Epoka brązu – jedna z epok prehistorii, następująca po epoce kamienia, a poprzedzająca epokę żelaza. Epoka ta ma zróżnicowane ramy czasowe, zależne od terenu występowania. Najwcześniej, na Kaukazie i w obszarze Morza Egejskiego, w III tysiącleciu p.n.e., wykształciły się ośrodki, w których opanowano umiejętność obróbki metali. W Egipcie i na Bliskim Wschodzie (Dżemdet Nasr), za początek epoki brązu przyjmuje się umownie rok 3400 p.n.e., w Europie Południowej 2800 p.n.e., w Polsce 2200 p.n.e. Koniec epoki brązu przypada na lata 1000 – 700 p.n.e., kiedy to na Bliskim Wschodzie zaczęły tworzyć się pierwsze państwa i pojawiło się niewolnictwo, a na większości obszarów Europy rozpoczął się stopniowy rozkład wspólnoty pierwotnej.
Nazwa epoki pochodzi od używanych wówczas powszechnie narzędzi z nowo wprowadzonego surowca – brązu, czyli stopu miedzi z cyną o stosunku 9:1 (Brąz antyczny był stopem miedzi z cynkiem – mosiądzem). Przykładem przedmiotów z brązów są: siekiery, dłuta, młoty, motyki, sierpy, noże, ozdoby, broń (miecze, topory, ostrza do włóczni, groty, części pancerzy). Brąz pojawił się w Egipcie i Mezopotamii około 3500 p.n.e. Czasem zamiast cyny do produkcji stopu stosowano ołów lub antymon (Węgry). Brąz jest znacznie twardszy od miedzi, dlatego zastąpił ją po okresie eneolitu. Jednakże nadal jest materiałem na tyle miękkim, że jeszcze w ciągu jednej bitwy wykuta z niego broń wyginała się, przez co była niezdatna do dalszego użytku. Potrzebną do jego produkcji miedź i cynę uzyskiwano w kopalniach odkrywkowych.
Główne dziedziny gospodarki w czasie tej epoki to rolnictwo, hodowla bydła oraz pasterstwo. Powstanie ośrodków wytwórczych, wymiany towarów (wynalazek wozu na kołach oraz statków na wiosła i żagle sprzyjał rozwojowi handlu dalekosiężnego), gromadzenia bogactw, w konsekwencji doprowadziły do wzrostu walk międzyplemiennych i międzypaństwowych.
Najbardziej znane na świecie wykopaliska z epoki brązu: Ur w Mezopotamii, Ugarit w Syrii, Troja w Azji Mniejszej.
Początki
Nie znamy dokładnego czasu i miejsca wynalezienia brązu, ale możliwe że brąz został wynaleziony w kilku miejscach naraz. Technologia wytwarzania brązu dotarła do Europy z Bliskiego Wschodu przez Anatolię, Bałkany i Kaukaz. Najstarsze wyroby brązowe, tzw. brązy arsenowe, wytwarzane były na Bliskim wschodzie już w V tysiącleciu p.n.e. Na Bałkanach brąz pojawia się dopiero pomiędzy IV a początkiem drugiej połowy III tysiąclecia. Prawdopodobnie wykorzystywano głównie surowiec pochodzenia anatolijskiego i kaukaskiego, gdyż brak jest dowodów na eksploatację w tym czasie miejscowych złóż miedzi. Przełom w wytwórczości nastąpił w środkowej epoce brązu, pojawiają się częściej klasyczne brązy cynowe, które wypierają brązy arsenowe. Słabną kontakty Płw. Bałkańskiego z Anatolią na rzecz kontaktów z Karpatami i środkową Europą. Z biegiem czasu doprowadza to wytworzenia się autonomicznych karpackich ośrodków brązownictwa.
Bliski Wschód
Epokę brązu na Bliskim Wschodzie możemy podzielić na trzy okresy:
* Wczesną epokę brązu (3500-2000 p.n.e)
* Środkową epokę brązu (2000-1600 p.n.e)
* Późną epokę brązu (1600-1200 p.n.e)
Metalurgia po raz pierwszy została poświadczona w Anatolii (dzisiejsza Turcja), gdzie tamtejsze góry kryły bogate pokłady miedzi i cyny. Wczesna epoka brązu charakteryzuje się powstawaniem zorganizowanych miast, a także wynalezieniem piśmiennictwa. Środkową epokę brązu charakteryzują wędrówki ludów, które doprowadziły do zmiany ówczesnej mapy politycznej (Amoryci, Hetyci, Hyksosi, Huryci). Późna epoka brązu to czasy kształtowania i krystalizacji wielkich i potężnych królestw oraz ich wasali (Starożytny Egipt, Asyria, Mitanni, Babilonia). Istniały intensywne kontakty ze światem śródziemnomorskim, w których główną rolę odgrywała wymiana handlowa (miedź, cyna).
W 1200 r. p.n.e. zaczęto produkować żelazo w Anatolii.
Indie
Epoka brązu na w Indiach rozpoczyna się w 3300 r. p.n.e. i wiąże się ją z początkami cywilizacji Doliny Indusu oraz Drawidami, którzy wytwarzali już wyroby brązowe.
Wschodnia Azja
Chiny
Najwcześniejsze znaleziska brązowe pochodzą z obszarów kultury Majiayao, która datowana jest od 3100 r. p.n.e. do 2700 r. p.n.e. Jednak powszechnie przyjmuje się początek epoki brązu w Chinach od 2100 r. p.n.e, czyli od panowania dynastii Xia. Występowała także kultura Erlitou datowana od 1900-1500 p.n.e. oraz kultura Sanxingdui.
Korea [edytuj]
Pierwsze wyroby brązowe były produkowane w Korei około 700-600 roku p.n.e.. Był wykorzystywany w różnego rodzaju ceremoniach, aż do 100 roku n.e.
Sztuka
Na wyspach Grecji rozwija się sztuka egejska. Na północy Europy wzrasta znaczenia ognia, który uważany był za emisariusza słońca, oraz opanowanie technologii związanych z ogniem spowodowały wkroczenie w krąg tajemnic solarnych. W Europie w tym okresie bardzo powszechny staje się kult solarny i związany z nim obrządek ciałopalny. Brąz postrzegany jest jako substytut złota – słonecznego metalu. Naczynia gliniane w formie i kolorze próbują naśladować brązowe. Popularna staje się symbolika tarczy słonecznej – tzw. dysku solarnego, koła z wpisanym w nie równoramiennym krzyżem, mandali. Występuje nasilenie się symboli troistości – trójkąty, trzykrotne powtarzanie jednego symbolu. Równie popularny jest motyw labiryntu, symbolizującego narodziny i śmierć mistyczną w obrzędach inicjacyjnych oraz herosa solarnego. Pojawia się coraz więcej scen z życia codziennego i mitologii, następuje militaryzacja sztuki.
Epoka brązu w Europie
Charakterystyczny dla epoki brązu jest niejednolity charakter rozwijających się i zanikających kultur. W środkowym jej okresie rozpoczął się proces wyodrębniania się i krystalizowania ludów europejskich, np. reprezentujących kulturę nordyjską Germanów zamieszkujących tereny obecnych Niemiec, Danii i południowej Szwecji.
Kultury epoki brązu
Do ważniejszych kultur epoki brązu zaliczają się w Europie
* kultura minojska
* kultura mykeńska
* kultura cykladzka
* kultura unietycka
* kultury pól popielnicowych
* kultury mogiłowe
* kultura apenińska
* kultura protoetruska
* kultura terramare
* kultura kurhanów sambijskich
* kultura komarowska
* kultura Noua
* kultura holihradzka
* kultura sośnicka
* kultura wysocka
* kultura białowicka
* kultura urn domkowych
* kultura trzciniecka
* kultura iwieńska
* kultura otomańska
* kultura bałtyjska
* kultura nordyjska
* kultura przedłużycka
* kultura łużycka
* kultura wysocka
* kultura gawska
* kultura Glasinac
Lista kultur epoki brązu i wczesnej epoki żelaza z podziałem na regiony występowania.
Najbardziej znane w Europie wykopaliska z epoki brązu: Mykeny w Grecji, Terramare we Włoszech, El Argar w Hiszpanii, Buchau w Niemczech, Unětice w Czechach.
Epoka brązu w Polsce
wg Monteliusa wg Reineckego Datowanie (regionalnie)
I okres, wczesny fazy B2(A2), B2(B), 2300/2200 l. p.n.e. – 1700 l. p.n.e.
II okres, starszy fazy B2(C1), B2(C2) 1700 l. p.n.e. do 1300 l. p.n.e.
III okres, środkowy fazy B2(D), H(A1) 1300 l. p.n.e. do 1100 l. p.n.e.
IV okres, młodszy fazy H(A2), H(B1), 1100 l. p.n.e. do 900 l. p.n.e.
V okres, późny faza H(B2) 900 l. p.n.e. do 700 l. p.n.e.
Na przełomie III i II tysiąclecia p.n.e. umiejętność obróbki metali dotarła na ziemie polskie. Kultury związane z wczesną epoką brązu w zasadzie jeszcze nie znały technologii wytwarzania brązu, jednak pojawiły się pierwsze wytwory z miedzi, srebra i złota pochodzące z importów. Przyniosły je w latach 2300-2100 p.n.e. nowe grupy ludzkie z południa Europy reprezentujące kultury oparte na tradycji kultur ceramiki sznurowej: kultura strzyżowska i kultura mierzanowicka. Po nich pojawiła się kultura madziarowska i kultury związane z kulturą unietycką, do nich należą kultura grobsko-śmiardowska i kultura iwieńska. W tym czasie powstały silne ośrodki metalurgiczne.
W połowie 2 tysiąclecia ziemie polskie, w dorzeczu Odry i Wisły, znalazły się w orbicie wpływów czeskopalatynackiej i środkowodunajskiej kultury mogiłowej. W późnej epoce brązu występowała kultura łużycka, zaliczana do kręgu kultur pól popielnicowych, z tego okresu znane jest stanowisko archeologiczne w Biskupinie.
Kultura łużycka - róż
******************************************************************************************************
z chomika grawaw57
Kultura przedłużycka - róż
Kultura trzciniecka - fiolet
****************************************************************************************************
z chomika grawaw57
Kultura strzyżowska - pomarańcz
Kultura mierznowicka - fiolet
Kultura unietycka - zieleń
Kultura grobsko-śmiardowska - róż
Kultura iwieńska - granat
****************************************************************************************************
z chomika grawaw57
Około połowy 2 tysiąclecia dochodzi do uformowania się w Europie nowego kręgu kulturowego tzw. kultur pól popielnicowych. Wiąże się to ze zmianą obrządku pogrzebowego ze szkieletowego na ciałopalny, co może być wyrazem przekształceń zachodzących w sferze religijnej. Krąg kultur pól popielnicowych wykazywał silne zróżnicowanie lokalne. Na terenie naszych ziem reprezentowany był przez nową jednostkę podziału kulturowego, kulturę łużycką, która miała zdominować obraz kulturowy ziem polskich na okres przeszło tysiąca lat. Rozwinęła się ona na podłożu związanym z kręgiem kultur mogiłowych i postsznurowych (kultura trzciniecka). Stąd też wyraźny jest jej podział już we wczesnej fazie rozwoju na dwie strefy, zachodnią i wschodnią. W okresie późniejszym wpływ tzw. kręgu nordyjskiego z południowej Skandynawii oraz północnych Niemiec powoduje wykształcenie się odrębności Pomorza, zwłaszcza w zakresie metalurgii brązu. Kultura łużycka była wewnętrznie silnie zróżnicowana i dzieliła się na szereg grup lokalnych. Jej ludność zamieszkiwała przeważnie w rozległych osadach. Do schyłku epoki brązu były to osiedla otwarte. Od początków 1 tysiąclecia pojawiają się pierwsze grody, głównie na terenie Śląska i Wielkopolski (np. Biskupin).
**********************************************************************
z chomika grawaw57
Po raz pierwszy na naszych ziemiach pojawiają się w jej obrębie groty oszczepów, czekany i miecze. Przedmioty brązowe ludność kultury przedłużyckiej importowała z ośrodków produkcyjnych znajdujących się na terenie dzisiejszych południowych Niemiec, Węgier, Czech i Słowacji. W podstawach gospodarczych wyraźny jest w tej kulturze wzrost znaczenia chowu bydła zwłaszcza typu pasterskiego. Znajduje to odbicie w charakterze osadnictwa koncentrującego się na lekkich glebach z przewagą obozowisk nad osadami trwałymi. Nadal panował obrządek szkieletowy. Zmarli chowani byli przeważnie w grobach kurhanowych zaopatrywanych niekiedy w wewnętrzne konstrukcje kamienne. Zanik kultury mogiłowej następuje około połowy 2 tysiąclecia i wiąże się z wykształcaniem na tym podłożu zachodniej grupy kultury łużyckiej.
Równolegle z kulturą mogiłową rozwija się na terenie Polski środkowej i wschodniej kultura trzciniecka uformowana na gruncie tradycji kultur z ceramiką sznurową. I w tym przypadku zauważalny jest wzrost znaczenia chowu typu pasterskiego oraz zanik większych osad. Narzędzia nadal produkowane są z surowca krzemiennego, lecz widoczne jest zwiększenie ilości importowanych z Kotliny Karpackiej przedmiotów brązowych. Zmarli chowani byli w prostych jamach lub pod kurhanami. Zanik kultury trzcinieckiej przypada na drugą połowę 2 tysiąclecia. Odegrała ona znaczącą rolę w uformowaniu się wschodnich ugrupowań kultury łużyckiej.
**********************************************************************
z chomika grawaw57
Pod wpływem kultury unietyckiej, choć jeszcze na podłożu kręgu z ceramiką sznurową (neolit) rozwinęła się w północno-zachodniej Wielkopolsce i ziemi lubuskiej kultura grobsko-śmiardowska. Obok niej rozwija się również kultura iwieńska o silnych jeszcze tradycjach schyłkowoneolitycznych. Wpływ kultury unietyckiej w tych zespołach kulturowych widoczny jest przede wszystkim w inwentarzu przedmiotów metalowych. Ich gospodarka oparta była o stacjonarny chów bydła, aczkolwiek w przypadku kultury iwieńskiej liczne kości zwierząt dzikich wskazują na istotną rolę łowiectwa. Wspomniane jednostki kulturowe zanikają około połowy 2 tysiąclecia.
W połowie 2 tysiąclecia dochodzi do załamania się kultury unietyckiej i grupy kultur występujących w dorzeczu Dunaju. Na ich miejsce pojawiają się nowe formacje kulturowe charakteryzujące się zwyczajem chowania zmarłych pod nasypami kurhanów, tzw. krąg kultur mogiłowych. Ziemie polskie znalazły się w orbicie wpływów czeskopalatynackiej i środkowodunajskiej kultury mogiłowej. Pod wpływem tej pierwszej doszło do uformowania się regionalnych ugrupowań tej kultury w dorzeczu Odry i Warty (dawniej kultura przedłużycka ). Wiązało się to zapewne ze zmianami etnicznymi. Kulturę rys. Pierre Joubert za ''La vie privee des hommes Les temps prehistoriques...'' mogiłową charakteryzuje wysoko rozwinięta metalurgia brązu reprezentowana przez szeroki wachlarz elementów uzbrojenia, ozdób i narzędzi.
****************************************************************************************************
z chomika grawaw57
Kultura unietycka wywarła znaczący wpływ na kształtowanie się obrazu kulturowego wczesnej epoki brązu w Europie. Na terenie Polski znana jest przede wszystkim ze znalezisk grobowych oraz skarbów przedmiotów metalowych. Na związanych z nią cmentarzyskach występują groby szkieletowe płaskie oraz przykrywane kurhanami, często z konstrukcjami kamiennymi wewnątrz. Zwraca uwagę nierównomierność wyposażenia składanego wraz ze zmarłym do grobu. Może to świadczyć o silnym zróżnicowaniu społecznym. Gospodarka ludności kultury unietyckiej opierała się głównie na chowie bydła, choć uprawa roli również miała niepoślednie znaczenie.
**********************************************************************
z chomika grawaw57
******************************
Transport w epoce brązu
******************************
z chomika grawaw57
Narzędzia użytku codziennego coraz częściej odznaczają się artyzmem wykonania poza cechami użytecznymi. Wysoki stopień rozwoju wykazuje także ceramika tego okresu. Garncarstwo reprezentowanie jest przez dzbany, wazy, amfory i puchary a także popielnice. Groby bardzo często wyposażano w przystawki grobowe (były to małe naczynia gliniane) oraz ozdoby z brązu. W przeciwieństwie do ludności wcześniej zamieszkującej te tereny, Prasłowianie palili szczątki zmarłych, grzebiąc ich popioły w wspomnianych popielnicach. Zdarzaj się też groby szkieletowe, choć stanowią one minimalny procent dominujących obrządków ciałopalnych.
****************************************************************************************************
z chomika grawaw57
Na początku środkowego okresu epoki brązu, w latach 1200÷1000 p.n.e. na terenie Pomorza Środkowego wykształciła się wschodnio-pomorska, nazywana inaczej kaszubską grupą kultury łużyckiej. Podstawą egzystencji tej ludności było rolnictwo, pasterstwo, rybołówstwo i myślistwo. Osadnictwo tej kultury na terenie Słupska zostało potwierdzone stanowiskami archeologicznymi, pochodzącymi z różnych okresów. Duża liczba znalezionych przedmiotów wykonanych z brązu oraz ich specjalistyczne przeznaczenie, wskazują na wysoki stopień zaawansowania ówczesnej metalurgii i późniejszej obróbki. Najliczniejszymi znaleziskami są narzędzia pracy, broń oraz ozdoby.
****************************************************************************************************
z chomika grawaw57
W latach 1450÷1200 p.n.e. (starszy okres epoki brązu) nastąpiło ujednolicenie kulturowe autochtonicznej ludności zamieszkującej Pomorze z napływową. W miejsce licznych, lokalnych kultur wykształciła się wspólna kultura, określana mianem kultury przedłużyckiej. Z niej to wywodzą się liczne plemiona prasłowiańskie kultury łużyckiej, nazwane tak od pierwszego, odkrytego w Łużycach cmentarza, typowego dla tej kultury. Podstawą bytu plemion kultury łużyckiej była hodowla zwierząt.
****************************************************************************************************
z chomika grawaw57
- Pobierz folder
- Zachomikuj folder