A L T E R N A T Y W Y 4

Serial "Alternatywy 4" czyli "śmiech z podtekstami". Zjadliwa ironia i kpina z peerelowskiej rzeczywistości, satyra na narodowe przywary, posunięta nierzadko aż do surrealizmu. Zrealizowany na początku lat osiemdziesiątych dość długo "odpoczywał" na sławetnej "półce". Emisji (w wersji okrojonej przez cenzurę) doczekał się dopiero na przełomie 1986 i 1987 roku, zaskarbiając sobie sympatię i zainteresowanie widzów. Nieco mniej przychylna była krytyka. Wytykano serialowi brak spójności, nierówne tempo, chaotyczny montaż.

Zastrzeżenia recenzentów budziła także konstrukcja fabuły, w myśl której cała akcja, choć "zjednoczona" losami mieszkańców nowego bloku, zasadza się na mniej lub bardziej autonomicznych mini - scenkach i skeczach. Mimo utyskiwań krytyki kolejne odcinki "Alternatywy 4" systematycznie przykuwały do telewizorów miliony widzów. Zasługa to nie tylko humorystycznych perypetii głównych bohaterów, ale też niemal całej polskiej czołówki aktorskiej, która zaludniła ironiczno - prześmiewczy świat serialu. Aktorzy ci, mimo stanu wojennego i bojkotu oficjalnych instytucji, zgodzili się wyjątkowo wystąpić w serialu.

Takie to zalecenia producenta (w tym przypadku instrukcja prania kalesonów) widniały na metkach w czasach PRL-u. Stanisław Bareja uwielbiał wykorzystywać tego typu zasłyszane czy podpatrzone idiotyzmy. W filmach Barei - kulinarnego smakosza - pojawiają się także charakterystyczne przepisy rodem z czasów okupacji. W wydanej podczas wojny książce kucharskiej "109 potraw" jej autorka podawała instrukcję, jak przyrządzić "głuchą rybę - zupę jak z ryby bez ryby", która w ciągu kilku pierwszych minut po ugotowaniu mało różni się w smaku od czystego rosołu rybnego. W Alternatywach hitem sezonu staje się natomiast przepis na tort z dyni bez jajek i cukru. Bareja właściwie niczego nie wymyślał, był tylko bacznym obserwatorem.

Bareja często starał się zasygnalizować widzowi, iż rzeczywistość okupacyjna ma wiele wspólnego ze światem realnego socjalizmu. W Alternatywach lokatorzy konspirują przeciwko demonicznemu gospodarzowi domu zgodnie z zasadami panującymi w podziemiu, a przesiedlenie Balcerka z ulicy Chemicznej do nowych bloków na Ursynowie przypomina hitlerowskie łapanki. Anioł na widok mięsa przywiezionego ze wsi z obrzydzeniem stwierdza: "spekulacja".

Bareja miał również zamiłowanie do czarnych komedii. W "Alternatywy 4" trumna z nieboszczykiem, który niestety nie dożył szczęśliwego momentu przydziału M-3, ma pomóc wdowie w otrzymaniu tego mieszkania. Pewnego dnia w Jeleniej Górze zostały rozklejone klepsydry z nazwiskiem Stanisława Barei, który postanowił upozorować własną śmierć, aby sprawdzić, czy będzie powszechnie opłakiwany.

ODCINKI:
1. Przydział - 59 min.
2. Przeprowadzka - 52 min.
3. Pierwsza noc - 51 min.
4. Profesjonaliści - 58 min.
5. 20-sty stopień zasilania - 56 min.
6. Gołębie - 59 min.
7. Spisek - 55 min.
8. Wesele - 56 min.
9. Upadek - 77 min.

- STANISŁAW ANIOŁ (Gospodarz Anioł)

Sprawca całego zamieszania. Bez niego nie byłoby filmu, historii PRL-u, tego serwisu. Można na temat Stanisława Anioła pisać opasłe tomiska. To przecież wypadkowa polskich wad i postaw (albo "wad postawy"). Można także skwitować jego postać krótkim: typowy karierowicz. Ale jedno i drugie byłoby krzywdzące dla tej postaci. Chamstwo, brak wykształcenia, przebiegłość z jednej strony. Ale z drugiej? Spójrzcie na jego niepewność gdy towarzysz Winnicki oświadcza mu, że długo tu miejsca nie zagrzeje. Przypatrzcie się szczeremu uniesieniu, gdy mówi "...a program jest słuszny! Ale z tymi ludźmi nie da sie go zrealizować!". Oczywiście cała paleta odczuć, charakterystyka drobnych gestów, mimika, to wszystko zasługa wspaniałego aktora Romana Wilhelmiego, bez którego rola ta nie byłaby wybitną. Nacechowaną swoistą demonicznością i lekką nutką tragizmu. Kimże zatem jest Stanisław Anioł? Zięć pułtuskiego notabla, kierownik wydziału kultury miejscowego urzędu, rozpoczynający karierę jako gospodarz domu, po to żeby odbić się od dna i... już tylko w górę. Wielkie marzenie małych ludzi - władza.

- MIECZYSŁAWA ANIOŁ (Miećka)

Córka lokalnego notabla. Gdy dowiaduje się, że wyjeżdżają do Warszawy szaleje ze szczęścia, jednak gdy Anioł mówi jej w jakim charakterze będzie tam pracował, załamuje się i zastanawia "co powie tatusiowi". Generalnie głupia baba, co na każdym kroku wypomina jej mąż. Gdyby nie on, całe życie myłaby schody. Mimo małych oporów kupuje futro w lecie i nawet zapomina go zdjąć po przymiarce. Nieźle sprawdza się jako krawcowa szyjąca robocze ubrania. Lubi z mężem poczytać cudzą korespondencję i lubi nadzorować sprzątanie, kontrolując innych. Niezwykłym szacunkiem darzy Winnickiego, w obecności którego jest niezwykle oszołomiona.

- JÓZEF BALCEREK (Ziutek - hodowca gołębia pocztowego)

Chodząca książka z anegdotami, które serwuje stosownie do okoliczności, na każdym kroku. Chociaż menel z Targówka, co to i żonie umie przyłożyć i bimber pędzić fachowo, albo włamu jakiegoś dokonać, ma swoje niezłomne, można by rzec, przedwojenne zasady. Z charakterystycznym warszawskim akcentem i chrypką a la Himilsbach wszechobecny Balcerek znakomicie wpisuje się w nowe towarzystwo. To on największe kłopoty i najdłuższy opór stawia Aniołowi. Dopiero fortel z odwykiem alkoholowym łamie starego Warszawiaka. No cóż, wypić każdy lubi... Chociaż nie wino z murzynem z Harvardu. Balcerek hoduje gołębie, gra na akordeonie, zna się niebywale na prawie karnym, wie gdzie zakopany jest węgiel w stolicy i umie załatwić mięso ze Szczebrzeszyna. Jednym słowem: czym byłby dom bez takiej figury.

- ZOFIA BALCEREK (Zośka)

Typowa żona niebieskiego ptaka. Dostaje pasem po plecach, ale nie pozwala nikomu się do tego wtrącać. Niezbyt zadowolona z przydziału mieszkania na Alternatywy: "Jak ktoś się w mieście urodził, to się za Chiny do wiochy nie przyzwyczai". Pod nieobecność męża "buja" jego gołębiami. Troskliwa matka podkradająca mleko dla swojej gromadki dzieci. Potrafi wspaniale zadbać o gości na weselu, a jej metamorfoza ze stylu "menelskiego" na weselny - uroczysty, jest wprost oszałamiająca (ach ten makijaż i fryzura!).

- DIONIZY CICHOCKI (Pechowiec mieszkaniowy)

Pan Dionizy ma liczną rodzinę, ale ciągle mieszka w kotłowni. Od 11 lat czeka na przydział mieszkania choć nie wierzy, że go dostanie. Potrafi szczerze przyznać, że jest zadowolony z mieszkania, na które przydziału nie otrzymał. Nie daje sobie w kaszę dmuchać i pomimo szykan Prezesa Spółdzielni Mieszkaniowej sprytnym fortelem udaje mu sie wymusić przydział lokalu. Gdyby jednak nie Jan Winnicki i jego nieograniczone koneksje, może dłużej by zagościł na ul. Alternatywy 4. W finale zastępuje jednak Anioła w mieszkaniu i na jego stanowisku. Stara się być dobrym gospodarzem domu, w czym lokatorzy bardzo mu pomagają.

- HENRYK DOMINEK (Spekulant mieszkaniowy)

Człowiek, który dzięki paczce papierosów zmienia się w inżyniera. Paczka papierosów to łapówka dla robotnika Mańka, który ma poprawić mieszkanie tak "jak dla siebie albo dla cudzoziemca". Dominek posiada kilka lokali i wynajmuje je oficjalnie za pośrednictwem przedsiębiorstwa "PUMA" i nieoficjalnie za pośrednictwem "zielonych". Kierowca Łady (najprawdopodobniej Łady 2106), co już samo mówi wiele o właścicielu. W bloku przy Alternatywy 4 wynajmuje mieszkanie numer 12 niejakiemu Abrahamowi Lincolnowi. Wcześniej wynajmował także mieszkanie Kołkom. Generalnie bardzo zaradny w socjalistycznej rzeczywistości - dzisiaj byłby królem "szarej strefy".

- RYSZARD DĄB-ROZWADOWSKI (Profesor obojgu prawa)

Profesor-opozycjonista. Otrzymuje telefony od jąkającego się Adama i wiecznie otoczony książkami próbuje wyprostować zakręty Polskiej historii. Właściciel najbardziej wywrotowego urządzenia na ulicy Alternatywy - maszyny do pisania. Wciągany przez Anioła (celem podniesienia ich autorytetu) w różne akcje - autor tekstów satyrycznych, zwycięzca blokowego totka itp. Profesor-opozycjonista czyli orędownik solidarności zwykłej ludzkiej i Solidarności przez duże S. Jednym słowem "desydent", "intelektualysta", czyli profesor nie z tych co to ich w telewizji pokazują. Wiecznie inwigilowany za pomocą podsłuchów - paradoksalnie w nowym mieszkaniu ma święty spokój (dzięki nieoczekiwanej zamianie mieszkań z docentem Furmanem) - nawet "dwa psy" spod śmietnika dają mu spokój, bo cofnięto im nadliczbowe. Profesor jest traktowany na Alternatywy jako niezwykły autorytet i mieszkańcy często zwracają się do niego ze swoimi sporami, które on stara się sprawiedliwie rozstrzygać. Jest wszak prawnikiem, chociaż Balcerek twierdzi, że papiery to sobie profesor kupił na bazarze, gdyż nic a nic nie zna się na prawie karnym.

- ZENOBIUSZ FURMAN (Docent)

Docent "marcowy", który już miał dostać mieszkanie po jednym syjoniście, ale się nie udało. Twierdzi, że prześladuje go pech, ale i ma trochę szczęścia. Woli "wzajemność" od "solidarności". Zafascynowany myślistwem, i choć ani razu nie wystrzelił ze swojej dubeltówki, snuje fantasmagorie na tematy polowań. W ten sposób próbuje poderwać Ewę Majewską. "Popychadło" Anioła, którego poleceń wiernie słucha. Właściciel psa Teodora, któremu rozkazuje polować na karaluchy. Koniec końców związuje się z Bożeną Lewicką, która od początku darzy go afektem. Karierowicz, ale nieszkodliwy bo sparaliżowany strachem.

- JOLA (kochanka Winnickieg)

Panna Jola to nowa miłość towarzysza Winnickiego. Bardzo piękna, namiętna i próżna. Jednym słowem ideał. I chociaż pan Jan obiecał jej luksus, słowa dotrzymać mu się nie udało. Przed wyjazdem na placówkę do Hondurasu zwierza się Aniołowi, że było to niezbyt głębokie uczucie. A szkoda... Z ciekawostek: Winnicki w czasie mroźnej zimy wysyła Jolę do ciepłej zakopiańskiej willi nazwanej na cześć jego dotychczasowej żony: Wiesiula. Sam natomiast postanawia się ogrzać u... Wiesiuli.

- ANTONI KIERKA (Wdowiec - inwalida)

Stary Warszawiak mieszkający w centrum stolicy. Tam w mieszkaniu wielorodzinnym, traktowany jest jak podstawowy element ułatwiający zakupy. Członek spółdzielni z najdłuższym stażem - 30 lat czekał na nowe mieszkanie (w tym czasie pochował żonę). Po przeprowadzce na Alternatywy mieszka z Majewskimi, którzy się nim opiekują. Zakochany w Tekli Wagnerównie, zmuszony jest z nią żyć na "kocią łapę". Z racji swojego inwalidztwa, godzinami przesiaduje przed blokiem i zna mnóstwo jego tajemnic (wie gdzie są pustostany i zamurowane mieszkania). W czasie wojny, w zimę po Powstaniu Warszawskim, palił meblami (Ludwik XVI) w piecu. Posiadacz wspaniałej pilotki i bohater jedynego nietypowego finału w całym cyklu filmowym (odc. III pt. Pierwsza Noc).

- ELŻBIETA KOLIŃSKA-KUBIAK (Śpiewaczka)

Śpiewaczka jest osobą bardzo wrażliwą (jak na artystę przystało). Musi dużo ćwiczyć bo publiczność wymaga od niej o wiele więcej niż od Sipińskiej czy estradowej Rodowicz. Warto zaznaczyć, że chodzi tu oczywiście o publiczność Pułtuska, Serocka, Kobyłki i innych wyrobionych muzycznie miast. Tak naprawdę wiele osób myśli, że żadna z niej śpiewaczka - bo to za występ płaci sie jej przelewem, a to znów Ave Marii nie chce zaśpiewać w kościele. Amatorka drewnianych parkietów, obszernych sukienek i koniaku. Męża trzyma bardzo krótko. Ma na to różne metody: od płaczu i histerii po siarczyste uderzenie w policzek.

- ZYGMUNT KOTEK (Dźwigowy)

Właściciel największego pojazdu wśród mieszkańców Alternatywy 4. Trzaska fuchy na lewo i prawo (szczególnie lubi przyhandlować cementem, albo stawiać słupy dla kierownika drukarni). Początkowo drze koty z Kołkiem, z którym omyłkowo został zakwaterowany we wspólnym mieszkaniu, jednak wspólna walka przeciwko Aniołowi jednoczy ich w przyjaźni. Pan Zygmunt lansuje tradycyjne peerelowskie kufajki, berety oraz pulowery ręcznie wykonane na drutach. Zanim otrzymał przydział mieszkania był lokatorem hotelu robotniczego. W związku z tym faktem jego pożycie intymne z żoną było sporadyczne (bo w hotelu - koledzy, a w Wólce u teściów - jedna izba). By uczcić nowe mieszkanie chce kupić dwie alternatywy. Żona namawia go na cztery, albo lepiej pięć.

- ZDZISŁAW KOŁEK (Doktór Lewatywa)

Doktor z nadkwasotą. Ma wspaniały pomysł na przerobienie swojego M, w taki sposób zmieniając rozkład, "że gra muzyka". Od początku (w jego mniemaniu) prześladowany przez sąsiada Kotka. Do tego stopnia prześladowany, że okazuje się iż wspólnie zostają zakwaterowani w jednym mieszkaniu pod numerem 9. Dzięki znajomości psychologii zyskuje nowe, piękne mieszkanie... oczywiście także pod numerem 9. Po wielu perypetiach dogaduje się jednak z panem Zygmuntem, choć wcześniej zastrzegał się, że wolałby przetokę mózgową. Pan doktor jest właścicielem malucha w nieokreślonym kolorze i najwspanialszego barku łączącego kuchnię z salonem.

- ALICJA KOŁEK (Kołkowa)

Drobna, spokojna żona lekarza. Pani Kołkowa jest świadkiem niecodziennej sceny w życiu mieszkańców Alternatywy 4: niesamowitego tańca Anioła po tym jak sopel lodu wpadł mu za kołnierz. Wyczyn ten pozostawił na twarzy pani Kołkowej niezapomniany grymas. Zawsze cicha i niewidoczna, wkracza do akcji kiedy w rachubę wchodzi paczka żywnościowa - przekonuje męża do rozejmu z państwem Kotek.

- TADEUSZ KUBIAK (Buchalter)

Mąż Śpiewaczki. Chociaż Buchalter, potrafi grać na fortepianie. Żyjąc pod pantoflem i w ciągłym cieniu małżonki, wyzwala się w końcu i nawiązuje romans z Zosią - gospodynią profesora Rozwadowskiego. Historia ta kończy się jak zwykle - policzkiem od swojej żony. Kubiak zostaje właścicielem protoplasty Trabanta - samochodu P70 ("P70. Stan idealny. Tanio sprzedam."). Samochód był w zasadzie ubezpieczony, ale niestety nie od wypadków lotniczych, a taki wypadek spotkał żonę Kubiaka, kiedy w niekonwencjonalny sposób Kubiak próbował wymienić koło.

- BOŻENA LEWICKA (Nauczycielka)

"Kukułeczka kuka, gniazdka sobie szuka..." - Panna Lewicka jest typową nauczycielką języka polskiego. Zna wiersze klasyków ("Pszenny bochen od rolnika, port trącany modrą falą...") oraz uwielbia malarstwo - na ścianie obok plakatu Anny German, reprodukcja Słoneczników Van Gogha. Ponadto zna się na ekologii i świetnie rozpoznaje przefiltrowany dym z elektrociepłowni, o którym czytała w gazecie. Lewicka uważa, że docent Zenobiusz Furman podobny jest do Gregory Pecka i dlatego darzy go dużym afektem. Udaje jej się usidlić starego kawalera i podporządkować sobie jego psa. Docentowi nie za bardzo się to podoba, ale kiedy pożar niszczy ściankę działową odgradzającą ich mieszkania, ulega uczuciu.

- ABRAHAM LINCOLN (Negatyw)

Doktorant z Harvardu. Miłośnik Miłosza i wszelkiej sprawiedliwości. Gdybyż wiedział do jakiego kraju trafił... Codzienność niesie dla niego same zaskoczenia. Nie potrafi zrozumieć dlaczego pan Kubiak wystaje po kilka razy w jednej kolejce i dlaczego nie ma wody w kranie. Karaluch to dla niego intruz jakiego jeszcze nie widział. Sympatyczna postać, którą bezlitośnie wykorzystuje Anioł. Za niego: sprząta, myje, szoruje, przekopuje skwer. Sowicie płaci panu Dominkowi za mieszkanie, którego jest półlegalnym podnajemcą. Niby obcy, a dusza-człowiek...

- MAJEWSKA (Żona Majewskiego)

Może to dziwne, ale w całym serialu nie pada nigdy jej imię. Pani Majewska już na zawsze pozostanie bezimienna. Jest przekonana, że w młodości była o wiele ładniejsza od swojej córki (w co chyba jednak trudno uwierzyć). Dzielnie walczy o nowe mieszkanie w bloku i wierzy w "tylko raz sprawiedliwą oliwę". Wojnę spędziła w Wierchojańsku przecedzając samogon przez szmatkę. Gdy uderza się w palec słyszy od męża, ze powinna go sobie wsadzić... do zimnej wody.

- EWA MAJEWSKA (Striptizerka)

Podwójne życie Ewy Majewskiej spędza sen z oczu Anioła. Panna Ewa dorabia nocami jako striptizerka w "Kongresowej" bo zwyczajnie chce zarobić na własne lokum i usamodzielnić się. Ach, cóż za szlachetne motywy pchnęły pannę Ewę do tego zawodu! W ciągu dnia zaradna i pracowita, umie załatwić każdą sprawę za pomocą enerdowskiego mydełka czy znajomości kryminalnej literatury. Zakochana w wynalazcy Mancu, który na jej cześć nazywa swojego robota: Ewa 1. Po cichu Manc chce skonstruować robota-striptizerkę, który będzie wyręczał Ewę w jej nocnych zajęciach. Ewa Majewska to najatrakcyjniejsza dziewczyna w bloku - niebywałym afektem darzy ją docent Furman.

- CZESŁAW MAJEWSKI (Henryk Gwizdecki)

Najbardziej tajemnicza postać z ulicy Alternatywy 4. Choć w spisie lokatorów widnieje jako Czesław Majewski, tak naprawdę nazywa się Henryk Gwizdecki. Wojenne perypetie ciągną się za nim przez całe życie. Dociekliwy amator historii, zamęcza profesora Rozwadowskiego rozważaniem nad zakrętami polskich dziejów współczesnych.