PERIODYZACJA

Kwestia określenia ram chronologicznych renesansu zaistniała na początku XIX., czyli od momentu, w którym zaczęto interesować się tym okresem. Pojawiały się nawet koncepcje niewyodrębniania w muzyce takiego okresu jak renesans.
August Wilhelm Ambros był pierwszym historykiem, który stworzył nowoczesną syntezę dziejów historii muzyki. W trzeciej części swojej pracy Geschichte der Musik przyjmuje nazwę renesans dla oznaczenia okresu historycznego. Podzielił tę epokę historyczną wewnętrznie:
na czasy Niderlandczyków
muzykę angielską i niemiecką w XVI w.
muzykę włoską XV i XVI wieku.
Ponieważ w jego koncepcji pojawiały się pewne nieścisłości i dysproporcje, poglądy Ambrosa skorygował Andre Pirro. Podkreślił on przejściowy charakter szkoły weneckiej i cezurę w roku 1600. Do jego pracy nawiązywali późniejsi historycy.
Innym punktem odniesienia dla historyków były techniki kompozytorskie i praktyka wykonawcza. Hugo Riemann w I tomie Handbuchder Musikgeschichte stworzył wewnętrzny podział na renesans wczesny (XIV i XV w.) oraz epokę stylu przeimitowanego i epokę polifonii a cappella (XVI w.). W swojej koncepcji jest niekonsekwentny, ponieważ za koniec średniowiecza uznaje 1500 rok, a jednocześnie do renesansu zalicza pieśń włoską z towarzyszeniem instrumentalnym, której początki znajdują się już w XV wieku.
Z teorią Riemmanna łączy się koncepcja Arnolda Scheringa wyrażona w Studien zur Musikgeschichte de Fruhrenaissance, gdzie zajął się problemem praktyki wykonawczej.
Curt Sachs wyróżnia fazy późnego renesansu (w latach 1500-1530 / 1530 - 1565).
Jacques Handschin dzieli historię muzyki na stulecia i zwraca uwagę na ostrożne wprowadzanie terminu renesans do muzyki, który odnosić może się tylko do muzyki europejskiej.
Z uwagi na perspektywę myśli odrodzenia, periodyzacji dokonywali również m.in. Friederich Blume, czy Bukofzer.
Najnowsze prace dotyczące periodyzacji muzyki renesansu są autorstwa Howarda Mayera Browna, który zwraca uwagę na przeobrażanie w sposobie komponowania i cechy materiału muzycznego, Claude'a Palisca, który rozróżnia pojęcia muzyki renesansowej (przepojonej duchem renesansu) oraz muzyki renesansu (czyli utworów powstających w tym konkretnym okresie chronologicznym).
Do ciekawych pomysłów zaliczyć można podział dokonany przez Besselera, który wydzielił tylko dwa okresy w historii muzyki - muzykę dawną (do 1600 r.) oraz nowszą. Abbiati dokonał nieprecyzyjnego podziału wewnętrznego (np. na okres mieszczański czy okres związku hanzeatyckiego). Reese uznał renesans za czasy kompozytorów od Dufaya do Gabrielliego, a Schrade opierał się na pracach ówczesnych teoretyków (czym dowodził, iż wydzielenie renesansu jako odrębnego okresu historycznego jest ważne, ponieważ ówcześni teoretycy tę odrębność odczuwali)
Okres ten jest niejednolity, jednakże zasadniczo można by go podzielić na dwa etapy rozwoju:
(1430 - 1500) Etap początkowy, w którym, mimo widocznego jeszcze wpływowi muzyki średniowiecza, zauważalne są już nowe tendencje w muzyce; początek epoki uwarunkowany pojawieniem się kompozytorów szkoły flamandzkiej oraz powstaniem techniki fauxbourdonowej.
(1500 - 1600) Rozkwit muzyczny renesansu, w którym powstają nowe formy muzyczne

CHARAKTERYSTYKA MUZYKI RENESANSU

Lutnia - typowy instrument renesansowy
Lira korbowa - lata: 1430-1600

W renesansie zaczęto uważać muzykę za sztukę - wynik wiedzy, umiejętności i talentu. Zwracano uwagę na wartość muzyki i na jej wpływ na człowieka. Tu kompozytor stał się mistrzem, teoretyk natomiast jedynie osobą zajmującą się zapisywaniem i porządkowaniem zdarzeń.

Głównymi gatunkami muzyki religijnej pozostawały: msza, oficjum (magnificat, hymn, antyfona) oraz motet (najczęściej z tekstem psalmodycznym). W muzyce świeckiej dominowały pieśni: francuska chanson, włoski madrygał oraz popularne utwory w prostej, akordowej technice i nierzadko w tanecznych rytmach (frottola, balletto, vilanella).

Chociaż nadal bezwzględnie dominowała muzyka wokalna, coraz większą rolę odgrywały instrumenty. Na czoło wysuwały się instrumenty umożliwiające grę akordową; szczególnie popularna jako instrument akompaniujący i solowy była lutnia. Udoskonalono instrumenty klawiszowe: szpinet, klawikord, organy (wynaleziono podwójne klawiatury ręczne oraz klawiaturę nożną). W Holandii popularność zyskały carillons (kuranty) budowane z szeregu dzwonów połączonych z klawiaturą. Rosła ilość warsztatów budowniczych instrumentów, gdzie powstawały całe "rodziny" odpowiadające układowi chóralnemu, np. flety dyszkantowe (sopranowe), altowe, tenorowe, basowe. Ideałem stało się brzmienie eufoniczne, podkreślające spójność głosów.

Odrodzenie sztuki starożytnej, tak istotne dla literackiej i plastycznej kultury europejskiej XV i XVI wieku, w muzyce nie odgrywa równie doniosłej roli. Z jednej bowiem strony antyczną teorię muzyki kultywowano w średniowieczu od czasów Boecjusza, ale sama muzyka starożytna pozostawała muzyką. W praktyce kompozytorskiej wpływ antyku był więc pośredni: w XV w. popularnością cieszyli się improwizujący śpiewacy towarzyszący sobie na wioli lub lutni i naśladujący Orfeusza, a u schyłku XVI w. dysputy florenckich intelektualistów dały początek operze (Camerata florencka).

Renesans był epoką wielkich odkryć i przewrotów. Dla kultury muzycznej brzemienne w skutki okazało się wynalezienie druku (Gutenberg) oraz reformacja. W wyniku zmian politycznych i gospodarczych nastąpiło przemieszczanie się głównych ośrodków kultury muzycznej. Wyczerpana i zniszczona wojną stuletnią w XV w. Francja straciła dominację na rzecz Flandrii i Burgundii, a z czasem najlepsi muzycy wędrowali do wzbogaconych na zamorskim handlu miast włoskich, które w drugiej połowie XVI w. stały się najważniejszymi ośrodkami muzycznymi w Europie.

Wielogłosowość pozostawała elitarną sztuką i wiedzą, wspartą na tradycji pitagorejsko-platońskiej (racjonalistycznej, matematycznej) i biblijnej (metafizycznej), w myśl których muzyka jest darem Bożym i odzwierciedleniem boskiego porządku rzeczy. Lecz znamienny dla tych czasów był również rozwój sztuki świeckiej, i to tak żywiołowy, że zmusił uczestników soboru trydenckiego do wyraźnego nakazania oddzielenia muzyki religijnej od laickiej.

Zmianom podlegały wszystkie elementy języka muzycznego. Różnorodne, nierzadko jaskrawe "brzmienie gotyku" wypierała jednorodna polifonia wokalna o pełnym brzmieniu. Tercje i seksty stały się najważniejszymi interwałami w budowie akordów, zastępując w roli konsonantów kwinty i kwarty. Ideałem stała się śpiewna, płynna melodia. Pojawiło się dążenie do naturalności wyrazu, a nawet do naśladownictwa dźwiękowego, szczególnie wyraźnego w madrygałach.

MUZYKA RENESANSU W POLSCE

Kulturę renesansu cechowało odkrycie greckich i rzymskich ideałów. W muzyce dominowała religijna, wokalna muzyka polifoniczna a cappella (chór bez towarzyszenia instrumentów). Istotą polifonii jest równoczesne prowadzenie kilku równorzędnych głosów wokalnych lub instrumentalnych. Wszystkie głosy są równie ważne. Zwiększenie liczby głosów do czterech i więcej sprawiło, że rozwinęły się takie formy jak: motet, msza i madrygał (świecka pieśń polifoniczna). Obok form wokalnych zaczęły się pojawiać formy instrumentalne pisane na lutnię i organy.
Renesans zmienił harmonię, czyli współbrzmienia dźwięków. Ustalonej budowie akordów (tercja - trzy), tzn. akordów zbudowanych z I, III i V stopnia gamy.

Czołowi przedstawiciele:
Mikołaj Gomółka
Mikołaj z Krakowa
Wacław z Szamotuł
Jerzy Liban z Legnicy
Mikołaj Zieleński
Sebastian z Felsztyna (tj. Sebastian Herburt)
Marcin Leopolita
Mikołaj z Radomia