CZOSNEK

Czosnek pospolity ( Allium sativum L.) jest rośliną z rodziny czosnkowatych -Alliaceae. Od wieków był uprawiany w środkowej Azji, Indiach i Chinach. Stał się rośliną znaną i cenioną już w Starożytności. Legioniści rzymscy spożywali go, wierząc, że podnosi chęć walki i męstwo. W Egipcie spożywali go budowniczowie piramid w celu ochrony przed groźnymi chorobami. W Afryce wierzono, że posmarowanie ciała czosnkiem zabezpiecza przed atakiem krokodyli. Wśród ludów aryjskich uznawano go za środek chroniący przed działaniem czarów. W Europie w XVI wieku wierzono, że spożywanie czosnku zabezpiecza przed chorobami zakaźnymi, tj. dżumą i gruźlicą.
Obecnie w wielu krajach jest uprawiany w celach przyprawowych. Jest on również ważnym surowcem służącym do otrzymywania różnych preparatów leczniczych.
Do najważniejszych składników czosnku należą te, które zawierają organiczne połączenia siarki. Do takich związków zalicza się alliinę, która ulega przekształceniu do allicyny, a z niej powstaje ajoen, allilooligo- i allilopolisiarczki oraz winylodisiarczki. Zawiera też flawonoidy, nukleozydy, enzymy i witaminy. Do specyficznych substancji występujących w czosnku należy olejek eteryczny. Olejek otrzymywany jest na drodze destylacji rozdrobnionego czosnku z parą wodną. Został on po raz pierwszy uzyskany z czosnku pod koniec XIX w. Przyczynili się do tego dwaj uczeni, w tym Wertheim (1884 r.) i Semmler (1892 r.). Olejek eteryczny zawiera mieszaninę różnych wielosiarczków, które są odpowiedzialne za zapach i smak czosnku. Zawartość olejku czosnkowego zależy, m.in. od miejsca pochodzenia i od czasu jego zbioru. Szczegółowe badania przeprowadzone metodą chromatografii gazowej olejków czosnkowych pochodzących z pięciu krajów, w tym z Meksyku, Francji, Egiptu, Turcji i Chin wykazały znaczne różnice w procentowej zawartości ośmiu ocenianych składników. Wśród nich były: siarczek allilo-metylowy i diallilowy, disiarczek allilometylowy i alkilowy, trisiarczek dimetylowy, allilometylowy i diallilowy. Dla przykładu podam, że największą zawartość siarczku allilometylowego stwierdzono w olejku francuskim (1,7%), a najniższą w tureckim (0,4%). Natomiast zawartość disiarczku diallilowego była najwyższa w olejku egipskim (50,5%), a najniższa we francuskim (29,5%). W przypadku trisiarczku diallilowego największą jego ilość wykazano w olejku tureckim (42%), a najniższą w egipskim (30,1%). Doświadczenia wskazały też na różnice w ilości uzyskiwanego z czosnku olejku. Jego zawartość wynosiła od 0,09 do 0,4%. Olejek czosnkowy zawiera szereg składników, wśród których jako najważniejsze można wymienić: disiarczek diallilowy (60%), trisiarczek diallilowy (19-20%), trisiarczek allilometylowy (15%), disiarczek allilometylowy (13%), tetrasiarczek diallilowy (8-10%), tertrasiarczek allilometylowy (6%), disiarczek allilowopropylowy (6%) i trisiarczek dimetylowy (3%) .

W olejku eterycznym poza wymienionymi związkami są obecne także enzymy, nukleozydy, tiosulfoniany i tiokarbamidy. Składniki olejku czosnkowego zawierające siarkę są uważane za najważniejsze związki z farmakologicznego punktu widzenia. Działanie olejku czosnkowego jest wielokierunkowe, a w tym, m.in. przeciwdrobnoustrojowe, przeciwmiażdżycowe, fibrynolityczne, hamujące agregację płytek krwi, obniżające poziom glukozy we krwi, przeciwutleniające, przeciwnowotworowe, przeciwzapalne i wzmacniające odporność organizmu.
Prowadzone od wielu lat badania wykazały, że zarówno wyciągi z czosnku, jak i olejek czosnkowy wykazują aktywność przeciwdrobnoustrojową (12-28). Maruzzella i wsp.ocenili in vitro aktywność 133 różnych olejków wobec szczepów bakterii z gatunku Staphylococcus aureus, Bacillus subtilis, Enterococcus faecalis, Salmonella typhi i Mycobacterium avium. Olejek czosnkowy hamował wzrost tylko 2 spośród 6 testowanych szczepów, w tym Bacillis subtilis i Mycobacterium avium. W innym doświadczeniu autorzy badali działanie przeciwdrobnoustrojowe olejku czosnkowego wobec 63 bakterii z 16 różnych rodzajów występujących w przewodzie pokarmowym. Wartości MIC dla tych drobnoustrojów kształtowały się w zakresie od 0,02 do 5,5 mg/ml. Najbardziej wrażliwe na olejek okazały się szczepy Gram-dodatnich bakterii z rodzaju Streptococcus, Listeria (MIC w zakresie 0,02-0,08 mg/ml), a najbardziej oporne Gram-ujemne pałeczki z rodzaju Salmonella, Escherichia i Shigella (MIC w zakresie 2,75-5,5 mg/ml). Kolejni oceniali wpływ olejku czosnkowego i 4 jego najważniejszych składników, tj. monosiarczek diallilu, disiarczek diallilu, trisiarczek diallilu i tetrasiarczek diallilu na szczepy patogennych pałeczek z gatunku Pseudomonas aeruginosa i Klebsiella pneumoniae, które były oporne na wybrane antybiotyki. Badania wykazały, że olejek czosnkowy hamował wzrost pałeczek Pseudomonas aeruginosa w zakresie stężeń wynoszących 16-20 mg/ml, a Klebsiella pneumoniae w stężeniach wyższych, w zakresie 24-28 mg/ml. Autorzy zauważyli też, że spośród 4 ocenianych siarczków diallilu najsilniejsze działanie wobec wszystkich drobnoustrojów wykazał tetrasiarczek diallilu (MIC 12-24 mg/ml), a najsłabsze monosiarczek diallilu (80-104 mg/ml). Z badanych bakterii niższą wrażliwością zarówno na olejek, jak i na 4 pochodne, charakteryzowały się szczepy Klebsiella pneumoniae. Tsao i wsp w innych badaniach ocenili wpływ olejku czosnkowego i 4 wymienionych wyżej pochodnych diallilu na szczepy Staphylococcus aureus, które były wrażliwe lub oporne na metycylinę (MRSA). Okazało się, że szczepy MRSA były znacznie bardziej oporne na olejek i oceniane pochodne (MIC 2,0-48,0 ug/ml) niż szczepy Staphylococcus aureus metycylinowrażliwe (MIC 0,5-24,0 ug/ml).
Przeprowadzono też badania oceniające działanie olejku czosnkowego na bakterie beztlenowe . Wśród Gram-ujemnych bakterii beztlenowych największą wrażliwość wykazały szczepy z rodzaju Bacteroides (MIC dla 56% tych pałeczek było w zakresie mbol>Ł 0,8-6,2 ug/ml. Natomiast pałeczki z rodzaju Prevotella i Fusobacterium były mniej wrażliwe. W zakresie tych samych niskich stężeń olejek hamował odpowiednio wzrost 38 i 36% szczepów. Najmniej wrażliwe na olejek czosnkowy były Gram-ujemne ziarniaki z rodzaju Veillonella (MIC 200-ł300 ug/ml). Wzrost Gram-dodatnich badanych pałeczek i ziarniaków beztlenowych był hamowany (poza 1 szczepem) w zakresie stężeń wynoszących od 3,1 do ł300 ug/ml . Natomiast Ismail i wsp. oceniali wpływ różnych olejków eterycznych, w tym olejku czosnkowego, na wzrost beztlenowych laseczek z gatunku Clostridium botulinum oraz wytwarzanie przez nie przetrwalników i stwierdzili niską jego aktywność.
Doświadczenia potwierdziły też aktywność olejku czosnkowego i jego pochodnych wobec szczepów z gatunku Helicobacter pylori. Wartości stężeń hamujących wzrost szczepów (MIC) wynosiły od 8 do 32 ug/ml, a wartości bakteriobójcze (MBC) od 16 do 32 ug/ml. Inni autorzy zbadali przeciwgrzybiczną aktywność olejku czosnkowego i 4 siarkowych pochodnych wobec grzybów drożdżopodobnych ( Candida spp.) i grzybów pleśniowych ( Aspergillus spp.). Wartości MIC dla tych drobnoustrojów wahały się od 16,0 do 32,0 mg/ml, przy czym bardziej wrażliwe okazały się szczepy grzybów drożdżopodobnych (MIC 16-40,0 ug/ml). Wśród różnych ocenianych gatunków grzybów z rodzaju Candida zarówno olejek czosnkowy, jak i jego 4 składniki zawierające siarkę, były bardziej aktywne wobec gatunku Candida albicans, który jest najczęściej przyczyną kandydozy (MIC w zakresie 0,5-16,0 ug/ml). Niższą wrażliwość wykazały szczepy z gatunku Candida krusei (MIC 4,0-72,0 ug/ml) oraz Candida glabrata (MIC 2,0-54,0 ug/ml).
Działanie olejków czosnkowych otrzymanych z 2 gatunków czosnku, w tym Allium sativum var. pekinense i Allium fistubsa, wobec grzybów zaliczanych do dermatofitów powodujących zakażenia skóry, paznokci i włosów, zbadali Pyun i wsp. Autorzy stwierdzili, że olejek uzyskiwany z Allium sativum var. pekinense wywierał bardzo silne działanie wobec testowanych 3 gatunków dermatofitów, tj. Trichophyton rubrum, T. erinacei i T. soudanense. Stężenie hamujące wzrost tych grzybów wynosiło 64 ug/ml. Badania udowodniły też synergistyczne działanie tego olejku z ketokonazolem wobec testowanych szczepów grzybów, co daje możliwość praktycznego zastosowania takiej terapii w przypadku leczenia grzybic wywołanych przez opisane gatunki dermatofitów.
Przeprowadzono też wiele badań dotyczących aktywności farmakologicznej olejku czosnkowego. Wynika z nich, że olejek ten wykazuje działanie przeciwmiażdżycowe, przeciwzakrzepowe, przeciwnowotworowe, przeciwutleniające, przeciwzapalne oraz obniża poziom glukozy we krwi i wzmaga odporność organizmu.
Działanie przeciwmiażdżycowe olejku czosnkowego
Doświadczenia przeprowadzone na zwierzętach udowodniły działanie przeciwmiażdżycowe olejku uzyskanego z czosnku. Bordia i wsp. obserwowali działanie olejku u królików z eksperymentalną miażdżycą uzyskaną przez stosowanie diety z dodatkiem cholesterolu (0,5 g/kg masy ciała). Po 4 miesiącach badań stwierdzono statystycznie znaczące zmniejszenie się zmian miażdżycowych, w tym o 50% blaszki miażdżycowej, szczególnie w aorcie. Autorzy sugerują, że olejek eteryczny z czosnku ochraniał zwierzęta przed eksperymentalną miażdżycą, miedzy innymi przez obniżenie poziomu triglicerydów . W innych badaniach wykazano, że disiarczek diallilu obecny w olejku czosnkowym jest ważnym czynnikiem hamującym syntezę cholesterolu.
Kolejne badania przeprowadzone na myszach wykazały, że podanie odpowiednio wysokich dawek ergosterolu przez 12-15 dni przyczynia się do powstania zmian miażdżycowych w naczyniach i w konsekwencji do śmierci tych zwierząt. Natomiast stosowanie ergosterolu razem z olejkiem czosnkowym przedłużało 3-krotnie życie myszy. Działanie przeciwmiażdżycowe olejku zostało też potwierdzone w doświadczeniach na królikach, które przeprowadził Kritchevsky.
Badania kliniczne także potwierdziły skuteczność olejku czosnkowego w obniżaniu poziomu cholesterolu we krwi. Takie doświadczenia zostały przeprowadzone na grupie 97 pacjentów z ustaloną pierwotną hipercholesterolemią. Otrzymywali oni dawkę 10 mg olejku na dobę. Po 3 miesiącach obserwacji stwierdzono u 29% pacjentów obniżenie poziomu cholesterolu w surowicy krwi o 7,8%, poziomu triglicerydów o 12,2% i LDL o 10%. Po kolejnych 3 miesiącach doszło do dalszego znacznego obniżenia poziomu cholesterolu (o 14%), triglicerydów (o 20,2%) i LDL (o 18,8%). Ponadto u wszystkich pacjentów stwierdzono zwiększenie się wartości HDL.
Obniżenie poziomu cholesterolu jest istotnie ważne z tego względu, że obniżenie jego poziomu o 10% zmniejsza o 20% ryzyko wystąpienia choroby wieńcowej serca.
Działanie fibrynolityczne olejku czosnkowego
Obniżenie aktywności fibrynolitycznej lub niedobór czynników, które umożliwiają utrzymanie prawidłowej homeostazy krwi, może być przyczyną zakrzepicy. Zwiększenie aktywności fibrynolitycznej surowicy umożliwia rozpuszczenie utworzonego skrzepu i w ten sposób ochrania przed zawałem serca. Bordia i wsp. w badaniach przeprowadzonych na królikach wykazali wzrost aktywności fibrynolitycznej spowodowanej podawaniem olejku czosnkowego. Działanie fibrynolityczne olejku obserwowano też w doświadczeniach klinicznych. Borgia i wsp. podawali pacjentom przez okres od 3 tygodni do 3 miesięcy 1 g olejku czosnkowego, co odpowiadało 1 kg świeżego czosnku. Wpłynęło to na zwiększenie aktywności fibrynolitycznej od 36 do 130% nie tylko u zdrowych osób, ale także u pacjentów po przebytym zawale serca.
Wpływ olejku czosnkowego na agregację płytek krwi
Płytki krwi odgrywają rolę w powstawaniu miażdżycy tętnic oraz zakrzepicy tętnicy wieńcowej. Badania wykazały, że wyciągi z czosnku i olejek czosnkowy hamują agregację płytek krwi, między innymi dzięki hamowaniu aktywności enzymów, tj. fosfolipaza, lipooksygenaza i cyklooksygenaza. Doświadczalnie potwierdzono hamujące działanie olejku na agregację płytek krwi u różnych gatunków zwierząt, w tym psów, koni, świnek morskich, małp, szczurów i królików . Udowodniono też, że olejek czosnkowy, świeży czosnek oraz wyciągi z czosnku hamują agregację płytek krwi. Badania innych autorów potwierdziły przeciwagregacyjne działanie olejku.
Wpływ olejku czosnkowego na ciśnienie krwi
Szereg przeprowadzonych badań sugeruje, że olejek czosnkowy poza działaniem przeciwmiażdżycowym powoduje także obniżenie ciśnienia tętniczego krwi. Działanie hipotensyjne olejku czosnkowego zostało wykazane w badaniach na zwierzętach. W Chinach przeprowadzono doświadczenie na grupie 70 pacjentów z rozpoznaniem nadciśnienia tętniczego. Wykazały one, że u 47 (67%) chorych, którzy otrzymywali olejek czosnkowy w dawce odpowiadającej 50 g świeżego czosnku jeden raz dziennie, ciśnienie krwi znacznie się obniżyło.
Działanie hypoglikemiczne olejku czosnkowego
W publikacjach opisano hipoglikemiczną aktywność czosnku i jego preparatów oraz olejku czosnkowego. Sugeruje się, że za takie działanie olejku odpowiedzialny jest disiarczek diallilu i disiarczek allilopropylu. Wykazano, że dłuższe stosowanie olejku czosnkowego lub sproszkowanego czosnku znacznie obniża poziom glukozy w surowicy krwi.
Działanie przeciwutleniające olejku czosnkowego
Badania Abrahama wskazują, że olejek czosnkowy wykazuje właściwości przeciwutleniajace. W doświadczeniach na szczurach potwierdzili przeciwutleniającą aktywność 3 składników olejku, w tym siarczku diallilu, disiarczku diallilu i trisiarczku diallilu. W innych badaniach przeprowadzonych na zwierzętach stwierdzono, że preparaty czosnku zawierające olejek eteryczny przyczyniają się do zmniejszenia stresu oksydacyjnego wywołanego działaniem różnych czynników . Mechanizm przeciwutleniającego działania olejku czosnkowego nie został ostatecznie wyjaśniony. Zakłada się, że działanie to jest związane z aktywnością niektórych składników olejku, w tym disiarczku i trisiarczku allilu, które są odpowiedzialne za modulowanie stresu oksydacyjnego i wpływu na wytwarzanie enzymów przeciwutleniajacych. Ponadto stwierdzono, że czosnek i jego składniki są zdolne do aktywacji enzymów o działaniu przeciwutleniajacym, tj. katalazy, dysmutazy ponadtlenkowej, reduktazy glutationowej i innych.
Działanie przeciwnowotworowe olejku czosnkowego
Na przeciwnowotworową aktywność olejku czosnkowego wskazują wyniki badań przeprowadzonych przez wielu autorów. Działanie to przypisuje się związkom siarkoorganicznym występującym w olejku. Wykazano, że pochodne allilowe działają jako induktory enzymów II fazy detoksykacji. W innych doświadczeniach przeprowadzonych na szczurach stwierdzono, że doustne podanie olejku czosnkowego i jego 3 głównych składników (pochodnych allilowych) wywierają różny wpływ na aktywację enzymów I i II fazy detoksykacji. Zaobserwowano, że disiarczek diallilu i trisiarczek diallilu znacznie zmniejszają aktywność enzymów I fazy detoksykacji. Ponadto olejek czosnkowy oraz disiarczek diallilu i trisiarczek diallilu znacznie zwiększają aktywność enzymu S-transferazy glutationowej, czyli aktywności enzymu II fazy odtruwania. Z przeprowadzonych doświadczeń wynika też, że niektóre pochodne allilowe wykazują indukcyjną aktywność wobec izoenzymów, tj. CYP 1 A1, 2B1 oraz 3A1 cytochromu P450.
W innych badaniach autorzy badali wpływ olejku czosnkowego na komórki ostrej białaczki promielocytarnej lini HL 60. Stwierdzono, że wymieniony olejek w stężeniu 20 umol/ml hamuje proces proliferacji komórek, co wiąże się ze zmniejszeniem ekspresji antygenu CD 11b i zahamowaniu procesu różnicowania granulocytów. Kolejne doświadczenia na zwierzętach przeprowadzone przez Khanuma udowodniły ochronne działanie zarówno olejku czosnkowego, jak i świeżego czosnku, podawanych w formie diety szczurom, które równocześnie otrzymywały azoksymetan jako środek karcynogenny.
Sandhan oceniali wpływ olejku eterycznego z czosnku na raka skóry u myszy, który został wywołany działaniem benzo(a)pirenu. Zauważono korzystne oddziaływanie olejku na zmniejszenie częstości występowania tego nowotworu u testowanych zwierząt.
Czosnek, olejek czosnkowy i preparaty zawierające czosnek, ze względu na wydalanie się olejku przez płuca, są zalecane w profilaktyce i leczeniu zakażeń w obrębie dróg oddechowych. Alkiewicz stosował liofilizowany wodny wyciąg z czosnku w aerozoloterapii. Taka terapia była prowadzona u dzieci w przewlekłych zapaleniach dróg oddechowych. Wyciąg ten charakteryzował się znaczną aktywnością przeciwdrobnoustrojową, szczególnie wobec Gram-dodatnich ziarniaków, tj. Streptococcus hemolyticus i Staphylococcus aureus ze słabszym działaniem wobec niektórych pałeczek Gram-ujemnych.
Właściwości i działanie olejku czosnkowego
Olejek wykazuje działanie przeciwbakteryjne i przeciwgrzybiczne. Obniża podwyższone ciśnienie tętnicze krwi. Powoduje też obniżenie stężenia cholesterolu i triglicerydów we krwi oraz przyczynia się do obniżenia podwyższonego stężenia glukozy we krwi. Wykazuje właściwości przeciwutleniające, hamuje agregację płytek krwi i działa fibrynolitycznie.
Zastosowanie olejku czosnkowego
Olejek czosnkowy znalazł zastosowanie w leczeniu nadciśnienia tętniczego krwi, w chorobie wieńcowej, w profilaktyce i leczeniu miażdżycy tętnic, szczególnie w geriatrii. Może być stosowany w przypadku zakażeń górnych i dolnych dróg oddechowych i w przeziębieniach.
W Polsce jest dostępnych kilka preparatów zawierających olejek czosnkowy i maceraty olejowe z czosnku, np. Aliovital-forte, Allitol, Alliogal, Naturkaps czosnek i Garlic Oil. W składzie tych leków są, np. macerat olejowy z cebuli i czosnku, w odpowiednim oleju, np. w rzepakowym (Aliovital), wiesiołkowym (Alliogal) czy sojowym (Naturkaps czosnek). Warto podkreślić, że w takim maceracie zawartość olejku czosnkowego wynosi ok. 36%. Przykładem preparatów zawierających olejek eteryczny są: Hi Garlic Perles (2 mg olejku) i Olejek czosnkowy (1 mg olejku).
Preparat pod nazwą „Olejek czosnkowy” firmy SOLGAR zawiera 1 mg czystego olejku czosnkowego oraz kwas linolowy, którego nośnikiem jest olej z rośliny zwanej krokoszem barwierskim ( Carthamus tinctorius L.). Roślina należy do rodziny astrowatych i pochodzi z Bliskiego Wschodu i Indii. Znana była już w Starożytności i często wykorzystywana do produkcji oleju oraz do barwienia tkanin. Olej uzyskiwany z nasion krokosza barwierskiego jest cennym źródłem nienasyconych kwasów tłuszczowych. Zawiera kwasy omega 6 i 3 (ok. 75%) oraz omega 9 (ok. 15%). Zawartość kwasu linolowego wynosi ok. 77%. Olej krokoszowy jest stosowany w celach spożywczych. Olej ten wykazuje też działanie przeciwmiażdżycowe, hamuje agregację płytek krwi, rozszerza naczynia krwionośne i poprawia krążenie krwi. W omawianym preparacie olej krokoszowy dodatkowo korzystnie oddziaływuje na układ krążenia i uzupełnia działanie olejku czosnkowego. Preparat Olejek czosnkowy firmy SOLGAR jest dostępny wyłącznie w aptekach.
Przetwory
N a l e w k a c z o s n k o w a: 125 gramów oczyszczonych ząbków czosnku utrzeć na tarce, zalać 500 ml 40% alkoholu i pozostawić w zamkniętym naczyniu w temperaturze pokojowej przez 5 dni, często wstrząsając. Odcedzić na gęstym sitku i przesączyć. Przechowywać w lodówce. Stosować 5-20 kropli w 0,25 szklance mleka lub kefiru 2-3 razy dziennie. Przyjmować tak w ciągu miesiąca, poczym zmniejszyć dawkę i odstawić na 2 tygodnie. Sposób ten jest polecany w reumatyzmie stawowym i moięsniowym,
W y ci ą g z c z o s n k u: 30 ząbków czosnku obrać z łusek posiekać bardzo drobno lub utrzeć na miazgę, dodać 500 ml soku z cytryn oraz 50 ml miodu, wymieszać, przecedzić, a następnie przelać do butelki i przechowywać w lodówce. Pić po 1 łyżce stołowej 3 razy dziennie na godzinę przed posiłkiem. Wyciąg ma wszystkie działania czosnku.
W y ci ą g o l e j o w y z c z os n k u: do 50 gram obranych ząbków i roztartych na miazgę dodać 200 ml oleju roślinnego (najlepiej oliwy) i w zamkniętej butelce pozostawić na 2 tygodnie w temperaturze pokojowej, często wstrząsając. Chronić od światła. Następnie dodać 5

• Pobierz folder
• Zachomikuj folder