1929 Thomas Mann

THOMAS MANN (1929)




KTO:
prozaik
NARODOWOŚĆ:
niemiecka
URODZONY:
6 czerwca 1875, Lubeka
ZMARŁ:
12 sierpnia 1955
DZIEŁA:
"Upadła" (1894) - opowiadanie
"Mały pan Friedemann" (1899) - zbiór prozatorski
"Buddenbrookowie" (1901) - powieść
"Królewska Wysokość" (1902) - powieść
"Tonio Kruger" (1903) - nowela
"Tristan" (1903) - nowela
"U proroka" (1904) - norela
"Śmierć w Wenecji" (1913) - nowela
"Rozważania człowieka apolitycznego" (1918) - polemika
"Czarodziejska góra" (1924) - powieść
"Mario i czarownik" (1930) - nowela
"Józef i jego bracia" - tetralogia:
"Historie Jakubowe" (1933)
"Młody Józef" (1934)
"Józef w Egipcie" (1936)
"Józef Żywiciel" (1943)
"Lotta w Weimarze" (1939) - powieść
"Doktor Faustus" (1947) - powieść
"Jak powstał Doktor Faustus. Powieść o powieści" (1949) - powieść
"Wybraniec" (1951) - powieść
"Wyznania hochsztaplera Feliksa Krulla" (1954) - powieść

Z UZASADNIENIA NAGRODY:
Otrzymał ją"przede wszystkim za wielką powieść "Buddenbrookowie", która stała się klasyką współczesnej literatury, i której popularność nieustannie rośnie". Zdaniem jurorów laureat był pierwszym niemieckim powieściopisarzem, dorównującym rangą takim mistrzom, jak Charles Dickens, Gustaw Flaubert czy Lew Tołstoj.

FAKTY Z ŻYCIORYSU:
Biografowie lubią podkreślać współistnienie u Thomasa Manna cech charakteru typowych dla powściągliwych ludzi Północy oraz impulsywnych ludzi Południa. Tłumaczą to genealogią: ojciec Manna był zamożnym kapitalistą z Lubeki; w krwi matki, rodem z Brazylii, płynęła krew kreolska. Thomas rósł w dostatku i przewidywany był na spadkobiercę przedsiębiorstwa handlu ziarnem, ale przedwczesna śmierć ojca w 1891 r. pokrzyżowała te plany i po likwidacji firmy w 1893 r. rodzina przeniosła się z Lubeki do Monachium, żyjąc wspomnieniami świetnej przeszłości. Thomas przez jakiś czas był wolnym słuchaczem na tamtejszej politechnice, pracował też w agencji ubezpieczeniowej, by w końcu zająć się dziennikarstwem. Współpracował głównie z czasopismami literackimi, m.in. "Das zwanzigste Jahrhundert" oraz "Simplizissimus" i marzył, by w przyszłości zostać pisarzem, tak jak jego starszy brat Henryk.

Zadebiutował w 1894 r. opowiadaniem pt. "Upadła" w czasopiśmie "Die Gesselschaft", a pięć lat później wydał swój pierwszy zbiór prozatorski "Mały pan Friedemann". W 1901 r. ukazała się pierwsza powieść 26-letniego Manna pt. "Buddenbrookowie", która przyniosła mu ogromną popularność. Pisarz, wykorzystując własne doświadczenia, opisał dzieje kupieckiej rodziny, wskazując na zmierzch XIX-wiecznego patrycjatu niemieckiego. Opisywanemu przezeń procesowi upadku rodziny towarzyszyła jej kulturalna sublimacja, dzięki czemu autor uzyskał efekt przeciwstawienia rozwoju duchowego postępowi cywilizacyjnemu. Drugim stałym tematem jego twórczości - obok zmierzchu dawnego świata i dekadencji epoki - był problem wyobcowania artysty ze społeczeństwa, które nie ma zrozumienia dla sztuki i kultury. Temat ten poruszył pisarz w powieści "Królewska Wysokość" (1902) oraz w takich nowelach jak: "Tonio Kruger" (1903), "Tristan" (1903) czy "U proroka" (1904). Największy sukces odniosła nowela o Tonio Krugerze, w której jedynym ratunkiem dla hamletycznego bohatera okazuje się miłość. Thomas Mann doszedł - jak podkreślają jego biografowie - do podobnego wniosku i w 1905 r. ożenił się z Katią Póngsheim, z którą miał sześcioro dzieci (najstarszy syn Klaus był znanym pisarzem, choć zawsze pozostającym w cieniu ojca, co stanowiło główny problem jego życia - w 1949 r. popełnił samobójstwo). Nawet jednak małżeństwo nie rozwiązało kłopotów Manna, nie wpłynęło też na pozbycie się homoseksualnych skłonności, które przejawiał przez całe życie.

Temat homoseksualizmu oraz artystycznego geniuszu - a więc podwójnej samotności - pojawił się w jego głośnej noweli z 1913 r. "Śmierć w Wenecji". Nie po raz pierwszy przedstawił w niej amoralność sztuki i jej niszczycielski wpływ na ludzką psychikę. Wybuch I wojny światowej Mann przyjął z ulgą i nadzieją na wielką odnowę. W odpowiedzi na krytyczny wobec jego postawy esej brata Henryka pt. "Zola", Thomas napisał ponad 600-stronicową księgę pt. "Rozważania człowieka apolitycznego" (1918), w której z pozycji nacjonalistycznych krytykował "cywilizacyjne barbarzyństwo" demokracji i bronił niemieckiego ducha narodowego - ze swej natury irracjonalnego, a więc przeciwnego racjonalistycznej filozofii liberalnej. Z właściwą sobie ironią Mann bił się w piersi: w swoich dotychczasowych utworach sam popierał racjonalizm, osłabiając tym samym niemieckiego ducha. Po wojnie pisarz zrewidował swoje stanowisko. Owocem jego przemyśleń była wydana w 1924 r. powieść "Czarodziejska góra", w której alpejskie sanatorium dla gruźlików staje się metaforą chorej mieszczańskiej Europy. W utworze, który odniósł ogromny sukces czytelniczy, pisarz dokonał analizy kryzysu duchowego kontynentu w przededniu I wojny światowej.

W 1929 r. Thomas Mann uhonorowany został literacką Nagrodą Nobla "przede wszystkim za wielką powieść "Buddenbrookowie", która stała się klasyką współczesnej literatury, i której popularność nieustannie rośnie". Zdaniem jurorów laureat był pierwszym niemieckim powieściopisarzem, dorównującym rangą takim mistrzom, jak Charles Dickens, Gustaw Flaubert czy Lew Tołstoj. Z czasem coraz większą rolę w życiu Manna odgrywać zaczęła polityka. Ten gorący zwolennik Republiki Weimarskej był od samego początku przeciwnikiem faszyzmu. W 1930 r. wygłosił w Berlinie antynazistowską mowę pt. "Apel do rozumu" oraz napisał alegoryczną nowelę "Mario i czarownik", w której ostrzegał przed psychozą tłumu i niebezpiecznymi wizjonerami w stylu Hitlera. Kiedy ten ostatni doszedł w 1933 r. do władzy w Niemczech, pisarz przebywał akurat w Szwajcarii i podjął decyzję, by do kraju nie wracać. Do 1938 r. mieszkał pod Zurychem, potem wyjechał do USA, przez trzy lata był wykładowcą na uniwersytecie w Princeton, a w latach 1941-52 żył w Kalifornii. Po wyjeździe z Niemiec jego książki publicznie palono. W 1936 r. pisarz pozbawiony został tytułu doktora honoris causa uniwersytetu w Bonn (przywrócono mu go w 1949 r. - w tym samym roku przyznano też Nagrodę Goethego) oraz pozbawiono obywatelstwa niemieckiego, wobec czego w 1944 r. przyjął amerykańskie. Podczas II wojny światowej często występował w audycjach radiowych przeznaczonych dla Niemców, gdzie krytykował politykę Hitlera i wzywał rodaków do opamiętania się. Do Europy wrócił w 1952 r. i chociaż odwiedził Niemcy Wschodnie i Zachodnie, zdecydował się zamieszkać w Szwajcarii, gdzie zmarł w 1955 r. w wieku 80 lat.

Najdłużej, bo prawie 13 lat, pracował Mann nad swoją tetralogią "Józef i jego bracia", składającą się z wychodzących kolejno tomów: "Historie Jakubowe" (1933), "Młody Józef" (1934), "Józef w Egipcie" (1936) oraz "Józef Żywiciel" (1943). Ten cykl powieściowy, oparty na biblijnej historii o Józefie, stanowi jedną z najbardziej udanych we współczesnej literaturze reinterpretacji mitu, a zarazem jest dziełem pełnym optymizmu i wiary w człowieka. W 1939 r. Mann opublikował powieść "Lotta w Weimarze", w której nawiązywał do głośnego romansu Goethego z Charllotą Buff - tą samą która była prototypem Lotty w "Cierpieniach młodego Wertera". Do spotkania kochanków dochodzi jednak 30 lat po burzliwej miłości, gdy ona jest matką jedenaściorga dzieci, a on światowej sławy poetą. W powieści tej, niebezpośrednio, pisarz polemizował z faszyzmem, Pokazując jakie, według niego, są rzeczywiste tradycje niemieckiej kultury.

W 1947 r. ukazała się kolejna głośna powieść Manna "Doktor Faustus. Żywot niemieckiego kompozytora Adriana Lewekuhna, opowiedziany przez jego przyjaciela", która była wielkim krytycznym podsumowaniem półwiecza zakończonego II wojną światową. Wykorzystując w swym utworze epizody z życia Czajkowskiego, Nietzschego oraz Strindberga, pisarz wskazywał również na odpowiedzialność intelektualistów za zło mnożące się w świecie. Ubocznym produktem dzieła był wydany w 1949 r. autokomentarz pt. "Jak powstał Doktor Faustus. Powieść o powieści". Dwa lata później pojawił się "Wybraniec", kolejna powieść Manna oparta na średniowiecznym poemacie epickim, którego bohaterem jest fikcyjny papież Grzegorz. Przedstawiała ona problem jednostki zdegenerowanej, która odzyskuje pełnię człowieczeństwa poprzez cierpienie.

W 1954 r. Mann wydał swą ostatnią powieść, "Wyznania hochsztaplera Feliksa Krulla", którą przerobił z rękopisu z 1910 r. Była ona "w równej mierze wyborną satyrą na egzystencję nowoczesnego artysty, historią narcystycznego hipnotyzera, czarodzieja i magika, co romansem socjalnym, opowieścią o zwyrodnialcu i rozkładzie współczesnego świata mieszczańskiego". Pisaną w formie pamiętnika i utrzymaną w tradycji romansu łotrzykowskiego powieść Mann uważał za swe najwybitniejsze osiągnięcie literackie. Artysta to komiczna postać - stwierdził w niej pisarz. Może oślepiać i oszukiwać, ale świata zmienić nie może.

Do czytania

Do słuchania

Nie ma plików w tym folderze