1961 - Ivo Andrić

IVO ANDRIĆ (1961)




KTO:
powieściopisarz, nowelista i poeta
NARODOWOŚĆ:
jugosłowiańska
URODZONY:
9 października 1892, Trawnik (Bośnia)
ZMARŁ:
13 marca 1975, Belgrad
DZIEŁA:
"Ex ponto" (1918) - zbiór poezji
"Niepokoje" (1920) - zbiór poezji
"Opowiadania" (1924, 1931, 1936) - zbiory prozatorskie
"Most na rzece Drinie" (1945) - powieść
"Kronika trawniacka" (1945) - powieść
"Panna" (1945) - powieść
"Nowe opowiadania" (1948) - zbiór opowiadań
"Twarze" (1960) - zbiór opowiadań
"Przeklęte podwórze" (1954) - powieść
Z UZASADNIENIA NAGRODY:
Otrzymał ją za "siłę daru epickiego, pozwalającą w całej pełni odsłonić ludzkie losy i problemy związane z histońą jego kraju". Członek Akademii Szwedzkiej, Anders Austerling stwierdził, że Andrić dla zrozumienia najbąrdziej skomplikowanych problemów filozoficznych wykorzystuje ludowe legendy bośniackie.

FAKTY Z ŻYCIORYSU:
Ivo Andrić urodził się w 1892 r. w rodzinie bośniackiego rzemieślnika, dzieciństwo spędził w Wyszegradzie nad Driną, a gimnazjum ukończył w Sarajewie. W 1908 r. jego rodzinna Bośnia (tygiel narodowościowy i religijny, miejsce ścierania się wpływów Wiednia i Petersburga) anektowana została przez Austro-Węgry. Ivo rozpoczął ożywioną działalność w literackich i politycznych ruchach młodzieży bośniackiej. Był m.in. członkiem organizacji "Młoda Bośnia", z której wywodził się Gawriło Prinzip - człowiek, który 28 czerwca 1914 r. zabił w Sarajewie następcę tronu wiedeńskiego arcyksięcia Ferdynanda, co stało się bezpośrednią przyczyną wybuchu I wojny światowej. Andrić został aresztowany i do roku 1917 internowany. W tym czasie wiele czytał, zwłaszcza Kierkegaarda i Dostojewskiego. Mroczny klimat ich utworów pojawi się w jego dwóch zbiorach poezji - "Ex ponto" (1918) i "Niepokoje" (1920) - w których będzie Andrić vyrazicielem charakterystycznych dla pokolenia powojennego nastrojów pesymizmu i przekonania o absurdalności ludzkich poczynań. Tomiki te nie były jednak debiutem twórcy; jeszcze przed wojną, w 1911 r. ogłaszał swoje utwory w pismach literackich, a w 1914 r. zamieścił w antologii "Hrvatska mlada liryka".

Po okresie internowania redagował w 1918 r. w Zagrzebiu pismo literackie "Knjiżevni jug". Przed wojną i po jej zakończeniu pisarz studiował nauki humanistyczne: w Zagrzebiu, Wiedniu, Krakowie i Grazu, gdzie w 1924 r. uzyskał tytuł doktora, pisząc pracę o życiu intelektualnym Bośni pod panowaniem tureckim. W latach 1921-41 pełnił wiele funkcji dyplomatycznych w jugosłowiańskim MSZ: w Rzymie, Bukareszcie, Marsylii, Paryżu, Madrycie, Genewie, Berlinie. Wydał w tym czasie trzy zbiory prozatorskie pod wspólnym tytułem: "Opowiadania" (1924, 1931, 1936), w których odwoływał się do przeszłości i legendy swego kraju, przedstawiając Bośnię jako kraj pełen cierpienia i nieszczęścia, a jej mieszkańców jako niewolników własnych żądz i popędów. Odchodząc od poezji do prozy Andrić starał się zobiektywizować swoje niepokoje. Jego rozchwiana narracja stanie się z czasem coraz bardziej powściągliwa, by w końcu ustąpić miejsca beznamiętnej kronikarskiej relacji.

W 1939 r. Andrić mianowany został ambasadorem Jugosławii w Berlinie, gdzie w następnym roku zainicjował akcję na rzecz uwolnienia z obozów koncentracyjnych profesorów krakowskich (po wojnie pisarz otrzyma tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego). Kiedy wrócił do Belgradu w kwietniu 1941 r., hitlerowcy wkraczali do Jugosławii. Podczas okupacji niemieckiej przebywał w areszcie domowym w swoim mieszkaniu w Belgradzie, gdzie w ciągu czterech lat napisał trzy powieści, które wyszły drukiem w 1945 r.: "Most na rzece Drinie", "Kronika trawniacka" (znana w Polsce jako "Konsulowie ich cesarskich mości") oraz "Panna". W pierwszej z nich, nawiązując do epickiej tradycji powieściopisarskiej XIX w., pisarz odmalował "długie trwanie" Bośni na przestrzeni czterech wieków, czyniąc most na rzece Drinie nie tylko sceną i świadkiem wydarzeń, ale również symbolem trwałości życia. Z kolei w "Konsulach ich cesarskich mości" ukazał Bośnię za czasów napoleońskich oczyma dyplomatów obcych mocarstw, a przesłanie tego utworu zawrzeć można w powiedzeniu Kiplinga, że "Wschód jest Wschodem, a Zachód Zachodem i jedno drugiego nie zrozumie nigdy", przy czym Bośnię Andrić umieszczał kulturowo raczej w Azji niż w Europie. Trzecia powieść "Panna", której akcja rozgrywa się w dwudziestoleciu międzywojennym, jest psychologicznym studium skąpstwa, z mistrzowskimi portretami charakterów. Niepokój i cierpienie narratora, charakterystyczne dla jego wcześniejszych opowiadań, ustępują miejsca fatalistycznemu pojednaniu ze światem. Trzy napisane podczas wojny powieści przyniosły pisarzowi ogromną sławę, zwłaszcza w Europie Wschodniej.

Po 1945 r. Andrić, zwolennik polityki Tito, wstąpił do partii komunistycznej, był posłem do parlamentu i przewodniczącym jugosławiańskiego związku literatów. Pisał przede wszystkim opowiadania, zebrane w tomach "Nowe opowiadania" (1948) oraz "Twarze" (1960). Za najlepszy utwór tego okresu uważana jest powieść "Przeklęte podwórze" (1954), której akcja dzieje się w Bośni pod panowaniem tureckim. W 1961 r., po odrzuceniu w ostatniej chwili kandydatury Marii Dąbrowskiej, komitet Noblowski postanowił przyznać literacką Nagrodę Nobla Ivo Andrićovi za "siłę daru epickiego, pozwalającą w całej pełni odsłonić ludzkie losy i problemy związane z historią jego kraju". Członek Akademii Szwedzkiej, Anders Austerling stwierdził, że Andrić dla zrozumienia najbąrdziej skomplikowanych problemów filozoficznych wykorzystuje ludowe legendy bośniackie. Podczas odczytu noblowskiego pisarz powiedział m.in.: "Wszystkie historie od najwcześniejszych czasów to w istocie jedna histońa o sensie ludzkiego życia. Maniera i formy powieści mogą, rzecz jasna, zmieniać się w zależności od okoliczności i historycznych właściwości tego czasu, w którym zostały one napisane, ale przyczyna, by opowiadać i przekazać historię, pozostaje niezmienna".

Pisarz zmarł w 1974 r. na wylew krwi do mózgu.

Do czytania

Do słuchania

Nie ma plików w tym folderze