BEFSZTYK TATARSKI.doc

Kruszyniany liczą niespełna 200 mieszkańców. Bohoniki około setki. Obydwie wioski sprawiają wrażenie, jakby dobiegające schyłku lato zupełnie obrało je z sił. Obejścia i kryte dachówką domy pogrążone są w ciszy, na spękanych drogach ruch prawie żaden, ludzi, jak na lekarstwo. Tu właśnie kończy się Polska. Dosłownie. Obydwie wioseczki są niemal przyklejone do granicy z Białorusią.

Myli się jednak ten, kto sądzi, że owa końcówka naznaczona jest piętnem prowincjonalnej nudy. Oto bowiem z wioskowych krajobrazów wyskakują niewielkie meczety, muzułmańskie cmentarze. Na zakończenie Polska funduje nam trochę egzotyki. Intrygującej tym bardziej, że – paradoksalnie – swojskiej.

Królewski gest?
Tatarzy pojawili się w Bohonikach pod koniec XVII wieku. Wówczas to Jan III Sobieski darował wieś niejakiemu rotmistrzowi Olejewskiemu w zamian za wierną służbę. Olejewski walczył u jego boku przeciwko Turkom. I tak się królowi spodobał, że ten ponoć zawiózł go na Podlasie i pozwolił zabrać tyle ziemi, ile Tatar w ciągu jednego dnia objedzie konno.
Prawda? Legenda? Trudno orzec. Dość, że w 1679 roku osiedliło się w Bohonikach 30 tatarskich rodzin. W tym samym czasie król nadał Tatarom Kruszyniany oraz kilka innych okolicznych wsi. Tutaj z kolei zamieszkał m.in. Samuel Murza Krzeczowski, który uratował Sobieskiemu życie w bitwie pod Parkanami.

Tatarzy zatem mieli zostać sowicie wynagrodzeni za męstwo. Istnieje też inna teoria, daleko bardziej prozaiczna. Otóż Tatarom w królewskiej służbie nie zawsze wiodło się dobrze. Sobieski zalegał im z żołdem. Część chorągwi zbuntowała się i w 1672 roku przeszła na stronę turecką. Król chcąc ściągnąć je z powrotem, po prostu zaczął rozdawać ziemię.

Jakkolwiek było, na Podlasiu wyrosła muzułmańska enklawa. Powstały tam meczety, cmentarze zwane mizarami. Kruszyniany stały się niewielkim centrum kulturalnym. W osadzie tworzone były kitaby, czyli muzułmańskie księgi o religii, czerpiące zarówno z Koranu, jak i licznych apokryfów.

Tatarscy arystokraci, na równi z polskim, korzystali z licznych przywilejów, mieli swoje herby. Ci, w których żyłach nie płynęła błękitna krew, pracowali na roli. Muzułmanie doskonale wtopili się w lokalną społeczność.

- O Kruszynianach mówiło się nawet, że to wioska "trójniedzielna". W piątek modlili się tam wyznawcy islamu, w sobotę żydzi, w niedzielę zaś chrześcijanie. Niektórzy mieszkańcy żartowali sobie nawet, że jest tyle okazji do świętowania, że brakuje czasu na pracę – opowiada Musa Czachorowski z Muzułmańskiego Związku Religijnego w RP.

Zresztą tatarscy osadnicy nie byli w ówczesnej Rzeczpospolitej niczym niezwykłym. Na terenach Wielkiego Księstwa Litewskiego pojawili się już w XIV wieku. Dominowali wśród nich uchodźcy polityczni. Najsłynniejszym był chan Złotej Ordy Tochtamysz, który musiał uciekać z Krymu przed Timurem, swoim rywalem w walce o tamtejszy tron.
Powrót do korzeni
Ilu jest dziś Tatarów w Polsce? - Demografowie tureccy obliczyli, że tatarską krew może mieć w sobie od 1,6 mln do 1,8 mln mieszkańców Polski. Nawet jeśli tak jest, większość z tych osób w ogóle nie zdaje sobie z tego sprawy – podkreśla Czachorowski.

- Ostatni spis wykazał, że do swojej tatarskości przyznaje się około dwóch tysiąca osób – dodaje. Polscy Tatarzy mieszkają dziś m.in. w Gorzowie Wlkp. czy Warszawie. Większość żyje jednak na Podlasiu. W samych Kruszynianach i Bohonikach pozostało zaledwie po kilka tatarskich rodzin. Ale pamięć o własnym pochodzeniu jest wśród nich bardzo silna.