Zajdel Janusz A

Janusz Andrzej Zajdel ur. 15 sierpnia 1938 w Warszawie. Ukończył fizykę na Uniwersytecie Warszawskim i przez wiele lat pracował w Centralnym Laboratorium Ochrony Radiologicznej, gdzie na początku lat 80. był współzałożycielem komisji zakładowej NSZZ Solidarność. Był aktywnym członkiem ZAiKSu stanowczo sprzeciwiając się łamaniu praw autorskich. Specjalista w zakresie fizyki jądrowej. Autor artykułów, broszur, skryptów i książek popularnonaukowych.

Jako twórca SF debiutował na łamach „Młodego Technika" (1961 nr 10) opowiadaniem Tau Wieloryba. Opublikował ponad 50 opowiadań zamieszczonych w „Horyzontach Techniki", „ITD", „Młodym Techniku", „Panoramie", „Razem". Jego teksty były przedrukowywane w antologiach Posłanie z piątej planety (NK, W. 1964); Wołanie na Mlecznej Drodze (NK, W. 1976); Wehikuł wyobraźni (Wyd. Pozn. Poz. 1978); Gość z głębin (Czytelnik, W. 1979); Stało się jutro (NK, W. 1974, 1976 t. 2-3 i 6-7); Kroki w nieznane (Iskry, W. 1971-1976 t. 2-6).

Pierwszy zbiór opowiadań Janusza Zajdla Jad mantezji ukazał się w 1965 (NK, W.: Egipski kot; Dziwny nieznany świat; Feniks; Próba; Epidemia; Studnia; Robot nr 3; Ciemność; Jad mantezji).

W 1966 opublikował powieść Lalande 21185 (NK, W.), a w 1975 kolejny zbiór opowiadań Przejście przez lustro {Iskry, W.: Tam i z powrotem; Diabelski młyn; Blisko Słońca; Bunt; Przejście przez lustro; Czwarty rodzaj równowagi; Porządek musi być; Tau Wieloryba; Skorpion; Zjawa; Sami; Metoda doktora Quina; Apetyt na śliwki; Dyżur; Konsensor; Kontakt; Towarzysz podróży).

W tym samym roku wydał powieść Prawo do powrotu (NK, W. 1975); w rok później zbiór opowiadań Iluzyt (NK, W. 1976: Ten piękny dzień; Wszystkowiedzący; Gra w zielone; Instynkt opiekuńczy; Dziki w kartoflisku; 869113325; Inspekcja; Poczucie winy; Prognozja; Nieingerencja; Dowód; Ferma; Potęga rozumu; Dokąd jedzie ten tramwaj; Iluzyt). W 1980 wyszła powieść Cylinder van Troffa (Czytelnik, W.), w 1981 zbiór opowiadań Feniks (NK, W.: Dziwny nieznany świat; Feniks; Próba; Studnia; Jad mantezji; Operacja "Wiwarium"; Anomalia; Podwójna pętla; Zabawa w berka; Welcome on the Earth). W 1982 ukazał się kolejny zbiór opowiadań Ogon diabła (KAW, W.: Relacja z pierwszej ręki; Telechronopator; Stan spoczynku; Eksperyment; Po balu; Awaria; Dżuma, cholera i ciężka grypa; Uranofagia; Woda życia; Et in pulverem reventeris; Felicitas; Psy Agenora; Epizod bez następstw; Dzień liftera; Raport z piwnicy; metoda laboratoryjna; Skok dodatni; Ogon diabła).

W tym samym roku opublikował powieść Limes inferior (Iskry, W. 1982), następnie Wyjście z cienia (powieść, Czytelnik, W, 1983) i Całą prawdę o planecie Ksi (powieść, KAW, W. 1984). Pośmiertnie ukazały się jeszcze wybory opowiadań Zajdla: Dokąd jedzie ten tramwaj? (KiW, W. 1988) oraz Wyższe racje (Wyd. Pozn., Poz, 1988), Jego książki są przekładane na rosyjski, czeski, niemiecki i bułgarski. W 1980 Janusz Zajdel został laureatem nagrody Ministra Kultury i Sztuki za powieść Cylinder van Troffa ; jest również laureatem nagród Fandomu Polskiego, „Młodego Technika" i „Fantastyki" (dwukrotnie: za Wyjście z cienia i całokształt twórczości). Działacz międzynarodowego ruchu SF, członek World SF. Zmarł 19 lipca 1985 w Warszawie.

Uważany za czołowego przedstawiciela nurtu socjologiczno-politycznego debiutował w latach sześćdziesiątych klasycznymi opowiadaniami science fiction, tworzonymi z dbałością o szczegóły techniczne, dotyczącymi nieoczekiwanych konsekwencji zastosowania „cudownych wynalazków", wypadków z robotami, różnych wariantów dialogu cywilizacyjnego. Nie na wynalazkach technicznych skupiał jednak uwagę, lecz na mechanizmach społecznych wprawiających je w ruch, obserwując zachowanie człowieka w różnych, niekiedy ekstremalnych warunkach. Stale obecny w twórczości Janusza Zajdla był nurt ostrzegająco-refleksyjny, mówiący o zagrożeniu środowiska naturalnego, daremnym poszukiwaniu szczęścia, pytaniu o przyszły kształt świata, o to, co zrobimy z naszą cywilizacją, dziedzictwem kultury.

Pozornie typowa sytuacja jak „inwazja" kosmitów ("Feniks") pozwalała ostrzec przed niebezpieczeństwem zbrojeń i nuklearnego zniszczenia Ziemi. "Czwarty rodzaj równowagi" mówił o konieczności stabilizacji politycznej; Skorpion ostrzegał przed ingerencją w rozwój myśli ludzkiej; Dyżur był pytaniem o sens życia człowieka, realizację marzeń, ideałów; "869113325" refleksją o zagrożeniach cywilizacyjnych, które sami stwarzamy, żądając postępu ze wszelką cenę, tracąc po drodze coś znacznie cenniejszego: ludzką godność, prawo decydowania o swoim losie. I wreszcie problemy, które powracają w różnych odmianach literackich, w wypowiedziach humanistów, filozofów, myślicieli: czym jesteśmy - wytworem ślepego losu, przypadku czy prawidłowości, eksperymentu ("Relacja z pierwszej ręki"). Jak daleko sięgają granice tego eksperymentu, gdzie w obręb nauki winna wkroczyć etyka, na czym polega odpowiedzialność uczonego za wytwory, które powołuje do życia?

Najbardziej cenione w dorobku literackim Janusza Zajdla są jego powieści wydane na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych. Cylinder van Troffa ukazywał klasyczne problemy SF, ale w ogromnym nasileniu, rzadko spotykanym w rodzimej fantastyce (przeludnienie, katastrofy ekologiczne, demograficzne, żywnościowe, fiasko eksperymentów genetycznych na tle niewyobrażalnej samotności człowieka zamkniętego w sztucznym środowisku, pozbawionego szans kontaktu z najbliższymi). Powieść Limes inferior wprowadzała do science fiction problemy ekonomiczne, ukazywała zasady finkcjonowania systemu jako całości, jego nieprawidłowości i konieczność psychicznej adaptacji człowieka zmuszonego żyć w owym systemie. I wreszcie Paradyzja przedstawiała świat totalnie obcy, uporządkowany do granic absurdu, w którym dla podtrzymania ginącej ideologii stosowano totalną dezinformację, fałszowano nawet prawa fizyki.

Twórczość Janusza Zajdla (zwłaszcza ostatnia faza jego pisarstwa) była przykładem prozy aluzyjnej, wykorzystującej metaforę, parabolę, skrót znaczeniowy. Fantastyka naukowa była pod jego piórem prozą dydaktyczną, moralizatorską. Spełniała funkcje ostrzegawcze wobec blokowania innych kanałów informacji. Warto dodać, że działalność Janusza Zajdla stanowiła inspirację dla wielu fantastów młodszej generacji i zrodziła cały nurt tzw. fantastyki socjologicznej i politycznej - Maciej Parowski, Marek Oramus, Edmund Wnuk-Lipiński, Wiktor Żwikiewicz, Andrzej Krzepkowski, Andrzej Wójcik.

Nie ma plików w tym folderze