02 Wiek X NARODZINY - PIASTOWIE.avi

Na tle bardzo skomplikowanych i trudnych często do odtworzenia i weryfikacji faktów historycznych, dotyczących powstającego państwa pierwszych Piastów, pokazany został dorobek kultury materialnej i duchowej żyjących wtedy Polaków. To oni stworzyli podstawy i wyznaczyli kierunki późniejszej drogi cywilizacyjnego rozwoju Polski. Realizator podkreślił szczególną rolę, jaką odegrał Kościół katolicki w tworzeniu organizmu politycznego i dóbr kultury, a także budowaniu mocnej pozycji w chrześcijańskiej Europie. Film pokazuje wszystkie najważniejsze wydarzenia z lat 966-1076, znajdując dla ich przedstawienia bardzo atrakcyjną formę artystyczną.

Opowieść o polskiej kulturze artystycznej i duchowej XIX wieku, rozwijającej się w podzielonym przez zaborców kraju mimo rozmaitych szykan i braku wolności słowa, autorzy rozpoczynają od przywołania atmosfery dwóch słynnych, ówczesnych ogrodów. Ich porównanie skłonić może do znacznie dalej idących wniosków, niż można by się spodziewać. "Sofiówka" była imponującym parkiem krajobrazowym założonym w pobliżu Humania przez Stanisława Szczęsnego Potockiego, niesławnego targowiczanina. Był to dar dla Zofii Wittowej, trzeciej żony magnata, kobiety o mocno nadwerężonej reputacji. W 1804 roku ogród opisał Stanisław Trembecki. Słynny libertyn nie mógł znaleźć lepszych mecenasów - zdrajca ojczyzny i bohaterka pikantnych plotek. Jednak obserwacja ich parku skłoni go do przemysleń wielce pesymistycznych, które przelał na papier. Zupełnie inaczej odbierany był park księżnej Izabelli Czartoryskiej w Puławach. Pełna patriotycznych uczuć księżna założyła w tym kompleksie pierwsze polskie muzeum. Zaborcy nieprzychylnym okiem patrzyli na Puławy - w 1831 roku zostały one skonfiskowane przez władze carskie. Niełatwo jest opowiedzieć o tak złożonym, dramatycznym i burzliwym okresie naszych dziejów, jakim był wiek XIX, w ledwie pięćdziesiąt minut. Autorom udało się jednak uchwycić i scharakteryzować zjawiska najbardziej istotne. Romantyczną koncepcję dziejów i mesjanizm z czasów Wielkiej Emigracji konfrontują z pracą organiczną w zaborze pruskim i późniejszą myślą pozytywistyczną.Przywołują sylwetki najwybitniejszych ludzi epoki - artystów, pisarzy, działaczy i bojowników o wolność, takich jak m.in. Antoni Malczewski, Adam Mickiewicz i Filomaci, Zygmunt Krasiński, Wojciech Bogusławski, Samuel Bogumił Linde, książę Józef Poniatowski, Juliusz Słowacki, Maurycy Mochnacki, Piotr Michałowski, Jan Matejko, Bolesław Prus i Henryk Sienkiewicz. Biorący udział w programie eksperci, profesorowie Alina Witkowska, Henryk Markiewicz, Marcin Król, Maria Janion mówią o legendzie napoleońskiej, najbardziej aktywnych przedstawicielach Wielkiej Emigracji i ludziach, którzy zdecydowali się pozostać w kraju, o organicznikach z Wielkopolski i konserwatystach ze szkoły krakowskiej. W filmie wykorzystano bogate materiały ikonograficzne i teksty źródłowe.

Barwna opowieść o polskim renesansie i jego specyfice, o najważniejszych wydarzeniach i postaciach kształtujących tę niezwykłą epokę, takich jak Mikołaj Kopernik, Jan Kochanowski, Andrzej Frycz - Modrzewski, Jan Zamoyski i Mikołaj Gomółka. Panowanie ostatnich władców z dynastii Jagiellonów było prawdziwym złotym wiekiem, okresem bujnego rozkwitu literatury, sztuki, architektury i nauki, czasem tolerancji religijnej i światopoglądowej oraz ważkich reform politycznych forsowanych przez światłych przedstawicieli szlachty w ramach ruchu egzekucyjnego. I choć trudno jest opowiedzieć o tak złożonej epoce w zaledwie 50 minut, autorom udało się wydobyć to, co najważniejsze i najbardziej charakterystyczne. Idee odrodzenia, takie jak humanizm, potrzeba reformy Kościoła, realizm, rozwój nauki i piśmiennictwa, wszechstronność zainteresowań, indywidualizm i wzrost znaczenia języków narodowych, przenikały do Polski z Włoch od połowy XV wieku. Ich wpływ zauważalny był już w czasach Jana Olbrachta i Aleksandra, by w pełni rozwinąć się za panowania ich następcy, Zygmunta Starego, wielkiego miłośnika włoskiej sztuki. Do Włoch podróżowało wówczas wielu Polaków, by zapoznać się z przebogatą kulturą tego kraju. W XVI wieku na uniwersytecie w Padwie studiowało przeszło tysiąc Polaków. Kanclerz Jan Zamoyski, który studiował w Padwie, wspominał z dumą: "Padwa uczyniła mnie mężem". W tym samym czasie do Polski przybywali włoscy artyści i intelektualiści. Około 1500 roku na zaproszenie dworu przybył do Krakowa zespół architektów i rzeźbiarzy pochodzących głównie z Florencji. Na czele założonej przez nich pracowni stanął Franciszek Florentczyk, a po nim - Bartłomiej Berecci. Niezwykle istotne dla polskiego odrodzenia stało się upowszechnienie druku. Szacuje się, że w XVI wieku wydrukowano w Polsce około 4 milionów książek. To sporo, zważywszy, że ledwie kilkanaście procent mężczyzn i kilka procent kobiet umiało wówczas czytać i pisać. Początkowo wydawano łacińskie dzieła prawnicze i kościelne. Wkrótce pojawiły się książki w języku polskim, na popularności zyskała literatura świecka. O publikacje w ojczystym języku upomniała się szlachta wielkopolska na sejmiku w Środzie. Tłumaczono na polski najważniejsze dzieła epoki - m.in. Erazma z Rotterdamu, a dzieła Polaków ukazywały się w przekładach za granicą. Dzięki temu myśli i idee przenikały swobodnie, współtworząc złożony obraz renesansowej Europy. W programie wykorzystano bogatą ikonografię i teksty źródłowe. Najważniejsze wydarzenia epoki komentuje prof. Janusz Tazbir. [PAT]

Portret XIV-wiecznej Polski i Europy - najważniejsze zjawiska polityczne, społeczne i kulturowe, przemiany cywilizacyjne i ich dalekosiężne skutki. Aby móc go nakreślić, należy cofnąć się do końca wieku XIII. Wówczas w Europie Zachodniej zakończyła się epoka rzeczywistego systemu lennego i rozkwitu rycerstwa. Rozpocząłsię miejski i książęcy okres średniowiecza, kiedy to czynnikami dominującymi w państwie i społeczeństwie były: potęga handlowa mieszczaństwa i oparta na niej potęga finansowa książąt. W Polsce pozycja mieszczaństwa nie była tak silna jak u zachodnich sąsiadów. Niemniej kultura polska XIV wieku jest bardzo bogata i różnorodna - następuje swoista regionalizacja sztuki. Zabytki z poszczególnych cześci kraju różnią się od siebie nie tylko pod względem stylistyki, ale i wykonania. W Małopolsce zamki buduje się przede wszystkim z kamienia, na nieregularnym, wpisanym w nierówną rzeźbę terenu planie - przykładem mogą być wspaniałe, trudne do zdobycia zamki w Jurze Krakowsko-Częstochowskiej. W Wielkopolsce budulcem jest cegła, a zamki, np. w Kruszwicy i Koninie, mają regularny plan. Rozwojowi sztuki i architektury sprzyja pomyślna koniunktura polityczna. W 1320 roku Władysław Łokietek został koronowany na króla zjednoczonej Polski. Zakończyło to okres rozbicia dzielnicowego, które osłabiło pozycję kraju na arenie międzynarodowej. Następca Łokietka, Kazimierz Wielki, postawił sobie za cel umocnienie i konsolidację odrodzonego państwa. O tym, że udało mu się te zamierzenia zrealizować, świadczy szacunek, jakim władcę darzą potomni. Kazimierz III to jedyny polski władca, jakiemu nadano przydomek "Wielki" - zarazem odważny, waleczny i zdolny dyplomata, dobry gospodarz, mecenas kultury i sztuki. W okresie jego panowania ostatecznie ukształtowały się w Polsce cztery stany: duchowny, rycersko-szlachecki, mieszczański i chłopski. Barwną panoramę Polski i Europy XIV wieku w programie kreślą profesoro