Ujazd

Krzyżtopór (dawniej Krzysztopór) – pałac mylnie zwany zamkiem, położony w miejscowości Ujazd w województwie świętokrzyskim. Wznoszony w XVII wieku, nigdy nie został ukończony. Obecnie znajduje się w stanie ruiny.


Budowany w latach 1627 – 1644 przez Krzysztofa Ossolińskiego; nigdy nie został w pełni ukończony. Jest to obszerny pałac w stylu włoskim typu palazzo in fortezza. Budowniczym, który sporządził plany i nadzorował wznoszenie pałacu, był Wawrzyniec Senes. Od strony północnej przylegały niegdyś piękne ogrody w stylu włoskim.
Historia powstania pałacu i jego świetności pozostaje wciąż nie do końca poznana. Jest to powodem do narastania wokół niego legend. Jedną z nich jest opowieść o zastosowaniu w pałacu symboliki liczb nawiązującej do kalendarza: okien miał tyle, ile dni w roku, pokoi tyle, ile tygodni; sal wielkich tyle, ile miesięcy, a cztery narożne jego baszty odpowiadały liczbie kwartałów. Brak zachowanych planów budowy oraz sztychów sprzed przebudowy w XVIII wieku uniemożliwia dziś faktyczne odtworzenie wizerunku zamku z połowy XVII wieku.
Jego fundator cieszył się nim krótko. Krzysztof Ossoliński zmarł nagle w rok po ukończeniu budowy. Pozostawił on po sobie bardzo zadłużony majątek, który odziedziczył jego syn Krzysztof Baldwin Ossoliński. Po śmierci Krzysztofa Baldwina Ossolińskiego (1649) pałac odziedziczyła spokrewniona z nim rodzina Kalinowskich. Pałac został ograbiony w czasie potopu przez Szwedów (1655). Zamieszkany do roku 1770, kiedy został zniszczony przez wojska rosyjskie w czasie obrony przez zwolenników Konfederacji Barskiej.
Obecnie pałac ma status trwałej ruiny. W dawnej klasyfikacji zabytków był zaliczony do klasy zerowej. Budowla jest ruiną o znacznym stopniu zachowania, stąd interesującą do zwiedzania. W jej skład wchodzą obszerne fortyfikacje: bastiony, fosa, ślady umocnień i mostów.
Nazwa ewoluowała. Krzyż był symbolem wiary i polityki wojewody, topór herbem Ossolińskich. Oba te symbole są umieszczone na bramie wjazdowej do pałacu. Sam budowniczy nazywał pałac mianem Krzysztofory, co najprawdopodobniej wywodzi się od źródłosłowu jego imienia (gr. Christophoros – zob. Krzysztof). Klucz ziemski Iwaniska, w którym leżała miejscowość Ujazd, nabyty został przez Ossolińskich od Ligęzów na początku XVII wieku.
Ponieważ aż 90 procent murów oraz 10 procent sklepień założenia architektonicznego zachowało się do dzisiaj, od dawna planuje się odbudowę całego kompleksu. Odbudowa ta nie byłaby przedsięwzięciem trudnym. Po roku 1956 dyrektor Kierownictwa Odnowienia Zamku Królewskiego na Wawelu Prof. Alfred Majewski próbował w ramach swych obowiązków uzyskać od władz środki i pozwolenie na odbudowę. Początkowo w latach sześćdziesiątych wydawało się, że ten zamiar się powiódł, gdyż rozpoczęto prace nad odbudową. Wkrótce jednak z pewnych przyczyn przerwano je. Już jednak w latach 70. plany odbudowy zostały ponownie opracowane przez specjalistów z Politechniki Krakowskiej. Fragment tych planów został wdrożony w czasie rekonstrukcji bramy wjazdowej do zamku. W roku 1980 ówczesne Ministerstwo Obrony Narodowej pozyskało środki na odbudowę Krzyżtoporu i przeznaczenie go na zespół wypoczynkowo-rekreacyjny. Wprowadzenie stanu wojennego w grudniu 1981 roku zniweczyło te plany. Tak więc prace nad odbudową za czasów PRL rozpoczynano dwukrotnie i dwukrotnie z różnych przyczyn je przerywano. Kolejną próbę ruszenia naprzód z pracami rekonstrukcyjnymi podejmowało przez pewien czas przedsiębiorstwo Kopalnie i Zakłady Przetwórcze Siarki „Siarkopol”. W listopadzie 2005 roku powstało Stowarzyszenie Krzewienia Tradycji i Opieki nad Zamkiem Krzyżtopór, grupujące naukowców, przedsiębiorców, samorządowców i lokalne społeczności w celu zabezpieczenia i odbudowy tego unikalnego zespołu zamkowo-pałacowego. W 2006 roku stowarzyszenie planowało zabezpieczenie murów przez przesłonięcie ich dachem oraz zbieranie dokumentacji na temat zamku. Koszty przedsięwzięcia rekonstrukcji oszacowano na 200 milionów złotych. Ponieważ jest to kwota równoważna rocznym dochodom całego województwa, odbudowa napotyka na barierę finansową. Jednak uważa się, że z biegiem czasu stopniowo uda się pozyskać potrzebne do tego środki. Inną organizacją pozarządową, która zmierza do odbudowy Krzyżtoporu, jest Instytut Sobieskiego. Stworzył on specjalną ideę programową o nazwie „Odbudować przeszłość”, która polega na wdrożeniu programu odbudowy po jednym cennym obiekcie w każdym z województw. Jednym z takich obiektów jest właśnie Krzyżtopór.

Wikipedia.

• Pobierz folder
• Zachomikuj folder