1960 - Saint-John Perse

SAINT-JOHN PERSE (1960)





KTO:
poeta
NARODOWOŚĆ:
francuska
URODZONY:
31 maja 1887, Saint-Lóger-les-Feuilles (wyspa u wybrzeży Gwadelupy)
ZMARŁ:
20 września 1975, Waszyngton
DZIEŁA:
"Obrazy dla Robinsona Kruzoe" (1909) - poematy
"Anabaza" (1924) - poemat
"Wygnanie" (1942) - zbiór poezji
"Deszcze" (1943) - zbiór poezji
"Śniegi" (1944) - zbiór poezji
"Wiatry" (1946) - zbiór poezji
"Gorycze" (1957) - zbiór poezji
"Kronika" (1960) - zbiór poezji
"Ptaki" ( 1962) - zbiór poezji

Z UZASADNIENIA NAGRODY:
Otrzymał ją za "wzniosłość i obrazowość", które "odzwierciedlają uwarunkowania naszych czasów".

FAKTY Z ŻYCIORYSU:
Saint-John Perse to pseudonim literacki Alexisa Saint-Légera, urodzonego na wyspie Saint-Léger-les-Feuilles, należącej niegdyś do jego rodu. Poeta do dwunastego roku życia uczył się w szkole w Gwadelupie, dopóki w 1899 r. jego rodzice (ojciec - adwokat był potomkiem wychodźców z Burgundii; matka pochodziła z rodziny plantatorów osiadłej na Antylach) nie przenieśli się do Francji. Tam Alexis ukończył uniwersytet w Bordeaux, by następnie poświęcić się służbie dyplomatycznej. Publikował pod pseudonimem Saint-John Perse, obawiając się, że pisanie pod własnym nazwiskiem może mu zaszkodzić w jego karierze państwowej.

Debiutował w 1909 r. na łamach "Nouvelle Revue Française" (dokąd wprowadzili go jego przyjaciele: Jammes, Riviere i Larbaud) poematami "Obrazy dla Robinsona Kruzoe". Te częściowo autobiograficzne utwory, przesycone obrazami podzwrotnikowych pejzaży, wśród których twórca spędził dzieciństwo, pisane były prozą poetycką. W następnym roku zdał egzaminy we francuskim MSZ i niedługo potem wysłany został na swoją pierwszą dyplomatyczną placówkę - do ambasady w Chinach, gdzie przez następne pięć lat nie tylko pracował, ale i spędzał wakacje, pływając po Morzu Południowochińskim lub podróżując konno po pustyni Gobi. Podczas jednej z takich wypraw w opustoszałej świątyni taoistycznej pod Pekinem powstała idea napisania poematu epickiego, który opublikował dopiero w 1924 r. we Francji. Ten bardzo zagadkowy utwór - noszący tytuł "Anabaza" - i opowiadający o samotności wodza koczowniczego plemienia wywołał zachwyt Thomasa S. Eliota, który przetłumaczył go w 1930 r. na język angielski, a w przedmowie do niego napisał: "Niech czytelnik na początku nie namyśla się nad znaczeniem zapadających w pamięć obrazów poematu. Dopiero zebrane razem, nabierają sensu".

W 1921 r. Saint-John Perse poznał na konferencji rozbrojeniowej w Nowym Jorku Aristide'a Brianda, z którym się zaprzyjaźnił i został jego bliskim współpracownikiem. W 1933 r. mianowano go sekretarzem generalnym francuskiego MSZ w randze ambasadora i pełnił tę funkcję do 1940 r., protestując m.in. przeciw zbyt ustępliwej polityce Paryża wobec hitlerowskich Niemiec. W okresie międzywojennym pisał mało i raczej nie publikował, utrzymując jednak kontakt z grupą literacką, ukształtowaną wokół "Nouvelle Revue Française". W 1940 r. zdymisjonowany ze stanowiska, nie zgadzając się ani z polityką Petaina, ani de Gaulle'a, zdecydował się wyemigrować do Stanów Zjednoczonych, gdzie podjął pracę jako konsultant w Bibliotece Kongresu. W tym czasie kolaborancki rząd w Vichy pozbawił go obywatelstwa francuskiego, tytułu ambasadora oraz wszystkich odznaczeń państwowych, zaś rękopisy wpadły w ręce gestapo podczas rewizji paryskiego mieszkania i przepadły bezpowrotnie.

Nie będąc zaabsorbowany polityką Saint-John Perse mógł w Waszyngtonie całkowicie poświęcić się twórczości literackiej. Wydał następujące zbiorki poezji: "Wygnanie" (1942), "Deszcze" (1943), "Śniegi" (1944), "Wiatry" (1946), "Gorycze" (1957), "Kronika" (1960) i "Ptaki" (1962). Z właściwą sobie konsekwencją prezentował w nich swe poszukiwania w obrębie prozy poetyckiej, dążące do wypracowania coraz bardziej odrębnego słownictwa. Odrębność, według krytyków, uzyskiwał dzięki niezwykle intensywnemu zrytmizowaniu jego utworów oraz umiejętnemu operowaniu symboliką. Poeta za wszelką cenę chciał dowieść mocy słowa poetyckiego, aby w ten sposób wyrazić moce poznawcze człowieka. W centrum jego twórczości znajdował się zawsze człowiek, zdobywający dzięki poznaniu władzę nad światem. Jego poezja była zarazem wizyjna i świadoma intelektualnie. Saint-John Perse tak definiuje rolę poety: "Poeta ma całkowite prawo, a nawet obowiązek badać dziedziny utajone; im dalej jednak podąża w tym kierunku, tym konkretniejsze środki wyrazu winien stosować. Im głębiej przenika w irracjonalne i mistyczne zaświaty, tym większych musi dokładać starań, żeby je wyrazić za pomocą sposobów, które zawdzięcza swym doświadczeniom życiowym".

Po wojnie rząd francuski zwrócił mu obywatelstwo oraz wszystkie odznaczenia, jednakże poeta zdecydował się wrócić do kraju dopiero w 1957 r. Od tej pory mieszkał we Francji i w USA, gdzie w 1958 r. ożenił się z Amerykanką Dorothy Milborn Russel. W 1960 r. Saint-John Perse wyróżniony został literacką Nagrodą Nobla za "wzniosłość i obrazowość", które "odzwierciedlają uwarunkowania naszych czasów". W mowie noblowskiej laureat powiedział: "Poezja - to nie tylko poznanie, ale i samo życie, życie w całej pełni. Poeta żył w duszy człowieka jaskiniowego i żyć będzie w duszy człowieka ery atomowej, albowiem poezja jest nierozłączną częścią ludzkości". Przemówienie zakończył stwierdzeniem, że w wieku atomowym "poecie wystarczy być wyrzutem sumienia swoich czasów". Decyzja Komitetu Noblowskiego wywołała na świecie spore zaskoczenie i niejednoznaczne reakcje. Amerykański poeta i krytyk Howard Nemerov nazwał poematy Saint-John Perse'a "niedobrymi", a Antoni Słonimski pisał, że nagrodzono pretensjonalny bełkot. lnne zdanie mieli np. Bosquet, Paulhan, Spender czy Callois. Ten ostatni nazwał Saint-John Perse'a "poetą cywilizacji, w którym pasja romantyka kojarzy się z sumiennością encyklopedysty". "Kiedy kartkujesz poematy Saint-John Perse'a, to dochodzisz do przekonania, że każdy z nich to część jakiegoś ogromnego poetyckiego płótna. Jawi się on jako jeden z tych szczęśliwych poetów, którzy odkryli swoją muzę i swój poetycki język". Tak pisał Wystan Hugh Auden; natomiast Octavio Paz zauważał, że "w obrazach współczesnego poety uchwycono więcej prawdy niż w tak zwanych dokumentach historycznych. Każdy, kto chce wiedzieć, co zdarzyło się w pierwszej połowie naszego wieku, niech nie kartkuje starych gazet, a sięgnie do wyróżniających się poetów... Jednym z nich mógłby być Saint-John Perse... Jego język to niewysychające źródło obrazów, dźwięczna i subtelna rytmika nie mająca sobie podobnej..."

Poeta zmarł w 1975 r. w wieku 88 lat, nie opublikowawszy w ostatnich trzynastu latach życia żadnego nowego tomu wierszy. W 1980 r. członek Komitetu Noblowskiego Artur Lundkvist ujawnił, że w 1960 r. niemal pewnym kandydatem do literackiej Nagrody Nobla był francuski pisarz Andre Malraux, autor m. in. głośnej powieści "Dola człowiecza", ówczesny minister kultury w rządzie de Gaulle'a W ostatniej chwili jednak jurorzy zmienili zdanie pod wpływem członka Akademii Szwedzkiej i sekretarza generalnego ONZ, który wysunął kandydaturę swojego bliskiego przyjaciela - Saint-Johna Perse'a.

Do czytania

Nie ma plików w tym folderze