1955 - Halldor Kiljan Laxness

HALLDÓR LAXNESS (1955)




KTO:
prozaik, dramaturg i poeta
NARODOWOŚĆ:
islandzka
URODZONY:
23 kwietnia 1902, Reykjavik
ZMARŁ:
1998
DZIEŁA:
"Dziecko natury" (1919) - powieść romantyczna
"Kilka opowiadań" (1923) - zbiór opowiadań
"Pod świętą górą" (1924) - powieść
"Z katolickiego punktu widzenia" (1925)
"Wielki tkacz z Kaszmiru" (1925) - powieść
"Księga narodu" (1927) - zbiór esjów
"Salka Valka" (1931-32) - powieść
"Niezależni" (1934-35) - powieść
"Na wschodzie" (1933)
"Rosyjska bajka" (1938)
"Krótkie spięcie" (1934) - sztuka
"Światłość świata" (1937-1940) - tetralogia powieściowa
"Dzwon Islandii" (1943-1946) - trylogia powieściowa
"Eroica" (1952) - powieść
"Stacja atomowa" (1948) - powieść
"Ryba umie śpiewać" (1957) - powieść
"Epoka poetycka" (1963) - autobiografia
"Duszpasterstwo koło lodowca" (1968) - powieść
"Ciągle w tym samym miejscu" (1981) - zbiorek
"A lata mijają" (1984) - zbiorek
"Dni u mnichów" (1987) - wspomnienia


Z UZASADNIENIA NAGRODY:
Otrzymał ją za "wyrazistą siłę epicką, która odrodziła wielką sztukę prozatorską Islandii".

FAKTY Z ŻYCIORYSU:
Halldór Gudjonsson urodził się w Reykjaviku w rodzinie inspektora budowlanego. Kiedy miał dwa lata, rodzina przeniosła się na farmę w Laxness (stąd późniejszy pseudonim literacki), co w języku islandzkim oznacza "półwysep łosia". W dzieciństwie grał na skrzypcach, dużo czytal, Przede wszystkim islandzkie sagi, oraz pisywał w sekrecie romantyczne powieści. Jedną z nich - "Dziecko natury" - wydał w wieku 17 lat pod pseudonimem Halldór fra Laxnesi. Uczęszczał do szkoły średniej w Reykjaviku, ale jej nie ukończył. Po śmierci ojca, jako 19-latek, wyruszył w świat. Długi czas mieszkał w Kopenhadze, potem przebywał w Austrii i Niemczech, a w 1922 r. zetknął się we Francji z surrealistami. Jego duchowe poszukiwania doprowadziły go w końcu do klasztoru benedyktynów w Luksemburgu, gdzie w roku 1923 przeszedł z luteranizmu na katolicyzm i na znak konwersji przyjął nazwisko Laxness.

Po zbiorze "Kilka opowiadań" (1923) i powieści "Pod świętą górą" (1924), opublikował w 1925 r. apologię swej wiary: "Z katolickiego punktu widzenia". W tym samym roku wyjechał na Sycylię, gdzie napisał pierwszą ważną powieść "Wielki tkacz z Kaszmiru", opowiadającą o losach młodzieńca, który porzucił ukochaną kobietę i posiadłości ziemskie dla życia klasztornego. Utwór zyskał aprobatę islandzkich krytyków, którzy jednak zarzucili pisarzowi eksperymenty stylistyczne (owoc kontaktu z surrealistami) oraz nadużywanie obcych wyrażeń, co w Islandii było poczytywane niemal za zamach na kulturę narodową. W latach 1927-30 Laxness przebywał w Ameryce Północnej. Po opublikowaniu opowiadania o nędzy islandzkich emigrantów w Mannitobie omal nie został deportowany z Kanady. W Stanach Zjednoczonych spotkał się z socjalistycznym pisarzem Uptonem Sinclairem, pod wpływem którego zerwał z katolicyzmem i został marksistą. Nowe poglądy przedstawił w 1929 r. w zbiorze esejów "Księga narodu". Ideami socjalistycznymi przeniknięta była również dwutomowa powieść "Salka Valka" (1931-32), przedstawiająca życie biednych islandzkich rybaków oraz podejmowane przez nich próby zrzucenia ucisku spolecznego. Książka powstała już po powrocie pisarza do ojczyzny, co nastąpiło w 1930 r., kiedy islandzki parlament obchodził jubileusz swego 1000-lecia.

Następna powieść Laxnessa "Niezależni" wyszła w dwóch tomach w latach 1934-35. Autor ukazał w niej heroiczną walkę biednego chłopa z losem, ludźmi i przyrodą, w czym krytycy doszukali się analogii z historią Islandczyków, dążących do niezależności. Ta pełna ironii książka, mimo iż nawiązywała do tradycji sag islandzkich, dyskredytowała jako przeżytek ich heroizm i polemizowała z przyszłościową wizją "prostego, wolnego chłopstwa", propagowaną przez Knuta Hamsuna. Powieść zawierała wiele przemyśleń pisarza powstałych po jego wizycie w ZSRR, która miała miejsce w latach 1932-33. Wrażenia z niej zamieścił w książkach: "Na wschodzie" (1933) i "Rosyjska bajka" (1938). W 1934 r. opublikował noszącą ślady wpływów Strindberga sztukę "Krótkie spięcie", ale nie cieszyła się ona wielkim powodzeniem.

W latach 1937-40 ukazuje się najwybitniejsze - według samego Laxnessa - dzieło: powieściowa tetralogia "Światłość świata", będąca sagą o wiejskim poecie, przeżywającym konflikt między realizmem a idealizmem. Krytycy i czytelnicy wyżej stawiają opublikowaną w latach 1943-46 trylogię "Dzwon Islandii", opartą na faktach historycznych z przełomu XVI i XVII w., kiedy to Islandia znajdowała się pod panowaniem Danii. Tematem utworu jest proces o kradzież świętego dzwonu - symbolu narodowej niezależności. W tym wielowarstwowym utworze, przed odczytaniem którego wyłącznie jako powieści historycznej Laxness wyraźnie przestrzega, pisarz po raz kolejny parodiuje staroislandzkie wzorce heroizmu. Poodobnego zabiegu dokonuje w powieści "Eroica" z 1952 r., będącej trawestacją średniowieczaej sagi. Pokazuje w niej, że ideały heroiczne były anachronizmem już w XI w.

"Dzwon Islandii" przynosi twórcy sławę daleko poza granicami kraju. Rząd w Reykjaviku postanawia przyznawać pisarzowi państwowe stypendium. Kiedy welokrotnie urzędnicy zmniejszają przeznaczoną dla niego kwotę, Laxness odmawia przyjęcia pieniędzy. W 1948 r. publikuje powieść "Stacja atomowa", w Polsce jako "Sprzedana wyspa", w której opisuje pertraktacje związane z dzierżawieniem Amerykanom bazy wojennej w Islandii. Książka ta cieszy się dużym powodzeniem w krajach realnego socjalizmu, w USA natomiast wydana zostaje dopiero w 1982 r. Decydują o tym przede wszystkim prokomunistyczne sympatie pisarza, który od 1950 r. przewodniczy Towarzystwu "Islandia-ZSRR". W 1955 r. Halldór Laxness uhonorowany zostaje literacką Nagrodą Nobla za "wyrazistą siłę epicką, która odrodziła wielką sztukę prozatorską Islandii".

Z czasem pisarz stopniowo odchodzi od tematów społecznych i politycznych. Jego kolejna powieść, "Ryba umie śpiewać" z 1957 r., odznacza się lirycznym nastrojem i refleksyjnością. Odchodzi również od komunizmu, który poddaje ostrej krytyce w głośnej autobiografli "Epoka poetycka" (1963). Pisze wspomnienia, sztuki teatralne i powieści, z których największe uznanie zdobywa "Duszpasterstwo koło lodowca" (1968), gdzie porzuca realizm na rzecz surrealizmu i metafizyki. W ostatnich latach publikuje listy, szkice i eseje. Najważniejsze z nich zebrano w tomach: " Ciągle w tym samym miejscu" (1981) i "A lata mijają" (1984). Jego wspomnienia "Dni u mnichów" ukazały się w 1987 r. Powszschnie Laxness uważany jest za najwybitniejszego pisarza islandzkiego XX w. W biografii wydanej w 1971 r. Peter Mallberg pisał: "Islandzkie dziedzictwo pozostaje żywą siłą w utworach Laxnessa. Ta siła widoczna jest również w rozmyślaniach pisarza o dniu dzisiejszym, i w jego twórczych poszukiwaniach. Cała twórczość przeniknięta jest przeciwstawieniem między ojczystym i zgranicznym, własnym i cudzym, które to przeciwstawienie okazało się dla niego nader płodne".

Do czytania

Nie ma plików w tym folderze