Wielka mała emigracja - Świadek (M.Bukojemski 1996).avi

Stacjonujące wzdłuż całego Półwyspu Apenińskiego polskie oddziały Armii Andersa "puchły": przybywali do nich Ślązacy zwolnieni z obozów, żołnierze AK, którym udało się wydostać z kraju, kto tylko mógł. Koniec wojny powitało w nich 112 tysięcy ludzi. To był problem. Brytyjczycy próbowali go jakoś rozwiązać, organizując Polski Korpus Przysposobienia i Rozmieszczenia, w którym żołnierze mieli się przygotowywać do życia w pokoju, a jednocześnie namawiali ich do powrotu do Polski: było to wyjście optymalne z ich punktu widzenia, tanie i niekłopotliwe. Jan Romanowski jednak już wcześniej wiedział, że nie wróci do kraju, nie tylko ze względów politycznych. Jego Polska już nie istniała. Tam, gdzie stał jego rodzinny dom, była radziecka Ukraina. Bohater filmu urodził się w 1916 roku w Horożance w woj. tarnopolskim. Ukończył gimnazjum w Stanisławowie, a potem zgłosił się do wojska jako ochotnik i ukończył szkołę podchorążych w Grudziądzu. Po przejściu do rezerwy podporucznik kawalerii podjął studia w Politechnice Lwowskiej. Mobilizacja zastała go na praktyce wakacyjnej. 27 września, zgodnie z rozkazem, opuscił ze swoim oddziałem Polskę. Przekroczył granicę węgierską i znalazł się w obozie internowanych, skąd udało mu się uciec. Dotarł do Francji, do ośrodka formowania Armii Polskiej w Coetquidan. Nie mógł jednak zaakceptować niesmacznych rozgrywek politycznych, na które gen. Sikorski pozwalał. Postanowił wrócić do Polski, by walczyć. Wraz z przyjacielem Krzysztofem Grodzickim od południa przedostał się na teren kraju, lecz wpadł w ręce sowieckiego patrolu. Rannego Jana Romanowskiego umieszczono w lwowskim więzieniu. Torturowany, po prawie rocznym śledztwie przyznał się kim jest. Wówczas przewieziono go do Moskwy, na Łubiankę. Jego rozprawa odbyła się w lipcu 1941 roku na Butyrkach. Skazano go na karę śmierci. Wyroku nie wykonano. Trwała już wojna niemiecko-rosyjska. Usiłowano go zmusić do podpisania deklaracji współpracy. Bramy więzienia otworzył przed nim pakt Sikorski - Majski i decyzja o tworzeniu Armii Polskiej w ZSRR. Znalazł się w jej szeregach z aparatem fotograficznym, który kupił przed wyjazdem z Moskwy. Odtąd ciągle fotografował, dokumentując życie polskiego wojska i ważniejsze wydarzenia. Był ich bezpośrednim świadkiem: został adiutantem płk. Okulickiego, a później, już po ewakuacji armii do Iranu, zajął miejsce zmarłego na tyfus adiutanta gen. Andersa. Nie wszystko, co wtedy widział i słyszał dobrze dzisiaj wspomina. W lutym 1944 roku z II Korpusem Polskim przybył na front włoski. Był pod Monte Cassino, pod Ankoną i w Bolonii. W lutym 1946 roku ożenił się w Rzymie z poznaną w wojsku Polką. Po wojnie dotarł wraz z nią do Kanady, gdzie żyje od 1946 roku i czuje się Kanadyjczykiem.