1927 - Henri Bergson

HENRI BERGSON (1927)



KTO:
filozof
NARODOWOŚĆ:
francuska
URODZONY:
18 października 1859, Paryż
ZMARŁ:
4 stycznia 1941, Paryż
DZIEŁA:
"O bezpośrednich danych świadomości" (1882)
"Materia i pamięć" (1896)
"Śmiech" (1900) - esej (studium o naturze komizmu)
"Wstęp do metafizyki" (1903)
"Ewolucja twórcza" (1907)
"Znaczenie wojny"
"Ewolucja niemieckiego imperializmu"
"Energia duchowa" (1919)
"Dwa źródła moralności i religii" (1932)

Z UZASADNIENIA NAGRODY:
Otrzymał ją jako "znak uznania dla jego jaskrawych i podtrzymujących wiarę w życie idei, a także dla wyjątkowego mistrzostwa, z jakim te idee były wcielane".

FAKTY Z ŻYCIORYSU:
Henri Bergson urodził się w kosmopolitycznej rodzinie żydowskiej. Jego matka pochodziła z Irlandii, ojciec - wybitny muzyk i uczeń Chopina - z Polski, choć obywatelstwo miał angielskie. Do ósmego roku życia Henri wychowywał się w Londynie, później w Paryżu, dokąd przeprowadziła się jego rodzina. W latach 1868 - 78 uczył się w liceum Condorcet, gdzie dał się poznać jako geniusz matematyczny, zamiast jednak studiować nauki ścisłe wybrał filozofię w Ecole Normal Supórieure, po ukończeniu której przyjął obywatelstwo francuskie. W 1881 rozpoczął pracę nauczycielską w gimnazjum w Angers, a po roku w liceum Pas w Clermont-Ferrand, gdzie przygotowywał pracę doktorską: "O bezpośrednich danych świadomości". Za dysertację oraz za studium w języku łacińskim na temat Arystotelesa - otrzymał na Sorbonie w 1889 r. tytuł doktora filozofii.

"O bezpośrednich danych świadomości" jest wykładem podstaw teorii filozoficznej Bergsona, zwanej od jego nazwiska bergsonizmem, które rozwinął i pogłębił w swoich następnych pracach. Jego zdaniem intelekt ludzki nie jest zdolny do poznania rzeczywistości i rolę tę spełnić może jedynie intuicja, pozwalająca na bezpośrednie wniknięcie nie tylko w psychikę człowieka, lecz również w istotę wszelkich zjawisk na świecie. Bergson sprzeciwił się newtonowskiemu pojęciu linearnego czasu obiektywnego, mierzonego zegarem, i przeciwstawił mu koncepcję czasu subiektywnego, który uważał za rzeczywisty. Na przykład czas dziecka uważał za dłuższy od czasu starca. Twierdził, że ciągła zmienność i różnorodność zjawisk wyraża się w trwaniu, którym nazywał następujące po sobie stany świadomości, przepływające jak strumień. Za podstawowy warunek ewolucji twórczej i odnowy duchowej uważał tzw. pęd życiowy (blan vital), hamowany jednak przez bezładną materię świata. Twierdził, że aby w pełni wykorzystać swoje możliwości twórcze i stać się panem swojego losu, człowiek powinien oderwać się od świata rzeczy i pojęć.

W 1891 r. Bergson wyjechał z Clermont-Ferrand do Paryża, gdzie w następnym roku poślubił Luizę Neuberger. Rozpoczął też pracę nauczycielską w liceum Henryka IV i napisał swoją kolejną pracę "Materia i pamięć", wydaną w 1896 r. i rozwijającą tezy z pracy doktorskiej, przy szczególnym uwzględnieniu roli mózgu w procesie poznania. W 1900 r. Bergson objął katedrę filozofii greckiej w prestiżowej uczelni College de France oraz opublikował esej pt. "Śmiech" - studium o naturze komizmu i jego pozytywnym znaczeniu w życiu człowieka. Trzy lata później wydał pracę "Wstęp do metafizyki", w której ustalił różnice między naukami przyrodniczymi i filozoficznymi. Podkreślając konieczność tych pierwszych, jednak właśnie filozofię uznał za przydatniejszą w życiu i prawdziwie twórczą. W 1907 r. ukazało się najgłośniejsze dzieło Bergsona "Ewolucja twórcza", która podejmowała poruszane wcześniej wątki jego filozofii, koncentrując się na blan vital. Praca ta, przeciwstawiając się materialistycznym koncepcjom deterministów i darwinistów, tchnęła życiowym optymizmem i wywarła olbrzymi wpływ daleko poza kręgami akademickimi. Fascynowali się nią tacy twórcy jak m.in. Claude Debussy, Claude Monet, Marcel Proust, Paul Valery czy Nikos Kazantzakis. Bergson miał też swoich przeciwników, należeli do nich zwłaszcza Julien Benda i Bertrand Russel, który pisał m.in.: "Jest regułą, że Bergson nie trudzi się z dowodzeniem sprawiedliwości swoich sądów, zdając się na misterność logicznych konstrukcji i na piękno słowa". Russel wskazał tu na jedną z przyczyn ogromnego sukcesu czytelniczego Bergsona - otóż był on stylistą wybitnym, obok Nietzschego jednym z najbardziej wyróżniających się wśród filozofów. Jego obrazowy i metaforyczny, a zarazem komunikatywny język zadziwiał bogactwem, precyzją i melodyjnością słów. W latach poprzedzających I wojnę światową bergsonizm był jednym z głównych nurtów światowej filozofii, a jego twórca gościł z wykładami na wielu sławnych uniwersytetach świata. W 1914 r. wybrany został członkiem Akademii Francuskiej.

Podczas I wojny światowej Bergson wydał dwie polemiczne prace - "Znaczenie wojny" i "Ewolucja niemieckiego imperializmu" - w których określił wojnę jako konflikt pomiędzy samoistną siłą życia a mechanizmem samozniszczenia. Jego zdaniem pierwszą stronę reprezentują Francuzi, którzy bronią duchowej i politycznej wolności jednostki, drugą zaś Niemcy - począwszy od Hegla - ubóstwiający masy. W czasie wojny filozof jeździł z misjami dyplomatycznymi do Hiszpanii i Stanów Zjednoczonych, a po jej zakończeniu działał aktywnie w Lidze Narodów. W 1919 r. wydał pełną optymizmu pracę "Energia duchowa", by w roku następnym część owego optymizmu utracić zachorowawszy na artretyzm. W 1927 r. Henri Bergson otrzymał literacką Nagrodę Nobla jako "znak uznania dla jego jaskrawych i podtrzymujących wiarę w życie idei, a także dla wyjątkowego mistrzostwa, z jakim te idee były wcielane". Z powodu choroby filozof nie mógł uczestniczyć w ceremonii wręczenia nagrody, wysłał jednak do Sztokholmu list, w którym pisał m. in: "Doświadczenie historyczne dowiodło, że rozwój technologiczny społeczeństwa nie zapewnia moralnej doskonałości żyjących w nim ludzi. Zwiększenie dóbr materialnych może nawet okazać się niebezpieczne, jeśli nie będą mu towarzyszyć odpowiednie starania duchowe".

Ostatnią książką Bergsona była wydana w 1932 r. praca "Dwa źródła moralności i religii", w której pisał m.in.: "Funkcja wszechświata polega na tym, aby być maszyną do produkowania bogów". Z czasem filozof wybrał jednak jednego Boga, gdyż ostatnie lata życia poświęcił mistyce chrześcijańskiej i przyjął wiarę katolicką. Podczas II wojny światowej kolaborancki rząd Vichy, który przyjął hitlerowskie ustawy rasowe, chciał dla Bergsona zrobić wyjątek, aby nie poddawał się on rejestracji Żydów i nie nosił sześcioramiennej gwiazdy. Stary i schorowany filozof odrzucił jednak propozycję władz, a niedługo potem umarł w wieku 82 lat.

Do czytania

Nie ma plików w tym folderze