Jane Goodall - niezwykła osobowość, kocha ludzi i zwierzęta

Jane Goodall (ur. 3 kwietnia 1934 w Londynie) – brytyjska badaczka w dziedzinie prymatologii, etologii i antropologii. Od 1966 roku prowadzi badania nad szympansami w parku narodowym Gombe w Tanzanii, początkowo w ramach projektu zapoczątkowanego przez angielskiego archeologa i paleontologa Louisa Leakeya. Goodall przyjechala na Czarny Ląd jako młoda, naiwna dziewczyna, wówczas bez odpowiedniego wykształcenia (pracowała dotąd jako sekretarka), która nie miała pojęcia o życiu szympansów. Z uwagą obserwowała szympansy i afrykańska florę. Zwierzęta początkowo się jej obawiały, ale po sześciu tygodniach przyzwyczaiły się do swojej opiekunki. Goodall kucała w zaroślach i patrzyła, a jeśli któraś z małp zachowywała się agresywnie, zwyczajnie ją ignorowała. Na początku, od 1957 roku pracowała dla Louisa Leakey, znanego brytyjskiego naukowca. Studiowała na Newnham College. Przyczyniła się do poznania procesów społecznego uczenia się, myślenia, działania i kultury wśród dzikich szympansów, odmienności między nimi i szympansami bonobo oraz włączenia obu gatunków i goryli do hominidów. Jednym z najważniejszych wkładów Goodall w dziedzinie prymatologii było odkrycie, że szympansy posługują się narzędziami. Odkryła, że niektóre szympansy wkładają patyki do gniazd termitów, które są ich pożywieniem – termity przywierają do patyków i szympansy mogą je wyciągnąć z gniazda. Goodall odeszła również od tradycyjnych metod naukowych w studiowaniu naczelnych, nadając zwierzętom imiona, zamiast numerować je, jak było to wcześniej w praktyce uniwersyteckiej. Jane Goodall przybyła po raz pierwszy do Afryki w 1957 roku.


Niezwykła miłość do zwierząt i przyrody narodziła się w momencie, gdy jako 1,5-roczna dziewczynka dostała od ojca zabawkę, maskotkę szympansa. Mocno już sfatygowany pluszak o imieniu Jubilee zachował się do dzisiaj. Jego futerko wytarło się z upływem czasu, ale pozytywka wciąż gra. Drugim talizmanem Goodall jest pluszowa małpka, którą etolożka otrzymała w prezencie na urodziny od niewidomego iluzjonisty, inspirującej osobowości Gary’ego Horna, który stracił wzrok w wieku 21 lat podczas służby w marynarce. Szympans (żartobliwie skrytykowany przez Jane Goodall z uwagi na ogonek – ten gatunek małp go nie posiada) towarzyszy badaczce podczas każdej podróży. Głaskanie zwierzątka przez gości i gospodarzy (jak podaje Goodall, dotkniętego dotychczas przez trzy miliony osób) podczas licznych spotkań stało się rytuałem, gdyż inspiruje.


Ojciec Jane Goodall pojawia się w jej wspomnieniach jako silna osobowość. Gdy wybuchła II wojna światowa zostawił rodzinę, rodzice rozwiedli się. Jane Goodall opowiada również, że matka zawsze wierzyła w możliwości i przyszłość córki. Zasugerowała, aby Jane Goodall zdobyła zawód sekretarki, ponieważ rodzina nie mogła sfinansować jej studiów. Dzieciństwo i młodość Goodall wspomina jako szczęśliwy i radosny czas. Niewiele osób brało poważnie jej plany wyjazdu do Afryki, ale matka uważała, że pragnienie osiągnięcia celu i wiara we własne siły przyniosą oczekiwany skutek. W Gombe (Tanzania) poznała fotografa i reżysera filmów przyrodniczych, Hugo van Lawicka, którego poślubiła w 1964 roku. Trzy lata później na świat przyszedł ich syn, Hugo Eric Louis „Grub” van Lawick.


Małżonkowie rozwiedli się w 1974 roku. W 1975 roku Jane Goodall wyszła ponownie za mąż, za Dereka Brycesona, dyrektora Parku Narodowego w Tanzanii. Tworzyli dobraną, szczęśliwą parę aż do śmierci Brycesona, który zmarł na raka w 1980 roku. Goodall wspomina, jak zostawiła małego „Gruba” ze swoja asystentką. Wracała właśnie do domu, gdy usłyszała przerażające dźwięki dobiegające z domostwa. Były one identyczne jak te, które szympansy wydają z siebie gdy widzą mięso. Wbiegła do domu i zobaczyła synka w najlepszym zdrowiu oraz swoja studentkę, przesłuchującą taśmy z zarejestrowanymi zachowaniami małp. „Grub” nie przepadał za szympansami, obawiał się ich. Został biznesmenem, zajmował się poławianiem krabów, co martwiło Goodall. Pozostawali przez pewien czas w konflikcie. Syn nie podzielał poglądów matki i jej pasji. Ich stosunki ociepliły się od czasu wspólnego projektu w Parku Makangaga (Tanzania), gdy „Grub” zaproponował ochronę terenu poprzez propagowanie ekoturystyki. Goodall regularnie odwiedza dom rodzinny w Bournemouth i swoją siostrę, Judy Waters. Podróżuje przez 300 dni w roku, wciąż jest w drodze. Intensywnie pracuje i nigdy się nie oszczędza. Ten bardzo intensywny tryb życia niepokoi Judy.


Od 1969 roku Jane zaczęła publikować książki, w tym także dla dzieci. W latach osiemdziesiątych dostrzeżono prace i zaangażowanie Goodall. Badaczkę uhonorowano wieloma nagrodami oraz tytułami doctor honoris causa. W 1991 roku w Dar es Salaam razem z Erasto Njavike badaczka zapoczątkowała projekt Roots & Shoots, którego celem jest poprawienie jakości życia ludzi i zwierząt oraz ochrona środowiska. Akcja skierowana jest do dzieci i młodzieży, które w ramach trzech sekcji proponują i wcielają w życie pomysły polepszające egzystencję na Ziemi, pokojowe i harmonijne współistnienie. Projekt realizowany jest w ponad 120 krajach, film Knauera dokumentuje inicjatywy i pobyt Goodall w Argentynie, Australii, Austrii, Chinach, Korei Północnej, RPA, Nepalu i USA. Wśród akcji znalazły się sadzenie drzew, ochrona pająków, oczyszczanie mokradeł z toksycznych, inwazyjnych roślin oraz ratowanie psów przed uśpieniem. Młody chłopiec z Boise City (stan Idaho), Chandler Schaak, przeprowadził z Goodall wywiad. Jeden ze współpracowników badaczki powiedział, że to fascynujące, iż dzięki projektowi przedstawiciele różnych kultur i religii mogą zasiąść przy wspólnym stole. Podczas jednego ze spotkań w Denver pod hasłem „Global Explorers”, Goodall opowiadała, że za czasów jej dzieciństwa nie było telewizji i jednym z zajęć było czytanie książek. Wśród lektur znalazła się historia doktora Dolittle. Jako 11-letnia dziewczynka odkryła Tarzana. Z rozczarowaniem stwierdziła, że bohater zakochał się w innej Jane. Postawiła pytanie: Skoro jesteśmy najinteligentniejszymi istotami na kuli ziemskiej, to dlaczego ją niszczymy?


W kwietniu 2002 roku sekretarz generalny ONZ, Kofi Annan, mianował Jane Goodall Posłanniczką Pokoju (UN Messenger of Peace). Aktywistka odwiedziła obóz uchodźców UNHCR Lugufu w Tanzanii. Znalazło tam schronienie 70 tysięcy uciekinierów z Konga. Opowiadali oni Goodall wstrząsające historie o utracie rodzin, domów i ojczyzny. Niektórzy zamilkli pod wpływem szoku. W obozie grupka ludzi prezentowała skecze nt. jedzenia dziczyzny, nawołujące do rezygnacji ze spożycia małpiego mięsa. Badaczka rozpoczęła program hodowli kurcząt, aby poprzez dostęp miejscowej ludności do mięsa drobiowego ocalić gatunki dzikich zwierząt, w tym szympansów.


Angelina Jolie wspomina, że poznała Goodall podczas olimpiady w Utah, choć już dużo wcześniej przeczytała jej książki. Obydwie czekały na wywiad na dachu i było przeraźliwie zimno. Jane Goodall zaczęła biegać. Jolie przyznała, że spotkanie z etolożką, osobą mądrą i życiową, miało w sobie coś niewiarygodnie magnetyzującego, dającego siłę. Podczas pewnego przyjęcia komisarz UNHCR powiedział, że w przypadku przemocy i dramatu uchodźców trudno mieć nadzieję. Goodall uderzyła pięścią w stół i odpowiedziała: Zawsze należy mieć nadzieję! To wywarło na aktorce, odczuwającej jako Ambasador dobrej woli UNHCR niejednokrotnie frustrację, ogromne wrażenie.


Robert Whitemountain z plemienia Lakota (Rezerwat Pine Ridge w Dakocie Południowej) opowiadał o rezygnacji i rozpaczy młodych ludzi, którzy widząc ubóstwo i brak perspektyw w regionie popełniają samobójstwo. Jego syn powiesił się w wieku dwudziestu lat. Dnia 8 września 2005 roku Goodall odwiedziła Pine Ridge i zapoczątkowała tam projekt ekologiczny, sprzątanie terenu, zakładanie ogródków i sadzenie roślin. W Parku Makangaga (Tanzania) Jane Goodall wraz ze współpracownikami zainicjowała akcję ochrony terenu, a w szczególności zamieszkującej go populacji hipopotamów. Yahaia, zaklinacz tych zwierząt, wydawał specyficzne dźwięki, dzięki którym komunikował się ze stadem. Hipopotamy odgrywają tutaj szczególną rolę w życiu mieszkańców. Ludzie z wioski wierzą, że pochodzą od tych ssaków. W 2009 roku Goodall pojechała na Grenlandię do Kangerlussuaq. W pobliżu miasta znajduje się lodowiec, który topnieje. Badaczka mówi o zjawisku podkreślając przy tym aspekty społeczne i ekologiczne. Jane Goodall uważa, że świadomość społeczna młodzieży wciąż rośnie: Jeśli młodzi ludzie tracą nadzieję, to nadzieja umiera. Judy postrzegana jest jako niezwykła osobowość, wyjątkowa, kochająca publiczność, spokojna, o cudownym poczuciu humoru i bardzo cierpliwa. The Jane Goodall Institute posiada filie w 27 krajach na całym świecie. W 1994 roku placówka rozpoczęła program TACARE (Take Care) udzielający afrykańskim kobietom mikrokredytów oraz propagujący opiekę medyczną i edukację w okolicy Gombe w Tanzanii.

• Pobierz folder
• Zachomikuj folder