Prawo i Pięść [1964]

PRAWO I PIĘŚĆ

Film fabularny
Produkcja: Polska
Rok produkcji: 1964
Premiera: 1964. 09. 14
Gatunek: Film psychologiczny

Czarno-biały, 2820 m, 92 min

Lokacje: Toruń (Rynek Nowomiejski, Brama Ciemna, Kościoły Świętej Trójcy i Św. Jakuba, ulice: Ciasna, Ślusarska, Mostowa, Podmurna), Koronowo, Ciechocinek (Łazienki Nr 4 przy Alei Armii Krajowej 6), Chełmża (poczta).

"Polski western" - tak określili recenzenci film Jerzego Hoffmana i Edwarda Skórzewskiego. O ile bowiem amerykańskie realizacje gatunku rozgrywały się na preriach zachodnich stanów USA, o tyle w "Prawie i pięści" rzecz dzieje się po II wojnie światowej na ziemiach zachodnich, również czekających na swoich pionierów i osadników. Podobnie jak sto lat wcześniej na równinach Ameryki Północnej poniemieckie tereny kolonizowano na dwa sposoby: pokojowo i przy użyciu przemocy. Obie te tendencje nierzadko się ścierały. Nastawieni na cierpliwą uprawę roli osadnicy musieli niejednokrotnie stawić czoło uzbrojonym bandom rzezimieszków, żyjących z rozboju i grabieży. W westernach z pomocą prześladowanym przychodził zwykle samotny jeździec, po mistrzowsku posługujący się pięściami i rewolwerem. W filmie Hoffmana i Skórzewskiego jest podobnie. Kliszę zapożyczoną zza oceanu nasączono wszakże odmiennymi barwami. Inne są realia, inna epoka, inna wreszcie psychologia postaci. W "Prawie i pięści" sensacyjno-westernowa fabuła stanowi jedynie pretekst do ukazania głębszej myśli. Taki cel postawił sobie Józef Hen (autor powieści "Toast" i napisanego na jej podstawie scenariusza). Śladem jego zamysłu poszli dwaj reżyserzy. Zainteresowała ich "przede wszystkim aktualność scenariusza". "Mówi się tutaj bowiem o uczciwości człowieka wobec siebie samego, niezależnie od presji opinii i środowiska. A także o swoistej znieczulicy społecznej na zło, o postawie wykluczającej aktywność, zgodnie z zasadą: Jeżeli ja sam nie kradnę, czy nie morduję, to nie muszę wtrącać się do spraw innych ludzi" - deklarowali w jednym z wywiadów. Udało im się jednak ukazać moralną niejednoznaczność owej "znieczulicy", niekoniecznie będącej udziałem ludzi tchórzliwych i wygodnych, lecz także jednostek pognębionych przez los.
Głównym bohaterem filmu jest Andrzej Kenig (brawurowa rola Gustawa Holoubka) - były więzień obozu koncentracyjnego, który zgłasza się na ochotnika do pracy pełnomocnika rządu. Zostaje dokooptowany do grupy, mającej za zadanie zabezpieczyć mienie pobliskiego uzdrowiska i uruchomić sanatorium. Niebawem Kenig uświadamia sobie, że jego koledzy to w rzeczywistości szabrownicy, którzy nie przebierają w środkach, by zdobyć fortunę. Podejmuje z nimi walkę.

Ekipapełna

Reżyseria: Jerzy Hoffman
Edward Skórzewski

Współpraca reżyserska: Maria Pietrzak
Włodzimierz Kamiński

Scenariusz: Józef Hen

Zdjęcia: Jerzy Lipman

Operator kamery: Andrzej Gronau

Współpraca operatorska: Jan Ossowski

Oświetlenie: Stanisław Czerwiński

Laboratorium: Wytwórnia Filmów Dokumentalnych

Scenografia: Andrzej Płocki

Współpraca scenograficzna: Jerzy Zieliński

Dekoracja wnętrz: Leonard Mokicz

Kierownictwo budowy dekoracji: Tadeusz Leple

Atelier: Wytwórnia Filmów Dokumentalnych

Kostiumy: Andrzej Płocki

Współpraca kostiumograficzna: Jerzy Zieliński

Muzyka: Krzysztof Komeda

Dźwięk: Jerzy Szawłowski

Montaż: Ludmiła Godzjaszwili

Współpraca montażowa: Maria Rutkowska

Charakteryzacja: Halina Ber

Współpraca charakteryzatorska: Irena Czerwińska

Kierownictwo produkcji: Wilhelm Hollender

Współpraca produkcyjna: Barbara Pec-Ślesicka
Henryk Wasilewski
Ryszard Jasionowski

Sekretariat planu: Włodzimierz Beatus

Produkcja: Zespół Filmowy Kamera

OBSADA AKTORSKA:

Gustaw Holoubek: Andrzej Kenig
Zofia Mrozowska: Anna
Hanna Skarżanka: Barbara Dubikowska
Wiesław Gołas: Antoni Smółka
Zdzisław Maklakiewicz: Czesiek Wróbel
Ryszard Pietruski: Wijas
Jerzy Przybylski: "doktor" Mielecki
Wiesława Kwaśniewska: Zośka
Ewa Wiśniewska: Janka
Zbigniew Dobrzyński: Rudłowski
Zofia Czerwińska" napastowana repatriantka
Józef Nowak: porucznik Wrzesiński
Adam Perzyk: Schaeffer, maitre d'hotel z "Tivoli", mieszkaniec Graustadt - Siwowa
Bolesław Płotnicki: pełnomocnik rządu
Wojciech Rajewski: repatriant przy torze kolejowym
Michał Szewczyk: milicjant
Jan Ossowski: nie występuje w napisach
Włodzimierz Stępiński: mężczyzna napastujący repatriantkę; nie występuje w napisach

Pierwowzór:
TOAST - Powieść
Autor -Józef Hen

Varia
-------------
Piosenka
NIM WSTANIE DZIEŃ
Tekst ballady:
Ze świata czterech stron,
z jarzębinowych dróg,
gdzie las spalony,
wiatr zmęczony,
noc i front,
gdzie nie zebrany plon,
gdzie poczerniały głóg,
wstaje dzień.
Słońce przytuli nas do swych rąk.
I spójrz: ziemia aż ciężka od krwi,
znowu urodzi nam zboża łan,
złoty kurz.
Przyjmą kobiety nas pod swój dach.
I spójrz: będą śmiać się przez łzy.
Znowu do tańca ktoś zagra nam.
Może już
za dzień, za dwa,
za noc, za trzy,
choć nie dziś.
Chleby upieką się w piecach nam.
I spójrz: tam gdzie tylko był dym,
kwiatem zabliźni się wojny ślad,
barwą róż.
Dzieci urodzą się nowe nam.
I spójrz: będą śmiać się, że my
znów wspominamy ten podły czas,
porę burz.
Za dzień, za dwa,
za noc, za trzy,
choć nie dziś,
za noc, za dzień,
doczekasz się,
wstanie świt.

Muzyka: Krzysztof Komeda
Słowa: Agnieszka Osiecka
Wykonanie: Edmund Fetting