1948 Thomas Stearns Eliot

THOMAS STEARNS ELIOT (1948)




KTO:
poeta, dramaturg i eseista
NARODOWOŚĆ:
angielska
URODZONY:
26 kwietnia 1888, St. Louis (Missouri)
ZMARŁ:
4 stycznia 1965, Londyn
DZIEŁA:
"Prufrock i inne spostrzeżenia" (1917) - zbiór wierszy
"Wiersze" (1919) - zbiór wierszy
"Święty gaj" (1920) - tom esejów
"Ziemia jałowa" (1922) - poemat
"Wiersze 1909-1925" (1925) - zbiór wierszy
"Podróż Trzech Króli" (1927) - zbiór wierszy
"Pieśń dla Symeona" (1928) - zbiór wierszy
"Animula" (1929) - zbiór wierszy
"Popielec" (1930) - poemat
"Marina" (1930) - zbiór wierszy
"Marsz triumfalny" (1931) - zbiór wierszy
"Wiersze zebrane z lat 1909-1935" (1936) - zbiór wierszy

Z UZASADNIENIA NAGRODY:
Otrzymał ją za "wydatny wkład nowatorski we współczesną poezję".

FAKTY Z ŻYCIORYSU:
Thomas S. Eliot był najmłodszym z siedmiorga dzieci w szacownej rodzinie w Missouri. Wśród jego przodków byli pierwsi osadnicy w Massachusets oraz założyciel uniwersytetu Waszyngtona w St. Louis, William G. Eliot. Ojciec Thomasa był przemysłowcem, matka zaś, która wpoiła mu zamiłowanie do literatury, napisała m.in. biografię słynnego przodka oraz dramat poetycki "Savonarola". W 1906 r. Thomas Stearns Eliot rozpoczął studia filozoficzne na Uniwersytecie Harvarda pod kierunkiem amerykańskiego myśliciela i poety pochodzenia hiszpańskiego George'a Santayany. W latach 1907-10 drukował swoje pierwsze wiersze na łamach "Harvard Advocate", którego z czasem został redaktorem. Były to utwory powstałe pod wpływem francuskich symbolistów, głównie Baudelaire'a i Laforgue'a. Później Eliot studiował na paryskiej Sorbonie, skąd wrócił do Harvardu, gdzie uczył się sanskrytu, poznawał buddyzm oraz rozpoczął pracę doktorską na temat filozofii Francisa Herberta Bradleya.

W 1914 r. otrzymał stypendium naukowe i pojechał do Niemiec, a następnie do Anglii, gdzie rozpoczął studia w Oxfordzie. Wtedy to podjął decyzję, by osiąść na stałe w Londynie i poświęcić się całkowicie literaturze, rezygnując z pracy doktorskiej. Rok później w stolicy Anglii ożenił się z niezrównoważoną psychicznie Vivien Haigh-Wood. Siedemnastoletnie małżeństwo było dla niego koszmarem i zakończyło się rozwodem oraz umieszczeniem byłej żony w domu dla obłąkanych. W Londynie Eliot zbliżył się do środowiska poetyckiego tzw. imagistów, którego głównym przedstawicielem był ówczesny mistrz duchowy Thomasa Stearnsa Eliota - Ezra Pound. Ten ostatni w wydanej przez siebie w 1915 r. "Antologii katolickiej" umieścił wczesne wiersze Eliota. Pracował on wówczas jako nauczyciel, później jako urzędnik w banku Lloyda, wreszcie jako redaktor literacki w wydawnictwie "Faber and Gwyer" (przemianowanym potem na "Faber and Faber"), w którym po kilku latach został głównym dyrektorem. Od 1917 do 1919 redagował również pismo "The Egoist".

Pierwsze dwa zbiory wierszy Eliot wydał w 1917 i 1919 r. Były to: "Prufrock i inne spostrzeżenia" oraz "Wiersze". Obydwa tomiki przyniosły mu ogromną sławę. Według amerykańskiego poety Johna Barrymana od "Prufrocka" wzięła początek cała poezja współczesna. W obu zbiorach na plan pierwszy wysuwa się osamotnienie człowieka w pustym, materialistycznym swiecie, który przedstawiony jest z cierpką ironią oraz drwiną. Razem ze sławą Eliota jako poety rośnie jego popularność jako krytyka, i eseisty. Od 1919 r. redaguje on "Times Literary Supplement" - stały dodatek literacki do londyńskiego "Timesa", zaś w 1922 r. zakłada kwartalnik literacki "The Criterion", który ukazując się do 1939 r. odegrał wielką rolę w angielskim życiu poetyckim. Eliot pisze wówczas eseje o takich twórcach jak Szekspir, Dante, John Donne, George Herbert. Zbierze je w wydanym w 1920 r. tomie "Święty gaj". Teksty te mają, według jego słów, "wrócić poetów życiu, co jest wielkim i niezmiennym zadaniem krytyka°. Takie książki jak "Hołd Johnowi Dryderowi" czy "Eseje wybrane", były utworami programowymi dla tego nurtu krytyki, który stał się później znany jako szkoła cambridge'owska, a następnie w USA jako "nowa krytyka".

W swoich esejach literackich Eliot wprowadził do obiegu pojęcia ważne nie tylko dla rozwoju krytyki, ale i dla zrozumienia jego twórczości. Najbardziej znaczącym z nich jest "korelat obiektywny", służący za określenie techniki pisarskiej, której Thomas Stearns Eliot starał się być wierny. Jest to tworzenie zgodności pomiędzy emocjonalnością a zestawem konkretnych przedmiotów czy sytuacji, którym ten typ emocjonalności mógłby odpowiadać. Zabieg ten prowadzić ma do twórczości bezosobowej, według Eliota bowiem poezja nie jest dawaniem upustu wzruszeniom, ale ucieczką przed wzruszeniami.

W 1922 r. Eliot opublikował swój najwybitniejszy poemat "Ziemia jałowa", uważany za jedno z największych osiągnięć poetyckich XX wieku. Jest to parafraza średniowiecznej legendy o Parsifalu i poszukiwaniu świętego Graala. Jak pisze Wacław Sadkowski: "Poemat stał się sumą rozległej erudycji autora, jego wiedzy o kulturze i mitologii różnych epok historycznych, z których perspektywy świat cywilizacji technokratycznej XX w. jawi się poecie pusty, jałowy, martwy. Niezmiernie bogate i wielostronne skojarzenia, reminiscencje, parafrazy i echa literackie, różnojęzyczne zwroty i cytaty, wymagające od czytelnika głębokiej kultury literackiej (dla umożliwienia pełnego zrozumienia aluzji i podtekstów Eliot opatrzył poemat wielostronicowymi przypisami), wtopione zostały w organiczny kształt własnej, głęboko tragicznej wizji poetyckiej i uczyniły poemat jednym z najświetniejszych dzieł poezji współczesnej; wywarł on ogromne wrażenie na współczesnych (uchodził w swoim czasie za Biblię "straconego pokolenia") i trwały wpływ na literaturę światową". Warto dodać, że wpływ na ostateczne ukształtowanie utworu miał Ezra Pound, któremu Eliot pokazał maszynopis, i który skrócił poemat o jedną trzecią.

Lata 20-te przynoszą kolejne zbiory wierszy, które ugruntowują sławę poetycką Thomasa Stearnsa Eliota. Są to: "Wiersze 1909-1925" (1925), "Podróż Trzech Króli" (1927), "Pieśń dla Symeona" (1928) i "Animula" (1929). Autor coraz częściej wyraża w nich przekonanie, że jedynym ratunkiem dla współczesnego świata - i dla każdego pojedynczego człowieka - jest powrót do zagubionych wartości religijnych. Eliot bardzo poważnie traktuje sprawy wiary. W 1927 r. porzuca purytanizm i dokonuje chrztu w Kościele anglokatolickim. Mówi o sobie, że jest "Anglikiem we wszystkim, prócz akcentu i obywatelstwa". Obywatelstwo angielskie przyjmuje jednak w tym samym roku. W 1930 r. wydaje kolejny wielki poemat, który na trwałe zapisuje się w historii literatury: "Popielec". Daje w nim wyraz swoim przekonaniom religijnym, które z czasem ewoluować będą w kierunku mistyki. Ślady jego metafizycznych przewartościowań odnaleźć można także w kolejnych zbiorach poetyckich: "Marina" (1930), "Marsz triumfalny" (1931) oraz "Wiersze zebrane z lat 1909-1935" (1936).

Eliot nie zadowala się jedynie twórczością poetycką. Dokonuje przekładów na język angielski autorów obcych, choć sam twierdził przecież, że "poezja jest tym, co ginie w przekładach". Tłumaczy m.in. "Anabazę" Saint-Johna Perse'a popularyzując twórczość tego poety wśród publiczności brytyjskiej. Przede wszystkim jednak pochłania go dramaturgia i eseistyka. Ze wszysrkich jego sztuk teatralnych największą popularnością cieszył się dramat poetycki napisany białym wierszem i nawiązujący do tradycji teatru elżbietańskiego "Morderstwo w katedrze". Opowiadał on o autentycznej historii zabójstwa prymasa Anglii, Thomasa Becketta (późniejszego świętego) na rozkaz króla Henryka II. Eliot zostawił po sobie również ogromnie bogaty dorobek eseistyczny obejmujący wiele utworów na temat teorii i dziejów literatury oraz poszczególnych twórców, np. Ezry Pounda, Dantego Alighieri, Johna Drydena i innych.

W 1948 r. wyróżniony został literacką Nagrodą Nobla za "wydatny wkład nowatorski we współczesną poezję". Sam laureat stwierdził, że jest to przede wszystkim nagroda dla Poezji, a nie dla jednego konkretnego poety. Ostatnich lat dożywał w aureoli sławy, szesnastokrotny doktor honoris causa najsłynniejszych uniwersytetów, od 1957 r. także szczęśliwy mąż swojej byłej sekretarki, Valerie Fletcher. Zmarł w 1965 r. w wieku 76 lat. W pamięci potomnych pozostał taki, jak pisał sam o sobie: "klasycysta w literaturze, rojalista w polityce, anglokatolik w religii". W 1983 r. Zbigniew Herbert pisząc wiersz "Do Ryszarda Krynickiego - list" rozpoczął go słowami: "Niewiele zostanie Ryszardzie naprawdę niewiele z poezji tego szalonego wieku na pewno Rilke Eliot kilku innych dostojnych szamanów, którzy znali sekret zaklinania słów formy odpornej na działanie czasu bez czego nie ma frazy godnej pamiętania a mowa jest jak piasek".

Do czytania

Do słuchania

Nie ma plików w tym folderze