Z archiwum IPN - ''Jeż'' (2010) (27m38s).avi

Archiwa IPN skrywają dokumenty, które na burzliwe dzieje Polski pozwalają spojrzeć pełniej. Odkrywają dramatyczne losy bohaterów, których losy do tej pory były przemilczane. Pozwalają wypełnić białe plamy najnowszej historii o fakty i ludzi, którzy odegrali w niej kluczową rolę.

Scenariusz filmów: Tadeusz Doroszuk i Adam Sikorski. Realizacja: Adam Sikorski. Produkcja TVP S.A. Oddział w Lublinie przy współpracy IPN Oddział w Lublinie

Niekompletna lista odcinków:

ZAPORCZYCY
Filmowy dokument o powojennej epopei najbardziej znanego na Lubelszczyźnie oddziału partyzanckiego mjr. Hieronima Dekutowskiego ps. „Zapora”, który od wiosny 1945 do wiosny 1947 r. przeprowadził ponad 600 akcji zbrojnych, staczając około 60 większych walk z siłami resortu bezpieczeństwa. Świadkowie oraz historycy IPN opisują narastający od lipca 1944 r. terror komunistycznej władzy wymierzony w środowisko żołnierzy Armii Krajowej na Lubelszczyźnie. Celem tego terroru była całkowita fizyczna likwidacja środowiska niepodległościowego. Represje spowodowały, że lasy na nowo zapełniły się partyzantami, którzy woleli ginąć z bronią w ręku, niż stać się bezbronnymi ofiarami ubeckich katowni.
Rok produkcji: 2006

WOŁYNIAK
Film ukazujący postać kpt. Józefa Zadzierskiego ps. „Wołyniak”, partyzanckiej legendy Lasów Janowskich i terenów położonych nad środkowym Sanem. Związany z nurtem konspiracji narodowej, walczył w zgrupowaniu oddziałów Narodowej Organizacji Wojskowej, dowodzonym przez „Ojca Jana”, a od grudnia 1943 r. samodzielnie – chroniąc polskie wsie przed Niemcami i UPA. W lipcu 1944 r. stanął na czele zorganizowanej przez siebie Milicji Obywatelskiej w Leżajsku. Uwięziony przez NKWD (wrzesień 1944), zbiegł z transportu na Wschód. Zorganizował oddział walczący na dwa fronty: z władzą komunistyczną i Ukraińcami. Rozbił kilka posterunków milicji w terenie. Z powodu gangreny rany odniesionej w potyczce z KBW w grudniu 1946 r. popełnił samobójstwo.
Rok produkcji: 2007

ŻELAZNY
Film poświęcony działalności dwóch dowódców partyzanckich: Leona Taraszkiewicza ps. „Jastrząb” i jego brata Edwarda Taraszkiewicza ps. „Żelazny”, których oddział WiN działał na powojennej Lubelszczyźnie, w okolicach Włodawy i Chełma. Przez 7 lat oddział ten, kierowany najpierw przez „Jastrzębia”, a po jego śmierci (w styczniu 1947 r.) – przez „Żelaznego”, stanowił – aż do rozbicia w październiku 1951 r. – jedno z najsilniejszych ognisk antykomunistycznego oporu w regionie.
Rok produkcji: 2006

„PODKOWA”
Film poświęcony sylwetce por. Tadeusza Kuncewicza ps. „Podkowa”, znanemu dowódcy partyzanckiemu AK – WiN na Zamojszczyźnie, który wsławił się obroną ludności przed niemieckimi wysiedleniami na przełomie 1942/1943 r. Po „wyzwoleniu” podjął opór wobec nowej okupacji komunistycznej, m.in. rozbijając w 1945 r. więzienie UB w Janowie Lubelskim. W czerwcu 1945 r., z grupą 23 partyzantów, podjął brawurową ucieczkę (porwaną ciężarówką) przez Czechy do amerykańskiej strefy okupacyjnej. Amerykańskie dowództwo „zwróciło” uciekinierów czechosłowackiej służbie bezpieczeństwa. Po dwóch latach brutalnego śledztwa, w 1947 r. „Podkowa” przekazany został „polskiej” bezpiece. Skazany na 15 lat, opuścił więzienie w 1955 r. Do 1989 r. był inwigilowany przez Służbę Bezpieczeństwa.
Rok produkcji: 2007

HUZAR
Film jest historią konspiracyjnej działalności legendarnego kpt. Kazimierza Kamieńskiego „Huzara”. Urodził się na terenie powiatu Wysokie Mazowieckie, pochodził z rodziny o bardzo bogatych tradycjach patriotycznych. Był jednym z pierwszych dziesięciu maturzystów na terenie powiatu wykształconych w wolnej Polsce. Był zafascynowany kawalerią, w jej szeregach walczył we wrześniu 1939 r., kończąc szlak bojowy pod Kockiem. Od listopada 1939 r. tworzył zręby konspiracji w stronach rodzinnych, początkowo w Batalionach Śmierci Strzelców Kresowych, a następnie w Związku Walki Zbrojnej i Armii Krajowej. Walczył z okupantem sowieckim i niemieckim, a po „wyzwoleniu” z ustrojem komunistycznym. Był dowódcą kilkudziesięcioosobowego oddziału partyzanckiego, walczącego do października 1952 r. Nie wierząc komunistom, nie skorzystał z amnestii z wiosny 1947 r. Podstępnie schwytany wraz ze swoimi partyzantami w ramach operacji „Cezary”, został osądzony i stracony w białostockim więzieniu.
Rok produkcji: 2007

ŻUBRYD
Film jest historią konspiracyjnej działalności kpt. Antoniego Żubryda „Zucha”. Urodził się w Sanoku, gdzie ukończył szkołę powszechną i nie mając pieniędzy na dalszą naukę, jako kilkunastoletni chłopiec wstąpił do Wojska Polskiego, dzięki czemu został podoficerem zawodowym. W wojnie obronnej 1939 r. walczył w obronie Warszawy. Po powrocie do Sanoka został aresztowany przez NKWD i pozyskany do współpracy. Po wkroczeniu Niemców w czerwcu 1941 r., poszukiwany jako sowiecki współpracownik, aresztowany, przetrzymywany w więzieniach do połowy 1943 r. Po ucieczce powrócił do rodzinnego miasta, gdzie doczekał „wyzwolenia”. Rozpoczął pracę w Powiatowym Urzędzie Bezpieczeństwa Publicznego w Sanoku, między innymi jako oficer śledczy. Po dezercji w czerwcu 1945 r. rozpoczął działalność zbrojną wymierzoną w komunistów. Był dowódcą około 200–300-osobowego zgrupowania partyzanckiego pod nazwą Samodzielny Batalion Operacyjny, operującego w Bieszczadach. Zamordowany w październiku 1946 r. wraz z żoną przez żołnierza swojego oddziału, agenta UB.
Rok produkcji: 2007

11 GRUPA OPERACYJNA NSZ
Film prezentuje kolejną strukturę konspiracyjną polskiego podziemia niepodległościowego o nazwie 11 Grupa Operacyjna Narodowych Sił Zbrojnych. Powstała ona w lecie 1946 roku. Tworzyli ją żołnierze NSZ i AK z terenu inspektoratu płocko – sierpeckiego. Na czele struktur stał por. Stefan Bronarski ps. „Liść”, „Roman”. Organizacja prowadziła działalność na płaszczyźnie wywiadowczej, propagandowo-informacyjnej oraz zbrojnej. Urząd Bezpieczeństwa celem jej likwidacji rozpoczął rozpracowanie o kryptonimie „Mordercy”. W wyniku tych działań UB aresztowało 26 września 1948 r. Stefana Bronarskiego, a następnie pozostałych członków. W lipcu 1950 roku w Warszawie przed WSR rozpoczął się proces członków sztabu. Trwający 2 tygodnie proces został odpowiednio nagłośniony. Tylko jedna osoba spośród sądzony nie otrzymała wyroku kary śmierci.
Rok produkcji: 2008

MŁOT
kpt. Władysław Łukasiuk ps. „Młot” zapisał się w historii jako najwybitniejszy z dowódców VI Brygady Wileńskiej. VI Brygada Wileńska była najdłużej działającym oddziałem partyzancki po zakończeniu II wojny światowej. Władysław Łukasiuk urodził się w 1906 roku w miejscowości Tokary w pow. siedleckim. Dobrze zapowiadającą się karierę w wojsku przerwał wypadek, w wyniku którego musiał wrócić do cywila. Obok prowadzenia własnego sklepiku rozpoczął pracę dla polskiego wywiadu. Jego zadaniem było rozpracowywanie środowiska komunistów działających na szkodę polskiego państwa. Z powodu kalectwa nie brał udziału w kampanii wrześniowej. W 1940 r. został zaprzysiężony jako żołnierz ZWZ. Po wkroczeniu Sowietów do Polski i pierwszych aresztowaniach żołnierzy AK przez NKWD zaczął się ukrywać z bronią w ręku. W konspiracji pozostał do końca życia. Zginął w czerwcu 1949 roku z rąk swoich podkomendnych. VI Brygada Wileńska przetrwała pod dowództwem kpt. Kazimierza Kamieńskiego ps. „Huzar” do roku 1952 .
Rok produkcji: 2008

KSIĄDZ STANISŁAW DOMAŃSKI
Film przedstawia niezwykłą historię księdza-partyzanta Stanisława Domańskiego ps. „Cezary”, kapelana oddziałów Armii Krajowej na terenie Obwodu Iłża podczas okupacji niemieckiej, a po zajęciu tych terenów przez wojska sowieckie – dowódcę oddziału partyzanckiego. Posługując w parafii Sienno na Kielecczyźnie cieszył się dużym autorytetem miejscowej społeczności, w dużej mierze za sprawą swojej działalności kulturalnej i społecznej. Jego patriotyczne msze podczas niemieckiej okupacji podtrzymywały ludność na duchu. Represje, jakie następowały od 1944 r. ze strony NKWD i polskiego aparatu bezpieczeństwa, zmusiły wielu ludzi do powrotu do podziemia. Również ksiądz Stanisław Domański powrócił do konspiracji i w maju 1945 r. stanął na czele organizacji pod nazwą Ruch Oporu Armii Krajowej. Jego oddział przeprowadził szereg akcji mających na celu rozbrajanie posterunków MO. 9 marca 1946 roku ksiądz został zatrzymany. Podczas zatrzymania doszło do strzelaniny, w wyniku której został ranny. Zmarł następnego dnia, 10 marca 1946 roku.
Rok produkcji: 2008

KOMENDANT »OLECH«
Film kontynuuje opowieść o polskim podziemiu niepodległościowym na terenach II Rzeczypospolitej wcielonych do ZSRR. Bohaterem filmu jest ppor. Anatol Radziwonik ps. „Olech” – od 1945 roku komendant Obwodu AK Szczuczyn – Lida na Nowogródczyźnie. Powodem, który kazał mu trwać w konspiracji, było silne przekonanie o szybkim załamaniu się systemu sowieckiego oraz głębokie poczucie odpowiedzialności za polską ludność. Zadaniem oddziału była ochrona ludności przed terrorem sowieckim, przeciwstawianie się kolektywizacji, zwalczanie sowieckiej administracji i agentury. Działalność komendanta „Olecha” kończy się wraz z rozbiciem jego oddziału przez jednostki NKWD 12 maja 1949 roku w rejonie Raczkowszczyzny.
Rok produkcji: 2008

ŻOŁNIERZE WYKLĘCI
Film pokazujący losy majora Jana Tabortowskiego ps. „Bruzda”, legendarnego dowódcy AK-WiN na Białostocczyźnie, który pozostał niezłomny do końca, chroniąc się na Bagnach Biebrzańskich i ginąc w walce w sierpniu 1954 r. Szlak bojowy przedwojennego zawodowego oficera artylerii obejmował bitwę nad Bzurą w 1939 r., a następnie walkę partyzancką na Białostocczyźnie, najpierw z okupacją sowiecką, potem z okupantem niemieckim i od 1944 r. – przeciw nowej rzeczywistości komunistycznej. Takim ludziom, jak major „Bruzda”, komuniści nie dawali szans na normalne życie w powojennym kraju, zmuszając ich do ukrywania się i rozpaczliwej walki, kończącej się – jak w przypadku „Bruzdy” – śmiercią z bronią w ręku.
Rok produkcji: 2006

KRYPTONIM »ORZEŁ"
Film opowiada historię ludzi zaangażowanych w konspirację po 1945 r. na północnym Mazowszu w ramach 16 Okręgu Narodowego Zjednoczenia Wojskowego, występującego pod kryptonimem „Orzeł”. Okręg działał od 1946 roku do połowy lat pięćdziesiątych. Pierwszym komendantem okręgu był kpt. Zbigniew Kulesza ps. „Młot”. Kres tej komendzie położyła amnestia 1947 roku, kiedy to komendant okręgu ujawnił się. Jednak grupa żołnierzy postanowiła nadal trwać w konspiracji. Aparat bezpieczeństwa, chcąc zlikwidować ten okręg, sięgał po szeroki wachlarz metod. Między innymi do walki z okręgiem posłużyły pacyfikacje terenów wiejskich, które stanowiły zaplecze dla organizacji. W sierpniu 1949 roku częściowo okręg został zlikwidowany. Aparat bezpieczeństwa posłużył się grupą agentów z NZW o kryptonimie „V kolumna”, którzy zlikwidowali swoich towarzyszy broni. Następnie, po roku, kolumna ta została zlikwidowana przez organ, który ją stworzył, czyli przez sam aparat bezpieczeństwa.
Rok produkcji: 2008

KONSPIRACYJNE WOJSKO POLSKIE
Film prezentuje postać kpt. Stanisława Sojczyńskiego, ps. „Warszyc”, dowódcy partyzanckiego w powiecie Radomsko, oraz stworzoną przez niego w 1945 r. antykomunistyczną organizację zbrojną „Konspiracyjne Wojsko Polskie”, która działała niezależnie od struktur Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”. W szczytowym okresie działalności, w 1946 r., KWP objęła swoją aktywnością tereny województwa łódzkiego, katowickiego, poznańskiego i kieleckiego, skupiając w szeregach ponad tysiąc partyzantów. Po aresztowaniu przez UB, w grudniu 1946 r. kpt. Sojczyński „Warszyc” został skazany na karę śmierci, którą wykonano w lutym 1947 r.
Rok produkcji: 2007

USKOK
Film przedstawia zakończone tragicznie, powojenne losy jednego z najbardziej znanych dowódców AK-WiN na Lubelszczyźnie kpt. Zdzisława Brońskiego ps. „Uskok”, który zginął 21 maja 1949 r., we wsi Nowogród k. Łęcznej, w bunkrze wykonanym pod stodołą, otoczony przez żołnierzy KBW i funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa. W zdobytym bunkrze UB natrafiło na pamiętnik „Uskoka” (rzecz unikalna w warunkach partyzanckich), który – odnaleziony po latach w archiwum IPN – stanowi dziś bezcenne źródło ilustrujące okres tworzenia się komunistycznej rzeczywistości w Polsce, widziany oczami ukrywającego się żołnierza WiN. Prezentowane w filmie fragmenty pamiętnika (który wydany został drukiem przez IPN w 2004 r.) uzupełniają wypowiedzi świadków oraz komentarze historyków lubelskiego Oddziału IPN: dr. Sławomira Poleszaka i dr. Rafała Wnuka.
Rok produkcji: 2006

OSTATNI...
Film prezentuje sylwetkę ostatniego ukrywającego się z bronią w ręku partyzanta niepodległościowego podziemia na Lubelszczyźnie, Józefa Franczaka ps. „Lalek”, mechanizm osaczania go przez aparat resortu bezpieki, a w końcu dramatyczne okoliczności jego śmierci w walce z obławą MO i SB w dniu 21 października 1963 r. Unikalne relacje osób najbliżej związanych z partyzantem oraz nieznane dotąd materiały archiwalne IPN, pokazujące obraz niezłomnego bohaterstwa i kulisy zdrady.
Rok produkcji: 2006