1917 - Henryk Pontoppidan

HENRIK PONTOPPIDAN (1917)





KTO:
powieściopisarz i nowelista
NARODOWOŚĆ:
duńska
URODZONY:
24 lipca 1857 w Fredericia (Jutlandia)
ZMARŁ:
21 sierpnia 1943 w Kopenhadze
DZIEŁA:
"Koniec życia" (1881) - opowiadabie
"Podcięte skrzydła" (1882) - tomik nowel
"Obrazki wiejskie" (1883) - tomik nowel
"Gmina w Sandinge" (1883) - powieść
"Umiłowany kraj" (1891-95) - trylogia powieściowa
"Orli lot" (1894) - nowela
"Lykke-Per" (1898-1904) - ośmiotomowy cykl powieściowy
"Królestwo umarłych" (1912-16) - cykl powieściowy (5 tomów)
"Królestwo niebiańskiego mężczyzny" (1927) - powieść

Z UZASADNIENIA NAGRODY:
Otrzymał ją za "prawdziwe opisanie życia współczesnego Danii".

FAKTY Z ŻYCIORYSU:
Henrik Pontoppidan był jednym z szesnaściorga dzieci pastora - teologa, który swój luteranizm bardzo silnie wiązał z duńskim nacjonalizmem. Znacznie większy wpływ na jego wychowanie miała jednak matka, która od wczesnego dzieciństwa wyczuliła go na krzywdę społeczną, zwłaszcza jutlandzkich chłopów. W wieku lat sześciu Henrik trafił do miasta Randers, które zdobyte i plądrowane było przez wojska pruskie oraz austriackie. Wywarło to na nim wielkie wrażenie: gdy w roku 1920 prowincja Schleswig-Holstein wróciła z powrotem do państwa duńskiego, Pontoppidan napisał na ten temat poemat patriotyczny, w którym zawarł swoje wspomnienia z dzieciństwa. Pontoppidan wychowywany był w tradycji luterańskiej, ale się przeciw niej buntował. Pociągała go literatura pozytywistyczna. Zamiast jak ojciec zostać pastorem, postanowił kształcić się na inżyniera w kopenhaskiej politechnice. W stolicy uczęszczał na wykłady Georga Brandesa, który wywarł na niego ogromny wpływ.

Przełomowy dla Pontoppidana okazał się rok 1877. Wyruszył wówczas w swą pierwszą daleką podróż (do Szwajcarii), przeżył swą pierwszą wielką miłość i napisał swoje pierwsze nieśmiałe szkice. Dopiero wtedy zadecydował, że zostanie pisarzem. W 1879 r. przerwał studia i rozpoczął pracę w szkole ludowej, założonej przez jego brata Mortena. Jak wspomni po latach: "Przede wszystkim interesowało mnie życie biedaków. Najbardziej ze wszystkiego nurtowała mnie nierówność". Jego kariera pedagogiczna zakończyła się w 1882 r., kiedy to aresztowano Mortena za działalność polityczną. Na wsi Pontoppidan poznał jednak urodziwą chłopkę, Mary Hansen, z którą w 1881 r. zawarł małżeństwo. W tym samym roku zadebiutował w tygodniku "Ude og Hjemme" opowiadaniem "Koniec życia". W 1882 r. opublikował tomik nowel "Podcięte skrzydła", a rok później "Obrazki wiejskie", w których poddał krytyce stosunki społeczne panujące na duńskiej prowincji.

W 1883 r. ukazała się pierwsza wybitna powieść Pontoppidana "Gmina w Sandinge", w której rozprawił się z "opacznie realizowanymi ideałami oświaty ludowej", problemem, który znał najlepiej z autopsji jako wiejski nauczyciel. W 1884 r. pisarz razem z żoną, (miał z nią dwoje dzieci), opuszcza wieś i przenosi się do Kopenhagi, gdzie uczestniczy aktywnie w duńskim życiu literackim. Trzy lata później żona wraca na wieś do rodziców, a w 1892 r. następuje rozwód i ponowny ślub pisarza, tym razem z młodziutką panną Antoinette, z którą żyje aż do jej śmierci w 1928 r. W Kopenhadze Pontoppidan poznaje swojego mistrza Brandesa, który posłuży mu za prototyp postaci Emanuela, głównego bohatera powieściowej trylogii "Umiłowany kraj", publikowanej w latach 1891-95. W książce tej, opartej na motywach sporu między luteranami i ewangelikami, pisarz ukazuje szeroką panoramę religijnego, społecznego i politycznego życia Danii w połowie minionego stulecia, występując przeciw zakłamaniu i hipokryzji. Powieść ma wydźwięk pesymistyczny: Pontoppidan wyraża w niej rozczarowanie bezsilnością filozofii, własnej i Brandesa. W noweli "Orli lot" z roku 1894 polemizuje on z Janem Christianem Andersenem i jego "Brzydkim kaczątkiem". Sprzeciw Pontoppidana budzi andersenowska koncepcja osobowości, zgodnie z którą natura artysty zawsze odnosi zwycięstwo. W jego noweli orzełek z podciętymi skrzydełkami nie jest w stanie wyfrunąć i po wielu nieudanych próbach rezygnuje, gdyż "nieważne jest, że wykluł się z orlego jajka, ważne jest, że wyrósł na kaczym podwórzu".

Dziełem życia Pontoppidana stał się publikowany w latach 1898-1904 ośmiotomowy cykl powieściowy "Lykke-Per", przetłumaczony na język polski jako "W czepku urodzony". Oparty częściowo na motywach autobiograficznych stanowi metaforyczny portret przeciętnego Duńczyka z przełomu wieków. Nazywany także "wielkim freskiem epickim" stanowi sumę doświadczeń i przemyśleń autora. Na początku XX w. Pontoppidan napisał jeszcze kilka powieści, by w latach 1912-16 wydać kolejny - trzeci już - wielki cykl powieściowy, tym razem składający się z pięciu tomów. Nosił tytuł: "Królestwo umarłych" i nie miał swojego jednostkowego bohatera - bohaterem zbiorowym była Dania.

W 1917 r. wraz ze swym rodakiem Karlem Gjellerupem Henrik Pontoppidan otrzymuje literacką Nagrodę Nobla. Przyznano mu ją za "prawdziwe opisanie życia współczesnego Danii". Z powodu wojny do ceremonii wręczenia nagrody nie doszło. W ciągu następnych 25 lat pisarz opublikował jeszcze wiele utworów, z których największą popularnością cieszyła się jego pięciotomowa epopeja, publikowana w latach 1933-43. Stale jednak rosło w nim - ugruntowane po I wojnie światowej - zwątpienie w humanistyczne ideały mieszczańskiego porządku świata. Najpełniejszy jego wyraz dał w napisanej w 1927 r. pod wpływem Nietzschego powieści "Królestwo niebiańskiego mężczyzny".

Pontoppidan uważany jest do dziś za jednego z najwybitniejszych pisarzy skandynawskich. Jak zauważył Oskar Gajsmar: "Pontoppidan był artystą drugoplanowym, ale w przełomowym momencie historii żył on losem swojego narodu, subtelnie wyczuwał to, co się działo, i o swoich przeżyciach pisał jasnym, potoczystym duńskim językiem". Znacznie wyżej ocenił Pontoppidana Thomas Mann, nazywając go "urodzonym poetą epickim". W 1927 r. autor "Buddenbrooków" i "Czarodziejskiej góry" tak oto pisał o duńskim twórcy: "Z rozbrajającą i czarującą surowością, która także składa się na sekret sztuki, wnosi on o wyrok dla swoich czasów i, podobnie jak prawdziwy poeta, wskazuje drogę ku sprawiedliwości".

Do czytania

Nie ma plików w tym folderze