1925 - George Bernard Shaw

GEORGE BERNARD SHAW (1925)




KTO:
dramaturg i prozaik
NARODOWOŚĆ:
irlandzka
URODZONY:
26 lipca 1856, Dublin
ZMARŁ:
3 listopada 1950, Ayot St. Lawrence (Hertfordshire)
DZIEŁA:
"Kwintesencja ibsenizmu" (1891) - etiuda krytyczna.
"Szczygli zaułek" (1892) - dramat
"Profesja pani Warren" ) - dramat
"Sztuki przyjemne i nieprzyjemne" (1898) - zbiór sztuk
"Major Barbara" (1905) - dramat
"Druga wyspa Johna Bulla" (1904) - dramat
"Dom serc złamanych" (1920) - dramat
"Kandyda" (1903) - dramat
"Wojna z punktu widzenia zdrowego rozsądku" (1913) - artykuł prasowy
"Święta Joanna" (1924) - dramat
"Cezar i Kleopatra" (1901) - dramat
"Człowiek i nadczłowiek" (1905) - dramat
"Wielki kram" (1930) - dramat

Z UZASADNIENIA NAGRODY:
Otrzymał ją za "twórczość naznaczoną idealizmem i humanizmem, za przenikliwą satyrę, która często łączy się z wyjątkowym pięknem poetyckim".

FAKTY Z ŻYCIORYSU:
Urodził się w Dublinie, lecz próżno szukać przypominającej go sylwetki w tej galerii portretów, jaką są "Dublińczycy" Jamesa Joyce'a. Wyjechał bowiem z miasta w wieku lat 20 i nigdy doń na stałe nie wrócił. Jednak choć mieszkał w Londynie zawsze czuł się Irlandczykiem. George Bernard Shaw był synem cierpiącego na alkoholizm urzędnika. Po skończeniu szkoły średniej w wieku lat 16 podjął pracę urzędniczą w agencji handlu nieruchomościami. Jego matka, pozbawiona talentu śpiewaczka, dość miała pijaństw męża i w 1873 r., zabierając ze sobą dwie córki, uciekła do Londynu z niejakim Johnem Lee, który był jej nauczycielem śpiewu i mieszkał w domu Shawów jako przyjaciel rodziny. On właśnie był pierwszym mentorem George'a Bernarda. Zajął się zwłaszcza wykształceniem muzycznym chłopca, co zaprocentowało później, gdy Shaw został krytykiem muzycznym w londyńskiej gazecie "Star".

W 1876 r. George Bernard Shaw podążył za matką i panem Lee do Londynu. Przez pierwsze lata żył na utrzymaniu matki, która dawała lekcje muzyki. Napisał wówczas pięć powieści, z których żadna jednak nigdy nie zdobyła szerszego uznania. Był samoukiem: narzucał sobie obowiązek pisania co dzień rano pięciu stron prozy, pół dnia spędzał w British Museum, a wieczorami chodził na wykłady. Właśnie od jednego z takich odczytów - amerykańskiego krytyka kapitalizmu, Henry George'a - datuje się zainteresowanie Shawa problemami socjalnymi. W 1884 r. wstępuje do The Fabian Society (Towarzystwa Fabiańskiego), organizacji inteligenckiej propagującej idee postępu i głoszącej hasło przejścia od kapitalizmu do socjalizmu drogą reform społecznych. Z czasem Shaw stał się głównym piewcą fabianizmu. Przede wszystkim jednak krytykował współczesne mu stosunki społeczne i obnażał hipokryzję wiktoriańskiej moralności Anglików. Ponieważ przejawiał przy tym nieprzeciętny talent polemiczny i błyskotliwy dowcip szybko stał się jednym z najpopularniejszych publicystów Wielkiej Brytanii. Ponadto pisał recenzje muzyczne dla gazety "Star", teatralne dla "Saturday Review" i literackie dla "Pall Mall Gazette". Promował w nich nową wrażliwość estetyczną, której dopatrywał się w muzyce Wagnera, malarstwie Whistlera czy dramacie Ibsena. Twórczości tego ostatniego poświęcił etiudę krytyczną "Kwintesencja ibsenizmu", wydaną w roku 1891. Wystąpił w niej z krytyką teatru mieszczańskiego, reprezentowanego przez słynnego wówczas reżysera Henry Irvinga, przeciwstawiając mu dramat intelektualny, realistyczny, nie stroniący od kwestii socjalnych. Ten manifest nowego teatru spowodował, że Shaw otrzymał wkrótce zamówienie na napisanie sztuki teatralnej, która spełniałaby postulowane przez niego wymogi.

Tak więc w 1892 r. pisze swój pierwszy dramat "Szczygli zaułek", w którym występuje przeciw wyzyskowi londyńskiej biedoty przez chciwych kamieniczników. Po dwóch spektaklach, wobec braku powodzenia, sztuka zostaje zdjęta z afisza. Nie cieszą się też popularnością kolejne utwory sceniczne Shawa, których w ciągu następnych sześciu lat napisał aż dziesięć. Traktująca o prostytucji "Profesja pani Warren" zostaje nawet zakazana przez cenzurę. Były to czasy, w których Oscar Wilde trafił do więzienia za homoseksualizm. George Bernard Shaw nie przejmuje się niepowodzeniami. Wydaje książki własnym sumptem, potem na koszt swojej przyjaciółki, Charlotty P. Townsend, z którą w 1898 r. zawiera małżeństwo. W tym też roku wychodzi drukiem jego dwutomowy zbiór: "Sztuki przyjemne i nieprzyjemne". Już w tytule autor dokonuje podziału swojej dramatycznej twórczości. Za "sztuki nieprzyjemne" uważa te, które "mają zmusić widzów do spojrzenia na fakty nieprzyjemne". Są to sztuki programowe, o krytycznej, wręcz oskarżycielskiej wymowie. Pisarz rozprawia się w nich m.in. z fikcją skuteczności filantropii i jałowością działań Armii Zbawienia ("Major Barbara", 1905), brytyjskim imperializmem ("Druga wyspa Johna Bulla", 1904); czy też kolektywizmem myślenia angielskiej inteligencji ("Dom serc złamanych", 1920). Z kolei "sztuki przyjemne", choć też nie pozbawione wątków krytycznych, dotyczyły spraw obyczajowych, wykładały idee autora w sposób ironiczny i przekorny. Shaw bowiem nie przestał być nigdy mentorem, dramat traktował jako narzędzie rozpowszechniania swoich poglądów. Krytycy zarzucali mu, że jego bohaterowie nie przedstawiają ludzi, lecz idee. Shaw stronił od kwestii miłosnych, spraw psychologicznych, przemyślnych intryg. Zamiast konfliktu namiętności przedstawiał konflikt idei i postaw. Posługiwał się przy tym intelektualną szermierką i ciętym dowcipem, który zjednał mu tyle samo admiratorów, co przeciwników.

Początkowo Shaw nie był w Anglii popularny. Dopiero sukces jednej z "sztuk przyjemnych" - "Kandydy" - w 1903 r. w Nowym Jorku spowodował zainteresowanie jego twórczością w Wielkiej Brytanii. W 1904 r. razem z zaprzyjaźnionymi reżyserami stworzył "scenę idei" w londyńskim Royal Court Theatre, który przez następnych kilka lat był właściwie teatrem autorskim Shawa. Dość powiedzieć, że na 988 spektaklów wystawionych w latach 1904 - 1907 aż 701 to inscenizacje jego utworów. Wkrótce po wybuchu I wojny światowej Shaw publikuje na łamach założonego przez siebie w 1913 r. pisma "New Statesman" ogromny artykuł pt. "Wojna z punktu widzenia zdrowego rozsądku". Krytykuje w nim zarówno Niemcy, jak i Wielką Brytanię i wzywa oba państwa do rozmów pokojowych, wyśmiewając jednocześnie ślepy patriotyzm. Zostaje za to wykluczony z Klubu Dramaturgów i traci kilku przyjaciół. W 1916 r. popiera irlandzkie powstanie i broni swoich rodaków, którzy szukają pomocy dla rebelii w kaiserowskich Niemczech.

W 1920 r. po kanonizacji Joanny d'Arc rozpoczyna pracę nad swą jedyną tragedią, "Święta Joanna", którą wyda w 1924 r. W najdojrzalszej formie przedstawia w niej swoją wizję nadczłowieczeństwa, której już wcześniej dawał wyraz w takich sztukach, jak "Cerdr i Kleopatra" (1901) czy "Człowiek i nadczłowiek" (1905). Pod wpływem idei Bergsona i Nietzschego Shaw tworzy swoją własną filozofię "siły życiowej" (Life Force), która ma być kołem zamachowym "ewolucji twórczej" (Creative Evolution), traktowanej jako droga cywilizacyjnego i społecznego postępu. Ewolucja bowiem - według Shawa - prowadzić powinna do nadczłowieczeństwa, czyli ludzkości zdolnej żyć w harmonii, bez konfliktów. Owa "siła życiowa", która miałaby być praprzyczyną tego postępu była przez dramaturga (odrzucającego światopogląd materialistyczny) utożsamiana najpierw z wolą, potem z instynktem biologicznym, a w końcu - w "Świętej Joannie" - z pierwiastkiem boskim w człowieku.

W 1925 r. George Bernard Shaw otrzymuje za "twórczość naznaczoną idealizmem i humanizmem, za przenikliwą satyrę, która często łączy się z wyjątkowym pięknem poetyckim" literacką Nagrodę Nobla. Jako przeciwnik wszelkich oficjalnych uroczystości dramaturg nie przybywa na ceremonię wręczenia i nagrodę w jego imieniu odbiera brytyjski konsul w Sztokholmie. Za otrzymane pieniądze George Bernard Shaw tworzy angielsko-skandynawski fundusz literacki przeznaczony przede wszystkim dla tłumaczy dziel Augusta Strindberga. W 1930 r. Shaw publikuje "Wielki kram", sztukę, w której krytykuje nie tylko kapitalizm, ale i demokrację burżuazyjną, przeciwstawiając jej jako wzór absolutyzm oświecony. Nie ukrywa swojej sympatii dla Związku Radzieckiego, jest tak zwanym "poputczykiem" (tak określano tych zachodnioeuropejskich intelektualistów, którzy sami nie byli co prawda komunistami, ale bardzo sprzyjali partii komunistycznej i Stalinowi). Jako ewolucjonista Shaw odrzuca jednak drogę zmian rewolucyjnych. Z czasem w swojej twórczości odchodzi od realizmu i problematyki socjalnej, by zwrócić się ku wzorcom antycznym. Po śmierci żony w 1943 r. przenosi się z Londynu do Hertfordshire, gdzie spędza ostatnie lata życia. W wieku lat 94 podczas pracy w sadzie upada i łamie biodro. Umiera 3 listopada 1950 r. Ten - jak go nazwał John Matthews - "obcokrajowiec, irlandzki obserwator żył w niezgodzie ze społeczeństwem, które znaczyło dla niego mniej niż ludzie, których znał i lubił".

Do czytania	Do oglądania	Do słuchania

Nie ma plików w tym folderze