Lorenz Konrad Zacharias 1903-1989 AUT

Konrad Zacharias Lorenz (ur. 7 listopada 1903 w Wiedniu, zm. 27 lutego 1989 w Altenbergu) – austriacki przyrodnik, zoolog i ornitolog, twórca nowoczesnej etologii, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie medycyny i fizjologii w 1973 roku. Studiował zachowanie zwierząt, zwłaszcza zjawisko wdrukowania u gęsi gęgawy.

Profesor uniwersytetu wiedeńskiego w latach 1928-1935, profesor psychologii na uniwersytecie w Królewcu (Königsberg), w 1941 roku wstąpił do armii niemieckiej, w okresie 1942-1948 rosyjski jeniec wojenny.

Wczesne lata
Jego ojciec – Adolf Lorenz – światowej klasy chirurg ortopeda – zaczepił chłopcu pasje naukowe, jednak Konrad od medycyny wolał zoologię. Wszechstronne wykształcenie zdobywa w Schottengymnasium w Wiedniu. Jednak to wakacje spędzane w Altenbergu, gdzie mieściła się letnia rezydencja rodziny maja na młodego przyrodnika zdecydowany wpływ. To tutaj podpatruje przyrodę i z powodzeniem hoduje niektóre zwierzęta (m in. udane rozmnożenie salamandry), wkrótce czyni tez pierwsze obserwacje ptactwa wodnego. Jako wnikliwy obserwator szybko dostrzega pewne prawidłowości i już jako dziecko jest w stanie powiedzieć więcej o zachowaniu ptaków wodnych, niż niejeden uznany ornitolog. Jak sam wspomina początkowo chciał zostać paleontologiem, wkrótce jednak zainteresował się teorią ewolucji a całkowicie pochłonęła go etologia, której zresztą poświęcił życie.

Wykształcenie
Szkołę średnia kończy w 1922 roku, rozpoczynając zgodnie z wolą ojca studia medyczne na Uniwersytecie Columbia w Nowym Jorku. Tam też ma okazję po raz pierwszy obejrzeć chromosomy, jednak wciąż miłość do przyrody jest ważniejsza niż medycyna. Po dwóch semestrach Lorenz wraca do Wiednia, gdzie kontynuuje naukę medycyny na Uniwersytecie Wiedeńskim. Nie przeszkadza mu to jednak prowadzić obserwacji przyrodniczych, podbudowanych teraz nauką. Stosując metodę porównawczą Lorenz starał się początkowo na podstawie wygładu zwierzęcia wnioskować o jego ewolucji. Wkrótce odkrył że metodę tą daje się stosować nie tylko do badania budowy zwierząt ale i ich wzorców zachowania, na podstawie których można wnioskować o ich ewolucji. Pochłonięty tymi badaniami, niejako przy okazji w 1928 roku uzyskuje dyplom lekarza.

Praca zawodowa
Mimo ukończenia uczelni medycznej, Lorenz nigdy nie zajął się leczeniem ludzi. Początkowo zostaje wykładowcą na wydziale anatomii macierzystej uczelni. Jednocześnie dalej zajmuje się obserwacją zachowań ptaków wodnych, uzyskując na Uniwersytecie Wiedeńskim w 1933 roku tytuł doktora zoologii. Na Uniwersytecie Wiedeńskim pracuje do 1935 roku, jednak już od 1934 zajmuje się niemal wyłącznie badaniami zachowania dzikich i udomowionych gęsi. Badania prowadzi na rozlewiskach Dunaju w Altenbergu w pobliżu letniej posiadłość, a aby prowadzić bezpośrednie obserwacje sam zajmuje się ptakami. Dzięki stałej obecności w pobliżu ptaków ma okazje doskonale poznać ich rozwój fizyczny oraz cały okres godów. Przez kolejne cztery lata (zwane później „gęsimi”) bada zachowanie ptaków prowadząc przy okazji szereg oryginalnych doświadczeń na podstawie których formułuje nowe koncepcje teoretyczne.

Jeszcze w 1936 roku na międzynarodowym sympozjum poznaje Niko Tinbergena – podobnie jak on badacza zachowania zwierząt, z którym wkrótce połączy go przyjaźń i współpraca naukowa. Rok później jako współzałożyciel Niemieckiego Towarzystwa Psychologii Zwierząt zostaje redaktorem nowego czasopisma: Zeitschrift für Tierpsychologie (obecnie Ethology). W tym samym roku zostaje docentem anatomii porównawczej i psychologii zwierząt na Uniwersytecie w Wiedniu. Od 1940 roku, już jako profesor psychologii jest kierownikiem zakładu psychologii ogólnej na Uniwersytecie Alberta w Królewcu. Pracuje tu do 1942 roku (inne źródła mówią o 1941 roku), kiedy to wstępuje do Wehrmachtu jako medyk. Wkrótce jednak trafia do sowieckiej niewoli (Lorenz w autobiografii podaje rok 1942, inne źródła mówią o 1944) gdzie jest jeńcem do 1948 roku.

Po powrocie do Niemiec zostaje jednym z założycieli Instytutu Etologii Porównawczej w Altenbergu, gdzie pracuje prowadząc dalsze badania nad zachowaniem się gęsi. W latach 1949-51 kieruje tą placówką. W roku 1950 wraz z wybitnym neurofizjologiem Erichem von Holstem zakłada Zakład Etologii Porównawczej w Instytucie Maxa Plancka w Buldern (Westfalia). Prowadzi tam dalsze badania a w 1954 roku zostaje współdyrektorem tej placówki. Kilka lat później zakłada Instytut Fizjologii Zachowania się im. Maksa Plancka w Seewiesen (Górna Bawaria) gdzie pracuje od 1958 roku. Tu tez publikuje swoje pierwsze książki o zachowaniu się zwierząt, a w latach 1961-73 zajmuje stanowisko dyrektora instytutu. Na emeryturę przechodzi w 1973 roku, wracając do Austrii, gdzie prowadzi dalsze badania na założonym przez siebie Instytucie Etologii Porównawczej w Altenbergu. Jednocześnie prowadzi gościnne wykłady na wielu uniwersytetach, stając się przy okazji jednym z najbardziej znanych obrońców środowiska naturalnego. Wspierał austriacką Partię Zielonych, angażując się w protesty przeciw budowie wielkiej elektrowni wodnej na Dunaju, w pobliżu Hainburga. Do końca życia poświęca się badaniom naukowym, umiera w rodzimym Altenbergu, 27 lutego 1989 roku.

Osiągnięcia
Lorenz zasłynął jako jeden z twórców etologii czyli nauki o zachowaniu się zwierząt. To jemu zawdzięczamy m. in dogłębne zbadanie zjawiska imprintingu (wdrukowania). Polega ono na tym, że w „krytycznym okresie rozwoju” młody organizm utrwala sobie wzorzec rodzica oraz typowych dla gatunku zachowań. Lorenz udowodnia też, że pewne sygnały wywołują ustalone reakcje, najczęściej związane z polowaniem, ucieczką, czy wymianą sygnałów. Ponadto dowodzi, że zwierzęta uczą się nie tylko na podstawie z góry zaprogramowanych zasad (np. wdrukowanie) ale są również genetycznie uwarunkowane do nabywania określonych umiejętności. Ukoronowaniem tych odkryć jest przyznana w 1973 roku Nagroda Nobla w dziedzinie medycyny i fizjologii. Lorenz otrzymuje ją za badania nad zachowaniem gęsi, a wraz z nim Niko Tinbergen (za badania nad zachowaniem cierników) oraz Karl von Frisch (za badania zachowania pszczół w tym ich „tańca”).

Jako współtwórca etologii wykształcił wielu godnych następców, wśród jego studentów był m.in. Irenäus Eibl-Eibesfeldt - pionier badań w zakresie etologii człowieka. Lorenz był autorem licznych artykułów naukowych i popularnonaukowych o zachowaniu się ptaków oraz ryb. Zasłynął także jako autor książek, wśród których międzynarodową sławę przyniosła mu bestselerowa „Tak zwane zło” – traktująca o powstawaniu agresji i jej znaczeniu w życiu zwierząt i ludzi. Do innych słynnych dziel należą z pewnością : „I tak człowiek trafił na psa”, „Regres człowieczeństwa” oraz „Opowiadania o zwierzętach”.

Konrad Lorenz był wykładowcą Uniwersytetu Wiedeńskiego, honorowym profesorem uniwersytetu w Monachium i w Münster, doktorem honoris causa w Leeds (Anglia) i Uniwersytetu im. I. Loyoli w Chicago, doktorem medycyny h.c. uniwersytetu w Bazylei, a także doktorem nauk h.c. uniwersytetów w Yale i w Oksfordzie. Był ponadto członkiem Royal Society w Londynie oraz profesorem wizytującym Fakultetu Nauk na Uniwersytecie Colorado w Denver. Do dziś pozostaje wzorem dla kolejnych pokoleń naukowców, wielu z nich kontynuuje badania które kilkadziesiąt lat temu rozpoczął „pewien austriacki chłopiec w letniej posiadłości w Altenbergu”.

Towarzystwo Maxa Plancka założyło w 1950 roku w Buldern (Niemcy) instytut Lorenza zajmujący się psychologią behawioralną. W 1958 roku Lorenz przeniósł się do Instytutu Maxa Plancka Psychologii Behawioralnej w Seewiesen. W 1963 opublikował swoją najbardziej znaną książkę Das sogenannte Böse (Tak zwane zło), w której broni swojej hipotezy spiętrzenia popędów. W 1973 roku ustępuje z Instytutu Maxa Plancka, ale kontynuuje badania i publikacje w Austrii. Inne znane teksty Lorenza to Pierścień Króla Salomona i O agresji.

"Mamy wszelkie powody po temu, aby w obecnej sytuacji rozwojowej historii kultury i techniki ludzkiej uważać agresję w obrębie gatunku za najgroźniejsze z wszystkich niebezpieczeństw, Nie poprawimy szansy na stawianie czoła tej groźbie przez traktowanie agresji jako zjawiska metafizycznego i nieuniknionego. Może natomiast sprostamy temu
zadaniu przez zbadanie łańcucha przyczyn, które ją wyzwalają." Konrad Lorenz, Tak zwane zło, rozdz. III.

• Pobierz folder
• Zachomikuj folder