1903 - Bjornstjerne Bjornson

BJÖRNSTJERNE BJÖRNSON (1903)




KTO:
powieściopisarz, dramaturg, poeta, publicysta, polityk
NARODOWOŚĆ:
norweska
URODZONY:
8 grudnia 1832 w Kvikne (Osterdalen)
ZMARŁ:
24 kwietnia 1910 w Paryżu
DZIEŁA:
"Między bitwami" (1857) - dramat
"Dziewczę ze słonecznego wzgórza" (1857) - opowieść
"Kulawa Hulda" (1858) - dramat
"Arne" (1859) - opowieść
"Tak, my kochamy ten kraj" (1859) - wiersz (późniejszy hymn Norwegii)
"Wesoły chłopiec" (1860) - opowieść
"Król Sverri" (1861) - dramat
"Sigurd Slembe" (1863) - dramat
"Maria Stuart w Szkocji" (1860-63) - dramat historyczny
"Wiersze i pieśni" (1870) - zbiór utworów poetyckich
"Arnljot Gelline" (1870) - poemat epicki
"Bankructwo" (1875 - dramat
"Redaktor" (1875) - dramat
"Król" (1875) - dramat
"Rękawiczka" (1883) - dramat społeczny
"Ponad siły" (1886) - dramat społeczny
"Kiedy zakwita nowe wino" (1910) - komedia

Z UZASADNIENIA NAGRODY:
Otrzymał ją za "szlachetnie podniosłą i różnorodną poezję, która zawsze wyróżniała się świeżością natchnienia i rzadko spotykaną czystością ducha", a także za "talent epicki i dramatyczny".

FAKTY Z ŻYCIORYSU:
Björnstjerne Björnson był najstarszym z sześciu synów luterańskiego pastora z miasteczka Kvikne. Nadzwyczaj rozwinięty jak na swój wiek, już w dzieciństwie pisał wiersze, wydawał własną, ręcznie pisaną gazetkę i fascynował się polityką. Po ukończeniu szkoły w Molde wyjechał w wieku lat 17 do Christianii (przemianowanej później na Oslo), gdzie przygotowywał się do egzaminów na studia. Poznał wówczas Henryka Ibsena i wielu innych pisarzy norweskich. W 1852 r. dostał się na uniwersytet, ale rok później - po uzyskaniu pełnoletności - opuścił go, by poświęcić się działalności politycznej, teatralnej i literackiej. Pracując od 1854 r. jako krytyk teatralny dla gazety "Morgenbladet" walczył o stworzenie narodowego teatru norweskiego i wyrwanie go spod wpływów duńskich. Od 1856 r. wydawał pismo "Illustratet Folkebladet", w którym publikował własnoręcznie spisywane bajki i podania ludowe.

W tym samym roku odwiedził Szwecję, gdzie zafascynowała go pieczołowitość i troskliwość, z jaką Szwedzi dbają o swoją tradycję i spuściznę kulturową. Tuż po powrocie napisał artykuł "Jak zostałem poetą", w którym dał uroczyste słowo, że stworzy ze sztuk teatralnych "galerię przodków", aby naród norweski mógł odnaleźć utracone poczucie dumy narodowej. Słowa dotrzymał i w 1857 r. napisał dramat "Między bitwami", opowiadający o tragicznych dla jego kraju wydarzeniach z XII w. Później przyszły następne sztuki nawiązujące do średniowiecznej historii Norwegii: "Kulawa Hulda" (1858), "Król Sverri" (1861) oraz najsłynniejsza "Sigurd Slembe" (1863). W utworach tych, pisanych pod wpływem twórczości Schillera i Szekspira, autor wyrażał przekonanie, że siłę polityczną narodu norweskiego stanowi chłopstwo.

W 1857 r. Björnson objął po Ibsenie funkcję dyrektora teatru w Bergen. W następnym roku poślubił aktorkę Karolinę Reimers. Jeden z ich synów stał się później znanym w Norwegii reżyserem, a córka wyszła za mąż za Ibsena. Pisarza zajmowała wówczas tematyka wiejska i jej właśnie poświęcił kolejne swoje opowieści: "Dziewczę ze słonecznego wzgórza" (1857), "Arne" (1859) i "Wesoły chłopiec" (1860). O tym ostatnim utworze wybitny krytyk duński Georg Brandes napisał, że jest "podobny do odświeżającego wiaterku, niosącego zbawienie od żałosnej melancholii, ciążącej na norweskim umyśle". Bohaterami opowieści Björnsona są bowiem ludzie twardzi i silni, znający dobrze cel życia, przezwyciężający swoje słabości. Narracja tych, utrzymanych w romantycznym nastroju utworów, przypomina skandynawskie sagi.

W 1859 r. Björnson pisze wiersz zaczynający się od słów: "Ja, vi elsker dette Landet" ("Tak, my kochamy ten kraj"), do którego muzykę napisał później kompozytor Richard Nordraak, i który stał się hymnem narodowym Norwegii. W tym samym roku Björnson powraca do Christianii, gdzie wydaje dziennik wieczorny "Aftenbladet", który staje się organem nowej partii liberalnej. Pokłóciwszy się ze współpracownikami pisarz bardzo szybko opuszcza redakcję. W latach 1860-63 przebywa we Włoszech, gdzie studiuje historię teatru i wydaje dramat historyczny "Maria Stuart w Szkocji". Mieszka też w Paryżu, a po powrocie do Norwegii kieruje w latach 1865-67 teatrem w Christianii. Działa społecznie, propagując oświatę dla ludu i uczestnicząc w zakładaniu uniwersytetów ludowych. Odgrywa też dużą rolę w życiu politycznym kraju, redagując w latach 1866-71 gazetę "Norsk Folksbladet", na której łamach opowiada się za wprowadzeniem postępowych reform. Jest zwolennikiem panskandynawizmu. Przez cały czas pisze utwory poetyckie: ballady historyczne, wiersze liryczne, hymny i pieśni, opublikowane w 1870 r. w zbiorze "Wiersze i pieśni". W tym samym roku wydaje również wielki poemat epicki "Arnljot Gelline", oparty na motywach historycznych.

W latach 1873-76 przebywa we Włoszech i jest to okres światopoglądowych przewartościowań, które dokonują się pod wpływem idei Darwina i Milla, a przede wszystkim Brandesa, który w swoich wykładach kopenhaskich z 1871 r. wzywał pisarzy skandynawskich, by porzucili wartości narodowe i romantyczne dla ogólnoludzkich i realistycznych. Dramat "Bankructwo" (1875) krytykuje stosunki ekonomiczne w Norwegii; "Redaktor" (1875) atakuje norweską prasę a "Król" rozprawia się z monarchią i dogmatami Kościoła. Choć religii przydawał Björnson dotychczas duże znaczenie, uważając ją za pomocną w przezwyciężaniu ludzkich słabości, teraz krytykuje on Kościół za odrzucenie teorii ewolucji oraz zbyt wielką wagę przykładaną do grzechu i Sądu Ostatecznego. Głośno też wypowiada się przeciw boskiej naturze Chrystusa, przez co w Norwegii zyskuje miano heretyka. Z tego powodu woli przebywać raczej za granicą niż w kraju: lata 1880-81 spędza w USA, lata 1882-87 w Paryżu. Z czasem odchodzi zupełnie od wiary i Kościoła. Jego następne dramaty społeczne ("Rękawiczka" (1883) i "Ponad siły" (1886)) wystawiane są na scenach amerykańskich. W Norwegii krytykują je konserwatyści. Pierwsza ze sztuk domaga się bowiem równouprawnienia kobiet, druga głosi, że chrześcijaństwo nie jest dziś możliwe bez kompromisów. W ostatnich latach XIX w. Björnson pisze jeszcze wiele powieści, nowel i dramatów na tematy społeczne, ale - uwikłane w doraźność - mają one mniejszą wartość literacką.

W 1903 r. twórca uhonorowany zostaje literacką Nagrodą Nobla za - jak napisano w werdykcie jury - "szlachetnie podniosłą i różnorodną poezję, która zawsze wyróżniała się świeżością natchnienia i rzadko spotykaną czystością ducha", a także za "talent epicki i dramatyczny". Björnstjerne Björnson zmarł w Paryżu w 1910 r., kilka miesięcy po opublikowaniu komedii "Kiedy zakwita nowe wino". Poza Skandynawią jest dziś niemal zapomniany, a wielu krytyków uważa - podobnie jak na początku wieku - że Nagroda Nobla należała się raczej prawdziwemu gigantowi światowej literatury, innemu norweskiemu dramaturgowi: Henrykowi Ibsenowi.

Do czytania

Nie ma plików w tym folderze