48.jpg

Żołnierze 2 Korpusu Polskiego w 1944 roku zostali skierowani na front włoski w ramach 8 Armii Brytyjskiej. Po zwycięskiej bitwie pod Monte Cassino, przełamaniu Linii Gotów, wiosną 1945 roku wzięli udział w alianckiej ofensywie, która doprowadziła do zakończenia działań wojennych we Włoszech. Po sforsowaniu rzeki Senio, polscy żołnierze kontynuowali ofensywę wzdłuż linii Via Emilia w kierunku Bolonii wyzwalając miasto 21 kwietnia 1945 roku.
Na szlaku bojowym 2 Korpusu w Emilii Romanii od jesieni 1944 roku do zakończenia działań wojennych we Włoszech poległo ponad 1400 żołnierzy. Groby wojenne były usytuowane w różnych miejscach Romanii. Dopiero po zakończeniu wojny szczątki poległych żołnierzy zostały zebrane we wspólnej nekropolii w Bolonii.
Polski Cmentarz Wojenny w Bolonii-San Lazzaro di Savena jest największym spośród czterech polskich cmentarzy usytuowanych na ziemi włoskiej. Spoczywa tam 1432 żołnierzy 2 Korpusu Polskiego poległych w walkach na Linii Gotów, w Apeninie Emiliańskim i w bitwie o Bolonię.
Cmentarz powstał z inicjatywy gen. dyw. Władysława Andersa, dowódcy 2 Korpusu Polskiego. Prace nad budową Polskiego Cmentarza Wojennego trwały od 1 lipca 1946 roku do 15 grudnia 1946. Cmentarz został wybudowany przez żołnierzy 10 Batalionu Saperów przy pomocy włoskich specjalistów. Projekt cmentarza wykonał ppor. inż. arch. Z. Majerski. Elementy dekoracyjne zaprojektował i wykonał architekt i rzeźbiarz Michał Paszyna. Poświęcenie cmentarza miało miejsce 12 października 1946 roku, wzięli w nim udział duszpasterze wszystkich wyznań. Uroczystości przewodniczył biskup polowy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie ks. Józef Gawlina w obecności gen. dyw. W. Andersa. Opiekę nad Polskim Cmentarzem Wojennym od 1946 roku sprawowało włoskie duchowieństwo oraz pozostali we Włoszech żołnierze 2 Korpusu. W latach 60. ubiegłego wieku przeprowadzono pierwsze prace remontowe na cmentarzu.
Przez blisko 65 lat na Polskim Cmentarzu Wojennym w Bolonii-San Lazzaro di Savena odbywały się corocznie uroczystości patriotyczne: 21 kwietnia w dzień wyzwolenia Bolonii, w Rocznicę Uchwalenia Konstytucji Trzeciego Maja oraz w Zaduszki.

POLSKA I POLACY W LORETO
Pius XII O Polakach
O bohaterskiej obronie loretańskiego sanktuarium przez polskich żołnierzy i o chlubie oręża polskiego na Ziemi Włoskiej przypomina pamiątkowa tablica umieszczona na filarze bazyliki tuż przy polskiej kaplicy. Napis wykuty w białym marmurze brzmi:
NOSMET RECENTI FURENTE BELLO PERSPICUIUS INDICIIS PERNOVIMUS OUANTA POLONI ERGA DEIGENITRICEM PIETATE FIDEOUE FLAGRARENT.
IPSI INTER FUMANTES COENOBII MONTIS CASSINI RUINAS PARTA VICTORIA i ALTARE IMAGINE DEIPARAE EXORNATAM STATUERUNT
SACRAM ŁAURETANAM DOMUM IGNOVIBUS GLIBIS PERCUSSAM SPRETO VITAE PERICULO INDEM AB IGNE ET A STRAGE SERVARUNT OUOS OUIDEM FORTISSIMOS MILITES MARIALIS TEMPLI DEFENSORES PONTIFICIORUM ORDINUM INSIGNIBUS DECORARI IUSSIMUS.
EX EPIST. PII PP. XII. PONT. MAX. AD ARCHIEPISCOPOS ET EPISCOPOS LOCORUM ORDIN. POLONIAE. 1 . SEPT. MCMLI.

(W czasie szalejącej ostatniej wojny, na podstawie licznych dowodów, przekonaliśmy się jak gorącą wiarą i nabożeństwem do Bogurodzicy odznaczają się Polacy. To oni po odniesieniu zwycięstwa na zgliszczach klasztoru Monte Cassino wznieśli ołtarz przyozdobiony obrazem świętej Bożej Rodzicielki. Od ognia i zniszczenia, nie bacząc na niebezpieczeństwo utraty życia, uratowali święty Domek Loretański, na który spadły zapalające bomby. Tych przeto najdzielniejszych żołnierzy i obrońców mariackiej świątyni, poleciliśmy udekorować papieskimi odznaczeniami. - Z listu Piusa XII papieża, skierowanego do arcybiskupów i biskupów ordynariuszy Polski. 1 września 1951 rok).
Ułani Karpaccy
W czterdziestą rocznicę wybuchu drugiej wojny światowej, w której Polska odegrała tak wybitną rolę, umieszczono w polskiej kaplicy w Loreto trzecie epitafium. Jest to fundacja pozostałych jeszcze przy życiu żołnierzy Drugiego Korpusu Wojska Polskiego. Tablica została wykonana w brązie. W jej górnym rogu widnieje Krzyż Ziemi Świętej oraz napis w języku polskim: KRÓLOWO KORONY POLSKIEJ MÓDL SIĘ ZA NAMI. Poniżej tego wezwania czytamy:
"NA CHWAŁĘ POLEGŁYCH PUŁKU UŁANÓW KARPACKICH TOBRUK MONTE CASSINO LORETO ANCONA BOLONIA 1940-1945 1979
Polski Cmentarz wojenny w Loreto jest tą pamiątką, która po wszystkie czasy będzie przypominać jego mieszkańcom i przybywającym tutaj pielgrzymom Polskę. W 1080 grobach złożono na nim zwłoki bohaterskich żołnierzy polskich, poległych w czasie drugiej wojny światowej, na linii frontu od Pescara aż do tzw. "Linii Gotów".
O świcie 1 lipca 1944 roku żołnierze polscy ścigając Niemców wkroczyli do Loreto. Mieszkańcy
miasta przyjęli ich radośnie i serdecznie, jako swoich wyzwoleńców. Polacy poczuli się tutaj dobrze, zwłaszcza gdy się dowiedzieli, że w sanktuarium Matki Bożej znajduje się polska kaplica i że są w niej liczne polskie pamiątki. Mimo trwających nadal działań wojennych i zaledwie o kilka kilometrów odsuniętej linii frontu, żołnierze polscy zachodzili do Świętego Domku i do "ojczystej kaplicy", by się modlić.
Jeszcze obecnie mieszkańcy Loreto wspominają wzruszający dla nich widok Polaków, którzy leżąc na posadzce twarzą do ziemi, prosili Boga przez przyczynę Królowej Polski, o łaskę powrotu do Ojczyzny. Taka postawa modlitewna u Włochów nie jest znana i dlatego robiła na nich wstrząsające wrażenie.
Nic więc dziwnego, że gdy bazylika stanęła w płomieniach, polscy żołnierze, mimo trwających opodal walk, samorzutnie rzucili się do ratowania Domu Matki Bożej. Podczas tej bohaterskiej akcji gaszenia pożaru, w warunkach bardzo trudnych, przy braku odpowiedniego sprzętu i na tak dużej wysokości, żaden z żołnierzy nie zginął ani nie został ranny.
Dnia 21 lipca 1944 roku w bazylice loretańskiej odbyło się żałobne nabożeństwo za poległych polskich żołnierzy. Mszę św. celebrował arcybiskup polowy Józef Gawlina. Uczestniczyli w niej: Naczelny Wódz Polski gen. Kazimierz Sosnkowski, gen. Władysław Anders, liczni oficerowie i żołnierze polscy, przedstawiciele miejscowych władz i mieszkańcy Loreto.
Z okazji tego nabożeństwa postanowiono, u stóp loretańskiej bazyliki założyć cmentarz dla poległych Polaków. Była w tym głębsza myśl. Chciano bowiem nie tylko na jedno miejsce zgromadzić doczesne szczątki synów Polskiej Ziemi.
Pragniono ofiarę ich życia symbolicznie złożyć u stóp Maryi, a tym którzy będą przybywać do Jej sanktuarium nieustannie przypominać Polskę. Miejscowy biskup G. Melchiodi ofiarował z watykańskich posiadłości w L.oreto odpowiedni teren. Na-czelny Wódz w podzięce za ten dar polskich bohaterów wystosował do niego list następującej treści: "Ekscelencjo, Najdostojniejszy Księże Biskupie. Jako naczelny Wódz Wojsk Polskich mam zaszczyt podziękować Waszej Ekscelencji za nabożeństwo odprawione w bazylice loretańskiej za żołnierzy polskich poległych na froncie Loreto - Ancona. W sposób szczególny dziękuję za ofiarowanie terenu na urządzenie cmentarza tak blisko sanktuarium. Cieszę się wyrazami uznania, która Wasza Ekscelencja skierował pod adresem polskich żołnierzy. Zapewne lżej im było walczyć pod opieką Madonny, Królowej Narodu.
Ten żołnierz modli się do Najświętszej Maryi Panny w jednym z największych Jej sanktuariów, gdzie też mamy naszą polską kaplicę. Jest dla nas dużą pociechą, że możemy w niej oglądać obrazy przedstawiające tylu bohaterskich naszych braci, którzy czcili Madonnę przez wielkie zwycięstwa ratując Ojczyznę i cywilizację chrześcijańską. Proszę Waszą Ekscelencję przyjąć moją skromną osobistą ofiarę 10.000 lirów na polską kaplicę. Polecam Polskę, jej Wojsko pozostające pod moim dowództwem, a także i siebie pobożnym modlitwom Waszej Ekscelencji. Z głęboką czcią i uszanowaniem.
Generalissimus Kazimierz Sosnkowski 23 VIII 1944."