1958 Borys Pasternak (odmowa przyjęcia)

BORYS PASTERNAK (1958)




KTO:
poeta i prozaik
NARODOWOŚĆ:
rosyjska
URODZONY:
10 lutego 1890, Moskwa
ZMARŁ:
30 maja 1960, Pieriediełkino k. Moskwy
DZIEŁA:
"Bliźniak w chmurach" (1914) - zbiór poezji
"Ponad barierami" (1917) - zbiór poezji
"Życie - moja siostra" (1922) - zbiór poezji
"Tematy i wariacje" (1923) - zbiór poezji
"Rok 1905" (1925-26) - poemat
"Lejtnant Szmidt" (1926-27) - poemat
"Wzniosła choroba" (1924-28) - poemat
"Opowiadania" (1925)
"List żelazay" (1931) - zbiór noewl
"Drogi powietrzne" (1933) - zbiór nowel
"Powtórne narodziny" (1932) - zbiór poezji
"W porannych pociągach" (1943) - zbiór poezji
"Przestwór ziemski"(1945) - zbiór poezji
"Doktor Żywago" (1957) - powieść
"Gdy się rozpogodzi" (1956-59) - cykl wierszy (pośmiertnie)

Z UZASADNIENIA NAGRODY:
Otrzymał ją za "znaczące osiągnięcia we współczesnej poezji lirycznej, a także za kontynuowanie tradycji wielkiej prozy epickiej".

FAKTY Z ŻYCIORYSU:
Borys Pasternak pochodził ze znanej w czasach przedrewolucyjnych rodziny moskiewskich Żydów. Jego ojciec, Leonid, był wykładowcą malarstwa i słynnym portrecistą (malował m.in. Tołstoja), matka zaś wybitną pianistką. W domu jego rodziców częstymi gośćmi byli m.in. Skriabin, Rachmaninow i Tołstoj. Pod wpływem twórczości Aleksandra Skriabina wstąpił na wydział kompozytorski moskiewskiego konserwatorium muzycznego, który porzucił. Następnie, zafascynowany teologią, Nowym Testamentem i myślą religijną Lwa Tołstoja studiował filozofię. Przez krótki czas słuchał wykładów z filozofii na uniwersytecie w Marburgu, gdzie po raz pierwszy poczuł się poetą pod wpływem spotkania z piękną Rosjanką, Idą Wysocką. Poezję Pasternaka inspirowała nie tylko marburska przygoda, lecz również marburska szkoła filozoficzna, której zawdzięczał stworzenie własnego systemu estetycznego. Poeta uważał, że jeśli człowiek nie może poznać świata, powinien przynajmniej próbować go nazwać - czyli tworzyć sztukę. Jego zdaniem nie istnieją w świecie żadne indywidualne kategorie owego nazywania, wszystkie należą do powszechnego ducha społeczeństwa. Stąd też pojawiające się w twórczości Pasternaka dążenie nie do "jednostkowości", lecz do "ogólności". Jeden z krytyków tak charakteryzował myśl poety "Poezja jest odkrywaniem ukrytych w świecie prawd powszechnych. Język zaś - zupełnie samodzielną siłą twórczą, jedyną w świecie ojczyzną piękna wyzwolonego z niebytu poprzez nazywanie niepoznawalnych rzeczy".

Po przerwaniu studiów w Marburgu i podróży do Włoch, Pasternak w 1913 r. powrócił do Moskwy, gdzie związał się ze środowiskami poetyckimi symbolistów i futurystów, w tym m.in. z Włodzimierzem Majakowskim. Debiutanckie wiersze opublikował w organie umiarkowanych futurystów "Centryfuga", a w 1914 i 1917 r. wydał pierwsze dwa zbiorki: "Bliźniak w chmurach" i "Ponad barierami". Zyskał dzięki nim miano "poety miłości i natury". Podczas I wojny światowej uznany został za niezdolnego do służby wojskowej z powodu kalectwa, którego nabawił się jeszcze w dzieciństwie. Pracował jednak na potrzeby frontu jako urzędnik w uralskiej fabryce zbrojeniowej. Do Moskwy przyjechał w 1917 r., gdy zaczęła się rewolucja. W odróżnieniu od rodziców i sióstr, które wyemigrowały w 1921 r., poeta wraz z bratem zdecydował się pozostać w kraju. W 1922 i 1923 r. wyszły dwa tomy poetyckie Pasternaka: "Życie - moja siostra" oraz "Tematy i wariacje", uznane za jedno z najważniejszych wydarzeń w historii rosyjskiej literatury. Maryna Cwietajewa nazwała poezję Pasternaka "świetlistą ulewą", zaś Osip Mandelsztam pisał: "Od czasów Batiuszkowa w poezji rosyjskiej nie brzmiało tyle nowej i dojrzałej harmonii. Pasternak nie jest blagierem i kuglarzem, lecz inicjatorem nowego ładu, nowej formacji wiersza rosyjskiego, odpowiadającej dojrzałości i męskości, jaką osiagnął język. Dzięki tej nowej harmonii można wypowiedzieć wszystko - będą z niej korzystali wszyscy, czy chcą tego, czy nie chcą, ponieważ od dnia dzisiejszego stała się ona powszechną własnością poetów rosyjskich".

W połowie lat 20-tych Pasternak napisał trzy poematy historyczno-rewolucyjne: "Rok 1905" (1925-26), "Lejtnant Szmidt" (1926-27) i "Wzniosła choroba" (1924-28). Tworzył też krótkie formy prozatorskie, które wydał m.in. w tomach: "Opowiadania" (1925), "List żelazny" (1931) i "Drogi powietrzne" (1933). Jego nowelistyka, pozbawiona akcji, koncentrowała się przede wszystkim na subtelnym oddaniu wrażeń i nastrojów. W 1932 r. wydał kolejny zbiorek poetycki, który stał się artystycznym wydarzeniem: "Powtórne narodziny". W swoich wierszach Pasternak bliski był nadrealizmowi, dążącemu do zniwelowania dystansu między kulturą a naturą, człowiekiem a światem, stąd jego ciągłe ujawnianie nowych, nie zauważonych dotychczas treści w otaczającym nas wąskim kręgu rzeczy, odkrywanie podmiotowości kwasu chlebowego czy kopru. O stylu poezji Pasternaka tak pisał jego włoski tłumacz, Angel Maria Ripellino: "Rojowisko metafor, drgające mrowisko pierwotnych i elementarnych wrażeń, śledzone jak w polu widzenia mikroskopu".

Poeta, stawiany za wzór podczas Zjazdu Pisarzy Radzieckich w 1934 r., już wkrótce popadł w niełaskę władz, ponieważ nie chciał pisać na tematy proletariackie w stylu socrealistycznym. W latach 1936-43 nie ukazała się w ZSRR ani jedna jego książka. Nie podzielił jednak losu swoich zamordowanych kolegów po piórze, jak choćby Babla, Mandelsztama czy Pilniaka, podobno tylko dlatego, że Stalin czuł do niego słabość. Utrzymywał się dzięki tłumaczeniom na rosyjski klasyków angielskich, niemieckich, francuskich, polskich i gruzińskich. Podczas II wojny światowej został ewakuowany z Moskwy do Czystopola nad rzeką Kamą, gdzie pisał wiersze, wydane w dwóch tomach: "W porannych pociągach" (1943) i "Przestwór ziemski"(1945). Na własną prośbę został wysłany na front jako korespondent wojenny.

Po wojnie rozpoczął pracę nad wielką powieścią, nad którą pracował przez blisko dziesięć lat. Jej fragmenty ogłosił w 1954 r. miesięcznik "Znamia", a w kwietniu 1956 r. jej wydanie zapowiedziały radio i prasa w ZSRR. Rękopis powieści zakupiło włoskie wydawnictwo komunistyczne Feltrinelli z Mediolanu. Wkrótce okazało się że radziecka cenzura odrzuciła książkę "z powodu negatywnego stosunku autora do rewolucji i braku wiary w przemiany socjalne". Zmuszono Pasternaka do wysłania depeszy do włoskiego wydawcy, następującej treści: "Proszę o zwrot rękopisu, uważam rzecz za niedojrzałą". Włoski wydawca wraz z "Doktorem Żywago" - bo taki tytuł nosiła powieść - otrzymał rękopis "Szkicu autobiograficznego" Pasternaka, w którym znajdowało się takie oto zdanie: "Skończyłem ostatnio moje główne dzieło, najważniejsze, jedyne, którego się nie wstydzę, za które biorę bez żadnych obaw petną odpowiedzialność - "Doktora Żywago", powieść prozą z załącznikiem poetyckim". Wydawca podjął decyzję i w 1957 r. książka wyszła drukiem, a już w roku następnym przetłumaczona została na 18 języków, stając się światowym bestsellerem. Znaczenie tej (zrywającej z panującymi w literaturze radzieckiej socrealistyczaymi szablonami) powieści, która przedstawiała rozległą panoramę Rosji, polegało na tym, że na przykładzie pojedynczego człowieka odpowiadała na pytanie, jak nie stracić godności i być soba w totalitarnej rzeczywistości, przy czym - jak podkreślają krytycy - rozbrat Pasternaka z komunizmem miał raczej charakter filozoficzny i religijny niż polityczny.

W 1958 r. autor "Doktora Żywago" wyróżniony został literacką Nagrodą Nobla za "znaczące osiągnięcia we współczesnej poezji lirycznej, a także za kontynuowanie tradycji wielkiej prozy epickiej". Laureat wysłał natychmiast do Akademii Szwedzkiej telegram, w którym zaznaczył, że jest "nadzwyczajnie wdzięczny, wzruszony, dumny, zdziwiony i zmieszany", lecz już cztery dni później wysłał drugą w której pisał: "Z powodu rozgłosu, jakiego w społeczeństwie, do którego przynależę nabrało przyznanie mi nagrody , powinienem z niej zrezygnować. Proszę nie przyjmować tej dobrowolnej odmowy jako obrazy". Nagroda nie została przyjęta. Ceremonia wręczenia nie odbyła się. Decyzja Pasternaka o rezygnacji z wyróżnienia została na nim wymuszona. Tuż po ogłoszeniu werdyktu jury Akademii Szwedzkiej, w prasie i radiu ZSRR rozpoczęła się nagonka na pisarza. Nazwano go zdrajcą, wrogim najemnikiem, opluwaczem ojczyzny, Judaszem i faryzeuszem. Został wyrzucony ze Związku Pisarzy Radzieckich. Zmuszony był pokajać się publicznie w liście otwartym do ówczesnegc sekretarza generalnego KC KPZR, Nikity Chruszczowa. Prosił w nim, by pozwolono mu zostać w ZSRR "Porzucić Ojczyznę to dla mnie równoznaczne ze śmiercią". Ta ostatnia przyszła wkrótce: wstrząśnięty urządzoną na niego nagonką poeta podupadł na zdrowiu i zmarł w 1960 r. na raka płuc.

Pośmiertnie wydano cykl wierszy "Gdy się rozpogodzi" (1956-59), w których poeta zwracał się ku tematom religijnym i odszedł od charakterystycznej dla wcześniejszych utworów wyrafinowanej wynalazczości i wykwintności na rzecz prostoty i klarowności. W ZSRR zrehabilitowany został w czasach pierestrojki. W 1987 r. Związek Pisarzy unieważnił decyzję o cofnięciu poecie członkostwa, a rok później po raz pierwszy w ojczyźnie twórcy opublikowany został "Doktor Żywago", najwybitniejsza powieść rosyjska po II wojnie światowej.

Do czytania

Do słuchania

Nie ma plików w tym folderze