Tekst

Najsłynniejszy Polak
Józef Piłsudski to jeden z najbardziej znanych Polaków wszech czasów, charyzmatyczny przywódca, który zarówno za życia jak i po śmierci otoczony był przez rodaków swoistym kultem. Są jednak tacy, u których postać Marszałka nie wzbudza podziwu, zaś wiele kwestii związanych z jego osobą pozostaje przedmiotem licznych sporów.

Rola Józefa Piłsudskiego w procesie odzyskania przez Polskę niepodległości, a także jego śmiałe zaangażowanie w wojnę polsko-bolszewicką i niezmordowane budowanie państwa polskiego od nowa to fakty, które nie mogą być kwestionowane. Głosy krytyki dotyczące Marszałka pojawiają się jednak przy okazji wielu innych, nie zawsze jasnych okoliczności.
Współpraca z Niemcami?
Krytycy Piłsudskiego z czasów dwudziestolecia międzywojennego, głównie ci związani ze skrajną prawicą, stawiali często tezę, jakoby Marszałek zdecydował się na współpracę z państwami centralnymi w czasie I wojny światowej z zamiłowania do zachodniego sąsiada. Teza ta była jednak na wskroś niesprawiedliwa i miała charakter głównie propagandowy. Piłsudski faktycznie walczył u boku Austro-Węgier, które z kolei sprzymierzone były z Niemcami, jednak samym Niemcom polski wódz sprawiał wyłącznie problemy.

Jak wyglądała współpraca? Wyjaśnienie należy zacząć od tego, że wybuch I wojny światowej był dla Polaków niezwykłą szansą. Pierwszy raz zaborcy wystąpili przeciwko sobie. Żeby uzbroić swoje armie w dodatkowych żołnierzy zarówno Rosja, jak i Niemcy i Austro-Węgry usiłowały zyskać przychylność swoich polskich "poddanych", obiecując im (niezobowiązująco) suwerenność czy autonomię w powojennych strukturach. Piłsudski jednak nie chciał nieokreślonej autonomii - chciał niepodległości. Nie wierząc w obietnice Rosji, ani też nie ufając Niemcom, zdecydował się uformować jednostkę militarną na terenie Austro-Węgier - zaborcy najmniej dla Polaków uciążliwego.

Na zdjęciu pułkownik Józef Piłsudski ze swoim sztabem przed pałacem gubernialnym w Kielcach.
Buta Piłsudskiego
Wybór okazał się trafny. Dzięki obecności w austriackim wojsku Piłsudski mógł walczyć z Rosją - na czym zależało mu najbardziej. Kiedy jednak Austro-Węgry zbyt zbliżyły się do Niemiec, przyszły Marszałek wcale nie był zachwycony. Wręcz przeciwnie, odmówił przerzucenia Legionów do tzw. Polnische Wehrmacht, a niemieckiemu general-gubernatorowi oświadczył, że "nalepienie orła białego na każdy palec u ręki nie sprawi, że Polacy zaczną uważać morderczy uścisk tej ręki za wyraz miłości i przyjaźni". Buta Piłsudskiego poskutkowała aresztowaniem i uwięzieniem go w Niemczech. Posądzenia o współpracę, w których przodowały środowiska endeckie (także z Romanem Dmowskim), były zatem oskarżeniami na wyrost.
Niepodległa Ukraina
W kwestii polityki wschodniej Piłsudski miał wizję tzw. federacji państw. Zależało mu na niepodległości Ukrainy, Litwy, Łotwy i Estonii głównie po to, aby stanowiły one naturalną zaporę między Polską a bolszewicką Rosją. Nie chciał też, w przeciwieństwie do Romana Dmowskiego, polonizować wschodnich rubieży Europy. Wiedział, że mieszkańcy niepodległej Ukrainy będą zdecydowanie przyjaźniejszymi sąsiadami niż Ukraińcy zamieszkujący Polskę jako etniczna mniejszość (siłą rzeczy dyskryminowana).

21 kwietnia 1920 r. Polska podpisała umowę, w której uznawała niepodległość Ukraińskiej Republiki Ludowej. Jej przywódca, Symon Petlura (na zdjęciu), w zamian za upragnioną deklarację zrzekł się pretensji do Galicji Wschodniej i Wołynia. Tajna, ale najważniejsza część ugody dotyczyła jednak przede wszystkim anty-bolszewickiej współpracy. We wspólnych założeniach, po zwycięstwie nad bolszewikami Warszawa z Kijowem miała w ścisłej kooperacji chronić Europę Wschodnią przed ideologią płynącą z Rosji Sowieckiej.
Zdradził Ukraińców?
Zwycięstwo nad Sowietami i korzystny dla Polski pokój w Rydze podpisany 18 marca 1921 r. ocaliły suwerenność narodową II Rzeczpospolitej i uratowały zachodnią Europę przed bolszewizacją. Tzw. Cud nad Wisłą jest uznawany za jedną z kilkudziesięciu najważniejszych bitew europejskich wszech czasów. Jak się jednak okazało, nawet tak spektakularne zwycięstwo nie pozwoliło Polsce grać roli przywódcy regionu. Rosja Sowiecka była osłabiona, ale wciąż silna. Tym samym to ona miała głos decydujący w sprawie niepodległości Ukrainy. W Rydze polska strona podpisała dokument uznający prawne istnienie Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, marionetkowego państwa podwładnego ZSRR.

Podpisanie uznania dla USRR oznaczało wycofanie dyplomatycznego uznania dla Ukraińskiej Republiki Ludowej Symona Petlury i pozostawienie sojuszników samym sobie. Armia Petlury ewakuowała się do Polski, skąd została internowana. Do dziś jednak część Ukraińców uznaje traktat ryski za polską zdradę.

Na zdjęciu polscy żołnierze ze sztandarami zdobytymi w bitwie zwanej Cudem nad Wisłą.
Polski obóz koncentracyjny
Badacze ciągle nie są w stanie ustalić, czy Piłsudski ze szczegółami wiedział, jak traktuje się więźniów politycznych w Berezie Kartuskiej - więzieniu powstałym w 1934 r. (rok przed śmiercią Marszałka) oficjalnie zwanym "miejscem odosobnienia". Zamykano w nim nie tyle kryminalistów, co tych, którzy "doprowadzali do chaosu w państwie polskim". Takie sformułowanie oznaczać mogło właściwie wszystko.

Skazywano bez procesu sądowego, mocą decyzji administracyjnej. Czas kary wynosił na ogół około trzech miesięcy. Choć wydaje się to relatywnie niedługim okresem, czas ten był wystarczający, aby złamać psychicznie i fizycznie niejednego człowieka. Codziennie odbywano kilkugodzinną "gimnastykę" przypominającą dzisiejsze zawody typu survival. Do obowiązków (niezależnych od "gimnastyki") należało czyszczenie uryn małymi szmatkami, całodzienne kopanie rowów i inne nieprzynoszące nikomu pożytku zadań. Wszystkie czynności, także jedzenie i korzystanie z toalety, wykonywane były na gwizdek. Częste były też przypadki "pałowania" za zbyt powolne ruchy więźniów, ich fizyczną słabość itp.

Niezależnie od tego, czy Piłsudski dokładnie zdawał sobie sprawę z procedur zachodzących w Berezie, projekt zbudowania takiego więzienia był z nim skonsultowany. Samo wyrażenie zgody zaś na tak niehumanitarną propozycję, niezależnie od tego, czy państwo polskie znajdowało się wówczas w chaosie i wymagało rządów "twardszej ręki", to zdecydowanie ciemniejsza karta w życiorysie Piłsudskiego.

Na zdjęciu radziecki pomnik postawiony na miejscu dawnego obozu w Berezie. W tle ruiny budynku obozowej administracji.
Maj 1926
Największą kontrowersją związaną z Marszałkiem jest kwestia zamachu majowego z 1926 r. Doszło do niego na skutek pogarszającej się sytuacji w kraju, zarówno politycznej, gospodarczej jak i społecznej. Destabilizacja państwa była o tyle niebezpieczna, że zarówno ZSRR jak i III Rzesza stawały się coraz silniejsze. Widmo balansowania między silnymi sąsiadami prześladowało Piłsudskiego: wiedział, że pokój zachowa tylko wtedy, gdy uporządkuje sprawy w kraju.

"Wojna majowa" była o tyle nietypowa, że - zdaniem świadków - właściwie nikt zbytnio jej nie chciał, łącznie z samym Marszałkiem. Piłsudczycy byli przekonani, że rząd Wincentego Witosa pod wpływem demonstracji siły ustąpi dobrowolnie. Kiedy jednak Piłsudski pojawił się wraz z armią na Moście Poniatowskiego, przeszkodził mu prezydent Stanisław Wojciechowski (jego zwolennik!), występując w obronie demokracji i żądając legalnej drogi uzyskania władzy przez zamachowców. Piłsudski odpowiedzieć miał jedynie: "Dla mnie droga legalna zamknięta".

Dramatyzm maja potęguje to, że część oficerów, zdezorientowana sytuacją i nieumiejąca wybrać między legalnym rządem a Marszałkiem, popełniła samobójstwo. Okolicznością łagodzącą zaś, na którą wskazują historycy, jest hołd, jaki Piłsudski oddał poległym po obu stronach barykady, oraz fakt, że swojej autorytarnej władzy (szczególnie w porównaniu do władców innych krajów europejskich) nie wykorzystywał. To jednak nie sprawia, że przewrót był w pełni usprawiedliwiony.

Na zdjęciu spotkanie Józefa Piłsudskiego z Gabrielem Narutowiczem w 1922 roku.
Inne kontrowersje
Przeciwnicy Piłsudskiego oburzali się także jego "niemoralnym" życiem osobistym i instrumentalnym traktowaniem religii. Wódz został protestantem, by móc wziąć ślub z Marią Juszkiewiczową, a następnie powrócił do katolicyzmu, aby bez przeszkód związać się z Aleksandrą Szczerbińską.

Równie niefrasobliwie podchodził do parlamentaryzmu językowego. Dzisiaj mógłby być w imię poprawności politycznej nieustannie podawany do sądu. Do niego należą takie słynne sformułowania jak: "Ja tego nie nazywam konstytucją, ja to nazywam konstytutą. I wymyśliłem to słowo, bo ono najbliższe jest prostytuty. Pierdel, serdel, burdel" lub "Tylko

Nie ma plików w tym folderze