Voltaire 1694-1778 FRA

Voltaire (Wolter), właśc. François-Marie Arouet (Voltaire jest artystycznym pseudonimem) (ur. 21 listopada 1694 w Paryżu, zm. 30 maja 1778 w Paryżu) – francuski pisarz epoki Oświecenia, filozof, dramaturg i historyk. Tworzył satyry, powieści, dramaty oraz (najbardziej cenione) "Listy".

Prowadził ożywioną korespondencję (zachowało się 23 tysiące jego listów). Bulwersował opinię publiczną krytycyzmem i śmiałością przekonań.

Był osobowością złożoną, wyrażał nieraz sprzeczne poglądy, jego postępowanie nierzadko było kontrowersyjne, dlatego wiele różnych ideologii (posługując się wyrwanymi z kontekstu cytatami Voltaire'a) uznało go za swojego patrona (np. ateiści, deiści, rewolucjoniści). Voltaire'owi w rzeczywistości nie można przypisać w pełni żadnej ideologii. Był przede wszystkim zwolennikiem liberalizmu, traktującym z rezerwą każdą religię i ideologię.

Był zagorzałym racjonalistą, człowiekiem o wszechstronnych zainteresowaniach i wiedzy - prawnikiem, poetą, dramaturgiem, publicystą, powieściopisarzem, historykiem i wreszcie filozofem. Urodził się w Paryżu, w rodzinie mieszczańskiej, był synem notariusza Aroueta i Małgorzaty Daumart. Wychowanie zdobywał w kolegium jezuickim.

Wolter umiał znaleźć się w towarzystwie, jego dowcip, błyskotliwość, a także talent literacki szybko zapewniły mu wstęp "na salony" Paryża. Młody, dobrze zapowiadający się pisarz zyskał sporą popularność w wyższych sferach, pojawiły się jednak pierwsze minusy powodzenia. Od maja 1717 do kwietnia 1718 r., a więc przez jedenaście miesięcy, Wolter zamknięty był w Bastylii. Stało się to za sprawą dwóch utworów, z których jednego w rzeczywistości nie napisał (Widziałem). Drugim był pamflet Puero regnante, autorstwa Woltera. Epizod "więzienny" spowodował wzrost rozgłosu wokół osoby pisarza.

Rok 1718 przyniósł Wolterowi laur poetycki za tragedię w stylu klasycznym Edyp. Pisarz zyskał pensję ze szkatuły księcia Orleanu, a także uznanie i sławę, którą ugruntował w r. 1723 epopeją Henriada.

Przypadkowa kłótnia z kawalerem de Rohan sprawiła, że w r. 1726 Wolter po raz kolejny dostał się do Bastylii. Tym razem w więzieniu spędził tylko miesiąc, został uwolniony pod warunkiem, że opuści kraj i wyjedzie do Anglii. Tak też się stało i pisarz - chcąc nie chcąc - w r. 1726 wyjechał z Francji.

Pobyt w o wiele bardziej tolerancyjnej i sprzyjającej rozwojowi niezależnej myśli Anglii trwał trzy lata, a więc do roku 1729. W tym czasie Wolter poznał angielską myśl oświeceniową, przede wszystkim Locke'a, ale także książki Szekspira, we Francji nie czytywane wówczas wcale. Na wygnaniu powstały dwa bardzo ważne jego dzieła, Szkice oraz Listy filozoficzne (wydane najpierw po angielsku, w roku 1733, a rok później po francusku), uznawane za początek europejskiej myśli oświeceniowej. W Listach filozoficznych po raz pierwszy ujawnił się "prawdziwy" Wolter i jego poglądy, określone później jako wolterianizm.

Po powrocie do Francji Wolter - obawiając się na razie kłopotów, jakie go mogły spotkać w Paryżu - osiadł w miejscowości Cirey, zamieszkał w zamku należącym do markizy Emilii Le Tonnelier de Breuteil du Châtelet, swojej kochanki i przyjaciółki, a jednocześnie kobiety wykształconej i otwartej na wiedzę. Przez cały czas starał się pozyskać względy króla. Jego zabiegi zakończyły się sukcesem, dzięki wsparciu ze strony niezwykle wpływowej królewskiej kochanki i faworyty, pani de Pompadour, powrót do stolicy Francji stał się możliwy, Wolter został mianowany szambelanem królewskim i historiografem Francji.

Od r. 1746, znowu dzięki wsparciu pani de Pompadour, Wolter był członkiem Akademii Francuskiej. Z biegiem lat wokół Woltera oraz drugiego z czołowych francuskich racjonalistów - Denisa Diderota - skupiła się grupa francuskich myślicieli, filozofów i naukowców. Ich ambicją było opracowanie dzieła, mającego zrewolucjonizować sposób pojmowania świata przez ludzi im współczesnych. Tym dziełem była Encyklopedia, czyli słownik rozumowany nauk, sztuk i rzemiosł, jej twórcy nazywani byli encyklopedystami. Wolter i Diderot pozyskali do współpracy nad redagowaniem haseł najznakomitsze umysły XVIII wieku, dość wymienić, że hasła w Encyklopedii redagowali między innymi Montesquieu (Monteskiusz), d'Alembert, Buffon, Condillac, Marmontel, Helwecjusz, Turgot i - przez pewien czas - Rousseau.

W r. 1750 Wolter wyjechał do Berlina, na dwór Fryderyka II, z którym od pewnego czasu korespondował. Król był wielkim zwolennikiem oświecenia, rad był widzieć u siebie jednego z największych myślicieli epoki. Na dworze pruskim pisarz przebywał do marca 1753 r., po czym - w wyniku konfliktu z królem o prezydenta Berlińskiej Akademii Nauk - wrócił do Paryża.

Pisarz czuł się jednak skrępowany w stolicy Francji, nie mógł publicznie wyrażać swoich myśli i poglądów (miał już przecież z tego powodu wiele kłopotów). W tej sytuacji Wolter podjął decyzję o wyjeździe do Szwajcarii. W r. 1755 osiedlił się w Délices, skąd następnie, w r. 1760, przeniósł się do niewielkiego miasteczka Ferney. To właśnie z Ferney pisarz prowadził kampanię w obronie dobrego imienia niewinnie straconego w marcu 1762 r. Jana Calasa (Wolter poświęcił tej sprawie słynny Traktat o tolerancji - 1763), stąd utrzymywał korespondencję z encyklopedystami, pomagając im w przezwyciężaniu nieustannych kłopotów, spadających na ich głowy.

Na kilka miesięcy przed śmiercią Wolter zdecydował się na powrót do Paryża. Jego wjazd do stolicy Francji okazał się wielkim tryumfem pisarza i myśliciela, tłumy zgotowały mu prawdziwą owację.

Ogromne wzruszenie i radość z szacunku publicznego jeszcze bardziej nadwątliły słabe i tak zdrowie starego człowieka. Wolter zmarł w Paryżu.

Pisarz, filozof, satyryk, komentujący bieżące w jego epoce sprawy i formułujący do dziś aktualne prawdy, nigdy nie godzący się na nieprawość, niesprawiedliwość, krzywdę "na które wzdrygała się jego dusza i jego nerwy nowożytnego człowieka", którego twórczość jeden z krytyków określił jako "chaos jasnych myśli". T. Boy-Żeleński komentując zakończenie Kandyda, gdzie receptą na mądre i szczęśliwe życie jest "uprawiać swój ogródek", pisze: "Tylko że «ogródkiem» Woltera było - i może na szczęście dla nas - rzucać przez całe życie kamienie w ogródki cudze..." (Wolter Powiastki filozoficzne, opr. T. Boy-Żeleński).

"Nie dość zapewnić komuś zbawienie, trzeba mu jeszcze dać środki do życia."
"Pierwszy miesiąc małżeństwa jest [...] miesiącem miodu, drugi zaś miesiącem piołunu."
"Rozważ, jak trudno jest zmienić siebie, a zrozumiesz, jak znikome masz szanse zmienić innych." Voltaire

• Pobierz folder
• Zachomikuj folder