1944 - Johannes Jensen

JOHANNES JENSEN (1944)





KTO:
prozaik i poeta
NARODOWOŚĆ:
duńska
URODZONY:
20 stycznia 1873, Farso (Jutlandia)
ZMARŁ:
25 listopada 1950, Kopenhaga
DZIEŁA:
"Duńczycy" (1896) - powieść
"Einar Elkjaer" (1897) - powieść
"Ludzie z Himmerlandu" (1898) - zbiór opowiadań
"Nowe historie z Himmerlandu" (1904) - zbiór opowiadań
"Historie z Himmerlandu. Tom trzeci" ( 1910) - zbiór opowiadań
"Upadek króla" (1901) - powieść
"Gotycki renesans" (1901) - rozprawa programowa
"Wiersze" (1906) - tomik wierszy
"Pani d' Ora" (1904) - powieść
"Koło" (1904) - powieść
"Długa podróż" (1922-1924) - cykl powieściowy
"Ewolucja i moralność" (1915) - tom esejów
"Ewolucja zwierząt" (1925) - tom esejów
"Kierunki w czasie" (1930)- tom esejów
"Mity" (1960)


Z UZASADNIENIA NAGRODY:
Otrzymał ją za "rzadko spotykaną siłę i bogactwo poetyckiej wyobraźni połączone z duchowym umiłowaniem nauki i odrębnością stylu twórczego".

FAKTY Z ŻYCIORYSU:
Johannes Jensen urodził się w rodzinie jutlandzkiego weterynarza, po którym odziedziczył zamiłowanie do nauk przyrodniczych, astrologii i historii. W wieku lat 17 rozpoczął naukę w szkole katedralnej w Wyborgu, by trzy lata później wstąpić na uniwersytet kopenhaski, gdzie studiował medycynę i nauki przyrodnicze. Od dziecka rozkochany był w literaturze i wiele czytał, głównie Heinego, Zolę, Szekspira, a przede wszystkim Hamsuna i Kiplinga, którego utwory - jak sam wspomni - "otworzyły mu wrota na swiat" i obudziły zamiłowanie do dalekich podróży. Podczas studiów Jensen zarabia na życie pisząc seryjne opowieści kryminalne dla kopenhaskich tygodników pod pseudonimem Ivar Lykke.

W 1896 r. publikuje swą pierwszą, opartą na wątkach autobiograficznych powieść "Duńczycy", której bohater, młody człowiek zafascynowany teorią ewolucji Darwina, odchodzi od religii chrześcijańskiej. Honorarium Jensen przeznacza na podróż do Stanów Zjednoczonych, dokąd wyrusza w tym samym roku. W USA przeżywa szok cywilizacyjny - kraj ten staje się dla niego ideałem "państwa kroczącego na drodze postępu". Po powrocie pisze kolejną powieść, wykorzyslującą motywy autobiograficzne; "Einar Elkjaer" opowiada o losach wędrującego po świecie młodzieńca, który poszukuje własnej tożsamości: na moment znajduje ją w uczuciu miłosnym, później przychodzi jednak rozczarowanie. W 1898 r. Jensen porzuca medycynę i jedzie do Hiszpanii jako korespondent duńskiej gazety "Politiken", by pisać relacje z wojny hiszpańsko-amerykańskiej. Przebywa dłużej w Paryżu, a w latach 1902-3 odbywa podróż dookola świata. Rok po powrocie żeni się z Elzą Marią Ulryk (z którą miał trzech synów) i osiada w Kopenhadze.

Pierwszym utworem, który przynosi mu uznanie krytyki i czytelników, jest wydany w 1898 r. zbiór opowiadań "Ludzie z Himmerlandu". Jensen w sposób realistyczny opowiada w nich o życiu jutlandzkich chłopów nie pomijając drobnych trosk i odświętnych wydarzeń. Zakochany w przyrodzie oddaje urok lokalnego krajobrazu, unikając jak ognia sentymentalizmu. Ten nurt w jego twórczości, nazywany realizmem jutlandzkim, kontynuował będzie w kolejnych opowiadaniach, wydanych w dwóch tomach: "Nowe historie z Himmerlandu" (1904) oraz "Historie z Himmerlandu. Tom trzeci" (1910).

W 1901 r. sięga do tematyki historycznej i publikuje powieść "Upadek króla", opowiadającą o losach XVI-wiecznego władcy duńskiego Christiana II. Umiejętnie łącząc elementy realistyczne z mitycznymi porusza nurtujący go problem odpowiedzialności za władzę. W tym samym roku wydaje też programową rozprawę "Gotycki renesans", napisaną pod wpływem dzieł Nietzschego i Kiplinga, a przede wszystkim - teorii ewolucji Darwina. Jensen głosi w niej pochwałę świata opartego na faktach, a nie na poezji i metafizyce. Wierzy w postęp, którego nosicielami są, według niego, ludy praktyczne i ekspansywne, głównie zaś Goci - czyli Anglosasi, Skandynawowie i Niemcy.

Idee wyższości ras pojawiają się też w jego debiucie poetyckim "Wiersze" z 1906 r. Ich sensualny, brutalny język, a także sięganie do nie eksponowanych dotąd w poezji tematów z życia codziennego, przeplatanych z refleksyjnymi metaforami, zyskały Jensenowi miano jednego z najwybitniejszych nowatorów duńskiej poezji w XX w. Chcąc odciąć się od swych młodzieńczych seryjnych kryminałów, które sam nazywał "mało znaczącą produkcją masową", Jensen publikuje dwie parodie angielskich powieści detektywistycznych, w których trawestuje mit Fausta. Są to: "Pani d' Ora" z 1904 r. i "Koło" z 1904 r. W dalszym ciągu pisze utwory gloryfikujące kulturę chłopów jutlandzkich, a także nowele egzotyczne, będące rezultatem jego kolejnej podróży dookoła swiata (1912-14).

W latach 1922-24 ukazuje się drukiem dzielo życia Jensena, sześciotomowy cykl powieściowy "Długa podróż", nad którym pisarz pracował od 1908 r. Opowiada on dzieje rasy nordyckiej od momentu wynalezienia ognia do odkrycia Ameryki przez Krzysztofa Kolumba, który przedstawiony został jako potomek Gotów w linii prostej. W tym wielkim fresku historycznym, napisanym z niezwykłym rozmachem, autor daje wyraz swoim ewolucjonistycznym poglądom na naturę świata i człowieka. Rolę twórcy historii przeznacza ludom, a nie ludziom. Epopeja ta, napisana z pozycji rasistowskich, przyniosła Jensenowi ogromną popularność i w dużej mierze przyczyniła się do późniejszego uhonorowania go Nagrodą Nobla. Pisarz w dalszym ciągu wiele podróżuje. W 1925 r. wyrusza do Egiptu, Palestyny i Afryki Północnej. W swej twórczości coraz częściej zwraca się ku eseistyce. Pisze co prawda jeszcze dwie powieści, ale nie przynoszą mu one rozgłosu. Uznanie zdobywają natomiast tomy esejów: "Ewolucja i moralność" (1915), "Ewolucja zwierząt" (1925) czy "Kierunki w czasie" (1930).

Jensen wywiera wielki wpływ na rozwój duńskiej literatury, inspirując takich pisarzy, jak: Krinstensen, La Cour czy Rifbjerg. Chociaż deklaruje się jako twórca apolityczny, krytykuje faszyzm i antysemityzm. Kiedy w 1940 r. Trzecia Rzesza okupuje Danię, Jensen niszczy swoje dzienniki i część korespondencji. W 1944 r. za "rzadko spotykaną siłę i bogactwo poetyckiej wyobraźni połączone z duchowym umiłowaniem nauki i odrębnością stylu twórczego" otrzymuje literacką Nagrodę Nobla. Z powodu wojny do ceremonii wręczenia nie dochodzi. Fundacja Amerykańsko-Skandynawska wydaje tylko z tej okazji uroczyste śniadanie w Nowym Jorku. Rok później Jensen może już przybyć do Sztokholmu. Wygłasza w Akademii Szwedzkiej przemówienie, w którym oddaje hołd wielkim Szwedom: Alfredowi Noblowi oraz Karolowi Linneuszowi, którego nazywa "wielkim poprzednikiem Darwina".

Johannes Jensen umiera w 1950 r. w wieku lat 77. W 1960 r. ukazuje się zbiorowe wydanie jego krótkich impresji z pogranicza eseju, prozy poetyckiej i opowiadania, opatrzonych wspólnym tytułem "Mity" i zajmujących aż dziewięć tomów. 150 mitów, pisanych w latach 1909-44, zajmuje w jego twórczości odrębne i poczesne miejsce. Przez krytyków nazwane one zostały "obrazami w słowach". Rolę, jaką odegrał w duńskiej literaturze Jensen, porównuje się do znaczenia Sigrid Undstet w Norwegii czy Thomasa Manna w Niemczech. Knut Hamsun nazwał go "jasnowidzącym pięcioma zmysłami". Coraz więcej osób zgadza się jednak dzisiaj z opinią amerykańskiego pisarza, który w 1945 r. porównał duńskiego prozaika do gracza baseballowego, awansującego z niższej do pierwszej ligi: "Niezależnie od tego, że Jensen oirzymał Nagrodę Nobla, w wyższej lidze literackiej nie ma czego szukać".

Do czytania

Nie ma plików w tym folderze