Bursztyn

Bursztyn złoto Bałtyku

Bursztyn (jantar, amber, elektrum (łac.), elektron (gr.)) – kopalna żywica drzew iglastych, a w rzadszych przypadkach żywicujących liściastych drzew z grupy bobowców.
Znanych jest około 60 odmian (gatunków). Najstarsze z nich pochodzą z utworów dewońskich (stwierdzono je w Kanadzie); najmłodsze, nie zaliczane zasadniczo do bursztynów są znajdowane w Ameryce Południowej, Afryce, Australii i Nowej Zelandii (kopal).
Nazwa "bursztyn" pochodzi od niemieckiego bernstein (kamień, który się pali).
Znany był od dawna pod różnymi nazwami:
* sukcynit – nazwa geologiczna, pochodzi od succinum – sok, żywica drzewna;
* Grecy nazywali ten kamień elektron (ηλεκτρον), co oznacza świecący i błyszczący;
* Rzymianie nazywali bursztyn lyncurium, czyli mocz rysia, albowiem według legendy złocisty kamień powstał ze skamieniałego moczu tego drapieżnika;
* succinum to łacińska nazwa bursztynu używana w farmacji. Powstała od łac. succus – sok;
* Egipcjanie nazywali bursztyn sokal;
* Arabowie anbar, ponieważ zapach pocieranego bursztynu kojarzył się z zapachem ambry;
* Persowie nazywali kamień karuba – złoty rabuś;
* Słowiańska nazwa jantar została przejęta od Litwinów, a ta od fenickiej nazwy jainitar – żywica morska.

Właściwości
* Skład chemiczny: mieszanina kilkudziesięciu różnych związków, o średniej zawartości ok. 67 do 81% węgla i ok. 1% siarki; resztę stanowią tlen i wodór. Jednym ze składników jest kwas bursztynowy (3-8%)
* Barwa: jasnożółta do brunatnej ("bursztynowa"), bywa też mlecznobiały, niebieski, zielonkawy, bezbarwny, czerwony i czarny
* Połysk: tłusty
* Przełam: muszlowy, schodkowy
* Przezroczystość: przezroczysty, przeświecający, do nieprzezroczystego
* Rysa: biała
* Twardość w skali Mohsa: 2,0-2,5
* Gęstość: 1,05-1,09 g/cm³
* Łupliwość: brak
* Luminescencja: fluoroscencja – brunatnobiała do żółtozielonej, dla burmitu niebieska
* Temperatura topnienia 287 - 300 stopni Celsjusza
* Współczynnik załamania światła 1,539 - 1,542

Tworzy nieregularne bryłki. Największa znaleziona bryła bursztynu bałtyckiego waży 9,75 kg. Najczęściej spotykany jest bursztyn żółty, rzadsze są odmiany bezbarwne, czerwone, zielonkawe, a ich przejrzystość zależy od zawartości drobnych pęcherzyków powietrza. Bryłki bursztynu zawierają niekiedy pochodzące z okresu kredy i trzeciorzędu szczątki zwierząt lub roślin, tzw. inkluzje. Inkluzje stałe są reprezentowane przez różne minerały np. piryt, żelazo, kwarc, oraz owady, rzadziej pajęczaki, drobne płazy i gady, rośliny i ich szczątki. Inkluzje stanowią cenny materiał badawczy dla biologów i paleontologów.

Odmiany
* birmit
* bursztyn bałtycki
* aikait – odmiana bursztynu znajdowana na Węgrzech i we Francji
* bursztyn dominikański – odmiana bursztynu znajdowana w osadach trzeciorzędowych w Dominikanie na wyspie Haiti
* bursztyn japoński – odmiana bursztynu wydobywanego w północnej części wyspy Honsiu, nad brzegiem Oceanu Spokojnego
* bursztyn libański – odmiana bursztynu znajdowana w osadach kredowych (kreda dolna) w Libanie na Bliskim Wschodzie
* bursztyn meksykański – odmiana bursztynu znajdowana w osadach trzeciorzędowych (oligocen górny – miocen dolny) w Meksyku
* bursztyn tajmyrski
* cyberyt
* keflachit
* keuperyt
* rumenit – odmiana spotykana w Rumunii
* symetyt ( charakteryzuje się wyraźną opalescencją), spotykany we Włoszech
* walchowit- całkowicie nieprzezroczysty, barwy beżowej. występuje na Morawach

Występowanie
* Występuje w utworach trzeciorzędowych: b. bałtycki, dominikański, birmański (birmit) – odmiana spotykana w Tajlandii, Wietnamie, Malezji, Myanmarze, chilijski, meksykański, australijski – spotykany w Australii, grenlandzki (szraufit) – spotykany na Grenlandii , sachalinski, sycylijski;
* W utworach kredowych: b. libański, jakucki, willeryt, retynit – odmiana spotykana w Chinach, cedaryt – spotykany w Kanadzie, walchowit i neudorfit – odmiany spotykane w Czechach.

Najbardziej znany – sukcynit jest znajdowany w utworach trzeciorzędowych Polski, Litwy, Łotwy, Rosji, Danii, Niemiec, Szwecji. Inne żywice kopalne są spotykane: Argentynie (ambryt), w Afryce, na Madagaskarze.

Zastosowania
Najbardziej ceniony w jubilerstwie bursztyn bałtycki, znany od pradziejów, po raz pierwszy włączony do wykazów mineralogicznych przez Breithaupta w XIX wieku, inaczej zwany jest sukcynitem.

W medycynie ludowej dym bursztynowych kadzidełek zabijał zarazki, a noszone na szyi korale zapobiegają bólom gardła i głowy oraz wzmacniają tarczycę. Ogrzane grudki bursztynu stosowało się do wyciągania z oczu ciał obcych (muszek, pyłków). Utłuczony proszek zażywano jak tabakę, co miało oczyścić zatoki i pomóc w pozbyciu się kataru.

Współczesna litoterapia stosuje bursztyn jako nalewkę w leczeniu chorób tarczycy, gardła, przy chrypce i reumatyzmie.

Wielkość Największe bryły osiągają wagę kilku, a wyjątkowo kilkunastu kilogramów.

Bursztyn, Jantar, Amber, Dobry Kamień, Święty Kamień, Złoto Północy, Złoto Bałtyku bo niejedno jest imię dla tego budzącego zachwyt kamienia - nie kamienia, jest poławiany i obrabiany na brzegach Zatoki Gdańskiej. Nazwa bursztyn ma bardzo ciekawą etymologię: pochodzi od niemieckiego bernstein, co oznacza: kamień, który się pali. Bursztyn rzeczywiście jest kamieniem, który w pewien sposób płonie.
Naukowcy twierdzą, że powstał 40 milionów lat temu z wycieków żywicy sosny bursztynowej. Ludy kultury rzucewskiej zaczęły w III tysiącleciu p.n.e. obrabiać poławiany bursztyn na tak masową skalę, że wyroby te stały się przedmiotem handlu. Później powstały regularne drogi handlowe pomiędzy basenem Morza Śródziemnego, a basenem Morza Bałtyckiego. Kierunek wędrówki ludzi trudniących się poławianiem bursztynu, tzw. głównego szlaku bursztynowego i jego najważniejszych odgałęzień, ustalono dzięki relacji starożytnych autorów o handlu bursztynem oraz znalezisk archeologicznych pochodzących z terenów położonych na południe od Dunaju. Na południu znajdowano bursztyn, co pozwalało ustalić kierunki handlu bursztynem i odtworzyć przebieg dróg, dawnych tras komunikacyjnych łączących północne wybrzeże Bałtyku z Adriatykiem.
Dla mieszkańców Pomorza bursztyn stał się również czymś więcej niż tylko materiałem ozdobnym. W średniowieczu i czasach nowożytnych rozwijały się - zwłaszcza w Gdańsku - warsztaty bursztynowe.
Na całym świecie odnaleźć można wyroby z pomorskiego bursztynu, wykonane z najwyższym kunsztem przez pomorskich artystów i rzemieślników. W Gdańsku każdego roku w marcu organizowane są Targi Bursztynu, Biżuterii i Kamieni Jubilerskich - Amberif, w których uczestniczą wystawcy zarówno z Polski, jak i z całego świata.
Jeden z najprostszych sposobów pozyskania bursztynu to zbieranie go na plaży, wyrzuconego przez morze, szczególnie po gwałtownych zimowych sztormach.

Znaczne ilości bursztynu spoczywa w osadach na dnie i są wyrzucane na plażę. Skuteczna metoda do dziś stosowana w Polsce, to łowienie bursztynu przez wielką sieć przy wzburzonym morzu, kiedy to bryłki toczą się po dnie i są od czasu do czasu podrywane przez wodę w górę. Bursztyn występuje nie tylko nad morzem, można go spotkać również nad brzegami jezior i rzek. Wszędzie tam, gdzie woda mogła go wypłukać z piasków polodowcowych i zgromadzić w większe "gniazda". Istnieją również kopalnie, większe i mniejsze, będące prostymi dołami oszalowanymi deskami, oraz obszerne kopalnie odkrywkowe, miejscami również podziemne. To właśnie z kopalń urobek jest największy. Wydobyta ziemia przemywa się na sitach różnej gęstości. Bursztyn niezwietrzały jest barwy jasnożółtej lub miodowo-żółtej. Ciemniejsze tony, aż do koloru mocnej herbaty, powstały później jako rezultat utlenienia bursztynu wystawionego na działanie tlenu w powietrzu. Im dłuższe to działanie, tym kolor ciemniejszy. Ponieważ powierzchnia bryłki ma największy kontakt z tlenem, ona to właśnie ciemnieje najszybciej. Stąd często bryłka bursztynu jest jasna w środku, a z zewnątrz pokryta ciemną "korą", szorstką, spękaną i kruchą.
Bursztynowa biżuteria jest piękna i jest odpowiednia niemal do każdego stroju. Bursztynowe kolczyki, pierścionki, bransoletki, naszyjniki, kolie, wisiorki, korale z bursztynu. Wszystko to jest jasne, świetliste, pięknie wygląda w słońcu i nie chowa się podczas ciemnej nocy, zwłaszcza, jeśli jest w towarzystwie srebra.

Bursztynowa biżuteria ma w sobie coś królewskiego. W rzeczywistości, bursztyn był zawsze bardzo ceniony zarówno w Polsce jak i na całym świecie. Bursztynowa biżuteria pięknie wygląda w otoczeniu srebra czy złota. Jednak stanowczo lepiej wygląda z białym złotem czy srebrem, niż z żółtym złotem. Chodzi oto, aby był kontrast pomiędzy głębią bursztynu, zwłaszcza tego ciemnego, ze srebrem czy białym złotem. Jeśli jednak chodzi o jasny bursztyn, niemal mleczny, może od dobrze komponować się nawet z żółtym złotem.
Bursztynowe kolczyki i naszyjnik będą wspaniale się prezentowały na czarnym tle. Do czarnej bluzki można włożyć naszyjnik srebrny z bursztynkami w środku każdego korala. Bursztyn jest także odpowiedni do bieli, a nawet do niebieskiego koloru. Wtedy bardzo kontrastuje z nim. Z zielenią również. Nie polecam jednak bursztynu do koloru czerwonego czy różowego. Wtedy kamień, który płonie będzie zlewał się z płonącym ubraniem;
Bursztyn jest niezwykły i tajemniczy, posiada dobroczynne właściwości, które doceniono już w wiekach średnich. Wierzono w jego magiczną moc leczniczą, płynącą z niego pozytywną energię. Dziś wiemy na pewno, że to zasługa jonów ujemnych, m.in. łagodzących stany reumatyczne, zapalne, pobudzających system nerwowy. Bursztyn wykorzystywany w sztuce i rzemiośle, fascynuje od lat. Ceniony w średniowieczu, przez Greków i Rzymian, za walory dekoracyjne, stanowi źródło inspiracji jubilerskich do dnia dzisiejszego.

Bursztynowa komnata

Opowiadając o bursztynie trudno nie wspomnieć o najważniejszym dziele w historii sztuki bursztynniczej, o Bursztynowej Komancie. Bursztynowa sala bo od tego sie zaczęło, powstała na początku XVIII wieku z inicjatywy króla Prus Fryderyka I . Kilka lat trwały prace nad doborem kamieni o odpowiedniej wielkości i kolorze. W końcu powstał gabinet składający się z dwunastu płaszczyzn ściennych i dziesięciu fragmentów boazerii, które można było dowolnie zestawiać. Odpowiednio dobrane bursztyny tworzyły płaskorzeźby, ornamenty przedstawiające girlandy, herby, scenki rodzajowe. Sufity zdobiły połyskujące żyrandole, po bokach zaś stały wykonane z bursztynu świeczniki. W niektórych miejscach bursztyn umocowano na srebrnej folii w celu spotęgowania efektów świetlnych. Gdy bursztynowy gabinet był już gotowy, zgodnie okrzyknięto go ósmym cudem świata.
W 1716 roku, podczas wizyty w Poczdamie Piotr I Wielki car Rosji po raz pierwszy zobaczył bursztynowy gabinet. Był nim tak zachwycony, że Fryderyk I ofiarował mu go jako prezent dyplomatyczny.
Rozmontowany gabinet popłynął do Petersburga i nierozpakowany leżał w skrzyniach aż do śmierci cara. Dopiero Katarzyna I kazała go zmontować w jednej z sal Zimowego Pałacu. Bardzo szybko bursztynowy gabinet zaczął zmieniać się w bursztynową komnatę. Na polecenie córki Katarzyny rozbudowano i wzbogacono licznymi dodatkami to i tak już wspaniałe dzieło sztuki. Sala o wymiarach dziesięć i pół na jedenaście i pół metra została doposażona w 24 lustrzane płaszczyzny i w wiele mieniących się w świetle bursztynowych ozdób. Wkrótce komnata odjechała do Carskiego Sioła, gdzie przez 200 lat zdobiła wnętrze Pałacu Jekatierinskiego. W Carskim Siole artysta włoski Rastrelli przy pomocy pięciu mistrzów bursztyniarskich z Królewca przekomponował dzieło dodając elementy w stylu rokokowym. Plafon ozdobiono malunkiem "Triumf młodości", a brakujące miejsca w sztukaterii uzupełniono wykonanymi we Florencji mozaikami z jaspisu przedstawiającymi alegorie zmysłów. W pozłacanych kinkietach umieszczono 565 świec.Dwie rewolucje rosyjskie szczęśliwie ominęły pałac w Carskim Siole, dopiero agresja Niemiec na Związek Radziecki rozpoczęła nową, pełną tajemnic historię bursztynowej komnaty. W lipcu 1942 roku Bursztynową Komnatę przywieziono do Królewca, gdzie ją po raz ostatni widziano. Wkrótce zaginęła bez wieści.
Obecnie w pałacu Katarzyny w Carskim Siole znajduje się kopia zaginionej Bursztynowej komnaty, ukończona w 2003. Prace nad rekonstrukcją komnaty rozpoczęto w 1979 i prowadzono je na podstawie zachowanych źródeł: zdjęć i dokumentów. Kopia kosztowała 11,5 mln dolarów a w jej uroczystym otwarciu podczas obchodów trzechsetlecia Sankt Petersburga brali udział m.in. Władimir Putin, Gerhard Schröder i George Bush.

Bursztynowa biżuteria

Bursztynowa komnata

• Pobierz folder
• Zachomikuj folder