1974 - Eyvind Johnson

EYVIND JOHNSON (1974)



KTO:
prozaik
NARODOWOŚĆ:
szwedzka
URODZONY:
29 lipca 1900, Saltsobaden (Norbotten)
ZMARŁ:
25 sierpnia 1976, Sztokholm
DZIEŁA:
"Komentarz do upadku gwiazdy" - powieść
"Pożegnanie z Hamletem" (1930) - powieść
"Bobinack" (1932) - powieść
"Deszcz o świcie" (1933) - powieść
"Noc tutaj" (1932) - tom opowiadań
"Jeszcze raz, kapitanie" (1934) - zbiór opowiadań
"Powieść o Ulfie" (1934-1937) - powieść
"Nocne manewry" (1938) - powieść
"Krilon" - powieść
"Przybój" (1946) - powieść
"Marzenia róży i ognia" (1949) - powieść
"Obłoki nad Metapontem" (1957) - powieść
"Dniach jego światłości" - powieść
"Powieści o zamkniętych" (1973) - powieść


Z UZASADNIENIA NAGRODY:
Otrzymał ją za "sztukę powieściową, przeglądającą się w czasie i przestrzeni i służącą wolności".

FAKTY Z ŻYCIORYSU:
Eyvind Johnson urodził się na początku naszego stulecia na północy Szwecji, gdzie jego ojciec pracował w kopalni. W wieku lat 13 Eyvind opuścił szkołę, by rozpocząć pracę. Był kopaczem ziemi, elektromonterem, flisakiem, robotnikiem w tartaku, sprzedawcą cukierków, mechanikiem kinowym, sekretarzem w związku zawodowym. W wieku lat 19 trafił do Sztokholmu, gdzie zajął się działalnością związkową i polityczną. Dwa lata później, rozczarowany do polityki i bez grosza przy duszy, wyruszył do Berlina, gdzie znalazł pracę w gazecie. Od 1923 do 1930 r. przebywał w Paryżu, gdzie utrzymywał się dzięki dorywczym zajęciom i publikowaniu krótkich opowiadań oraz artykułów. Tam też w 1927 r. ożenił się z panną Kristofersen.

Johnson zawsze marzył, żeby zmienić swiat, który wydawał mu się pełen niesprawiedliwości. Skoro nie mógł tego zrobić jako polityk, postanowił to uczynić jako pisarz. Ponieważ był samoukiem, łatwo poddawał się wpływowi lektur. Jego pierwszych pięć powieści z lat 1925-30 nosi wyraźne ślady fascynacji dziełami Gide'a, Prousta, Joyce'a, Freuda czy Bergsona, np. w "Komentarzu do upadku gwiazdy" Johnson jako pierwszy w literaturze szwedzkiej wykorzystał wynalazek Joyce'a, czyli technikę "strumienia świadomości". W 1930 r. pisarz wraca do Szwecji i publikuje powieść "Pożegnanie z Hamletem", w której oznajmia kres swoich duchowych rozterek oraz wyraża sympatie dla idei socjaldemokratycznych. W następnych powieściach - "Bobinack" (1932) i "Deszcz o świcie" (1933) - przewija się motyw krytyki społecznej: ośmieszanie prymitywnej "middle class". Z kolei w tomie opowiadań "Noc tutaj" (1932) znajdują się utwory poświęcone starożytnej Grecji, a w zbiorze "Jeszcze raz, kapitanie" (1934) - opowieści oparte na wspomnieniach z dzieciństwa.

W latach 1934-37 Johnson pisze czterotomową "Powieść o Ulfie" - rzecz o młodzieńcu, który z 14-letniego niedojrzałego dziecka przemienia się w lidera strajku. Powieść weszła już do klasyki literatury szwedzkiej. Dwa lata po śmierci żony w 1936 r. pisarz żeni się z Sillą Frankenheuser, z którą wspólnie przetłumaczy na język szwedzki dzieła Camusa, France'a, Sartre'a i Ionesco. Johnson występuje wówczas ostro przeciwko rosnącemu w siłę w Europie faszyzmowi, czemu daje wyraz m.in. w książce "Nocne manewry" z 1938 r. Podczas II wojny światowej redaguje wspólnie z Willy Brandtem gazetę norweskiego Ruchu Oporu "Et Handslag". Pisze też powieściową trylogię "Krilon" - alegoryczną opowieść o tym, jak zachować godność w neutralnej Szwecji podczas wojny. W 1946 r. ukazuje się najsłynniejsza powieść Johnsona. "Przybój", której sens oddaje najlepiej tytuł jej angielskiego przekładu: "Powrót Odyseusza do Itaki opowiedziany na sposób współczesny". Szwedzki pisarz wykorzystał utwór Homera, by pokazać, że "im bardziej rzeczy się zmieniają, tym bardziej pozostają takie same". Od tej pory motyw porównywania i przeciwstawiania róźnych epok stanie się jednym z ulubionych chwytów literackich Johnsona.

W 1949 r. wydaje powieść "Marzenia róży i ognia", w której opowiada o sądzie nad czarownicami w XVII-wiecznej Francji. Utworem tym oczarowany był Aldous Huxley. Pod koniec lat czterdziestych pisarz rozpoczyna pracę w UNESCO. W 1953 r. otrzymuje tytuł doktora honoris causa uniwersytetu w Goeteborgu, a cztery lata później zostaje członkiem Akademii Szwedzkiej i publikuje powieść "Obłoki nad Metapontem", w której miesza swoje notatki z podróży do Włoch z fragmentami "Anabazy" Ksenofonta. Z kolei w "Dniach jego światłości" ukazuje życie w systemie totalitarnym na przykładzie państwa zdobytego przez Karola Wielkiego. W innym utworze - "Powieści o zamkniętych" (1973) - pisarz dokonuje porównania między barbarzyńskimi obyczajami starożytności a zachowaniami współczesnymi, dochodząc do znanego już z jego wcześniejszych utworów wniosku o niezmienności rzeczy.

W 1974 r. Eyvind Johnson uhonorowny został literacką Nagrodą Nobla za "sztukę powieściową, przeglądającą się w czasie i przestrzeni i służącą wolności". Wspólnie z nim wyróżnienie to otrzymał inny pisarz szwedzki Harry Martinson. Decyzja jury spotkała się z powszechną krytyką na świecie. Komitetowi Noblowskiemu Akademii Szwedzkiej zarzucono stronniczość. Twierdzono, że Johnson jest pisarzem mało znanym na świecie (na 43 jego książki tylko 4 przełożono na język angielski) oraz, że jest wielu innych twórców, którzy na tę nagrodę bardziej zasługują (Borges, Grass, Nabokov). Werdykt komitetu ma jednak to do siebie, że jest ostateczny. Sześć lat później jeden z członków jury, Artur Lundkvist powie wysłannikowi "Sunday Times": "To był błąd. Nie powinniśmy przyznawać sobie nawzajem nagród. Namawiałem obu laureatów, żeby nagrody nie przyjmowali. Powiedziałem im: "Będziecie mieli z tego tylko kłopoty"". Po czym doda: "I rzeczywiście. Obaj umarli wkrótce potem. Być może, że z powodu nagrody". Eyvind Johnson zmarł dwa lata po przyznaniu mu nagrody Nobla - w 1976 r. w Sztokholmie w wieku 76 lat.

Do czytania

Nie ma plików w tym folderze