką Moa Svartz. W 1931 r. ukazał się kolejny tomik poetycki Martinsona pt. "Nomada", który przyniósł mu w Szwecji rozgłos i reputację "poety nadziei". Jego pełne obrazowości wiersze, opisujące dzieciństwo, przyrodę i uroki morza, wyrażały spontaniczną pochwałę życia na poziomie biologicznym. W zbiorze tym po raz pierwszy pojawiła się utopijna wizja "wędrowcy świata", która będzie towarzyszyć Martinsonowi w całej jego twórczości. W swoich kolejnych tomikach poetyckich - "Współczesna liryka" (1931) i "Natura" (1934) - sławił on piękno i niewinność przyrody, którą chce zniszczyć zbrodnicza cywilizacja. Martinson nie był, jak podkreślał, wrogiem rozwoju cywilizacyjnego; był tylko przeciwnikiem "postępu dla samego postępu".

Następne jego utwory, tym razem prozatorskie - "Podróże bez celu" (1932) i "Przylądek Żegnaj!" (1933) - były "książkami włóczęgowskimi" i przyniosły twórcy przydomek "szwedzkiego Conrada". Jeszcze większy rozgłos zyskał dzięki powieściom autobiograficznym: "Pokrzywy kwitną" (1935) i "Wyjście na świat" (1936). Chociaż opowiadały one o latach trudnego dzieciństwa i młodości pisarza, pozbawione były elementów frustracji czy goryczy. W tym czasie Martinson zaczął uprawiać też malarstwo i związał się z grupą szwedzkich prymitywistów z Brorem Hjorthem na czele. Najczęściej powtarzającymi się motywami jego obrazów były, podobnie jak w pisanych ówcześnie utworach: morze, dżungla, przyroda, fabryka. Jednocześnie pisarza absorbowały nieustannie problemy polityczne, czemu dał wyraz w wydanym w 1938 r. zbiorze esejów "Dolina Świętojańska". W 1934 r., jako twórca proletariacki zaproszony został do ZSRR na I Zjazd Pisarzy, skąd wrócił rozczarowany. Jego prokomunistyczne sympatie zaczęły topnieć, a kiedy w 1939 r. wybuchła wojna radziecko-fińska, zgłosił się na ochotnika do korpusu szwedzkiego. Ze względu na stan zdrowia został zdemobilizowany. Podczas leczenia napisał głośny artykuł "Prawda przeciw śmierci", w którym potępiał każdy rodzaj totalitaryzmu.

W latach II wojny światowej przeżywał psychiczną depresję; w tym też czasie rozwiódł się z żoną. Spokój odzyskał dzięki pisaniu, a efektem tej autoterapii był pełen dostojnej równowagi zbiór wierszy "Pasaty" z 1945 r. Znów centralnym motywem utworów stają się podróże, tym razem duchowe, oraz fascynacja szczegółem i kosmosem, jednostką i zbiorowością. Najsłynniejsze utwory Martinsona to powieść włóczęgowska "Droga do Klockrike" (1948) oraz poemat epicki w 103 pieśniach "Aniara" (1956), który zyskał światowy rozgłos głównie dzięki skomponowanej na jego podstawie operze Karla-Birgera Blomdahla. Ten filozoficzny poemat, który opowiada o losach statku kosmicznego z ośmioma tysiącami uciekinierów z Ziemi ratujących się przed atomową hekatombą, uznany został za alegoryczną historię ludzkości, pozbawionej podstawowych wartości duchowych.

W 1949 r. jako pierwszy z pisarzy proletariackich Martinson został członkiem Akademii Szwedzkiej. Pięć lat później otrzymał tytuł doktora honoris causa uniwersytetu w Goeteborgu. Publikował powieści, poezje i sztuki teatralne, z których największy sukces odniosły "Trzy noże z Wei" (1964). Po wydaniu w 1960 r. zbioru wierszy "Wóz", który spotkał się ze zdecydowaną niechęcią krytyki, twórca postanowił porzucić poezję, ale słowa nie dotrzymał i w 1971 r. opublikował pełne symbolizmu i mistycyzmu "Wiersze o jasności i ciemnościach". W 1974 r. - wspólnie z innym szwedzkim pisarzem, Eyvindem Johnsonem - wyróżniony został literacką Nagrodą Nobla za "twórczość, w której jest wszystko - od kropli rosy po kosmos". Decyzja jury spotkała się z wyraźną krytyką na świecie; najczęściej powtarzał się zarzut, że Komitet Noblowski faworyzuje swoich rodaków. Jeden z członków jury odpowiedział, że grono to postanowiło wyróżnić "reprezentanta całej rzeszy pisarzy, pochodzących z klasy robotniczej, którzy szerokim frontem wdarli się do literatury, aby wzbogacić ją swoimi złożonymi losami". Harry Martinson, nazywany w Skandynawii "pierwszym poetą ery kosmicznej", zmarł cztery lata po przyznaniu mu Nagrody Nobla. Miał wówczas 74 lata.

Do czytania

Nie ma plików w tym folderze