Mikołaj Kopernik

Mikołaj Kopernik
Gdy w czasach Uług-Bega "stolicą astronomiczną świata" była Samarkanda, położona w stepach nad rzeką Amu-Darią, to w sto lat później przeniosła się ona na północne rubieże Polski, do nadbałtyckiego Fromborka. Wiedzę o niebie czekała tu renowacja i gruntowna przebudowa.

Dokonał tego Mikołaj Kopernik. Urodzony w grodzie nadwiślańskim, Toruniu, studiował w latach 1491-1494 na "wydziale sztuk" Uniwersytetu Krakowskiego, wybijającego się wówczas na pierwsze miejsce pośród uczelni "z tej strony Alp". Tam zaznajomił się gruntownie z geometrią, arytmetyką i astronomią, w oparciu o podręczniki Ptolemeusza. Po rocznej przerwie kontynuował naukę na uniwersytetach w Bolonii i Padwie, by dn. 31. V. 1503 r. doktoryzować się z prawa kanonicznego w Ferrarze.

Po odbyciu 7-letniego stażu w charakterze sekretarza i lekarza wuja Łukasza Watzenrodego, ówczesnego biskupa lennego Polsce biskupstwa warmińskiego, osiedla się Kopernik w 1510 r. na stałe we Fromborku jako jeden z szesnastu kanoników kapituły. Tutaj przez trzydzieści trzy lata kontynuuje prace nad głównym dziełem swego życia "De Revolutionibus" (O obrotach). Korzystając ze wskazówek zawartych u Ptolemeusza, zbudował sobie z jodły nadwiślańskiej narzędzia obserwacyjne. Przy użyciu tych zgoła skromnych przenośnych narzędzi dokonuje Kopernik brakujących mu aktualnie obserwacji położenia na niebie Słońca, Księżyca i planet. Pierwsze jego obserwatorium to wypoziomowana dokładnie platforma z cegły (pavimentum), ulokowana na terenie jego kurii poza murami skastelizowanej katedry (była to prawdopodobnie Kuria św. Stanisława).

W czasie wojny polsko-krzyżackiej, kiedy to uległa spaleniu jego kuria oraz przechowywany w niej przeznaczony do obserwacji ruchów Słońca - kwadrant, przenosi się Kopernik do jednej z siedmiu wież obronnych katedry, kupuje ją na własność i przerabia na mieszkanie. Dostrzegalnię swą zainstalował na ośmiobocznej wieży zachodniej, zwanej oktogonem, o murach 6-metrowej grubości, nie pokrytej dachem. Miał do niej dostęp drewnianymi gankami, które od wewnątrz łączyły wieże i mury obronne.

Wieści o nowej teorii budowy świata, wedle których Ziemia przestała stanowić centrum układu, a stała się tylko jedną z planet okrążających nieruchome Słońce - rozeszły się szeroko po Europie. Dotarły one i do Wittembergi. W wyniku tego z wiosną 1539 roku zjeżdża do Fromborka profesor matematyki wittemberskiego uniwersytetu Jerzy Joachim von Lauchen, zwany powszechnie Retykiem (1514-1574). Zapragnął u jej twórcy na miejscu zapoznać się z nową nauką. Po trzyletnich studiach uwozi do drukarni w Norymberdze sporządzoną przez siebie kopię "De Revoltionibus", stając się niejako redaktorem tego dzieła.

Legenda przekazała nam, że dnia 24. V. 1543 r. zdrożony posłaniec przywozi do Fromborka pierwsze egzemplarze autorskie. Ale Kopernik od pół roku złożony ciężką chrobą już jest nieprzytomny. I tegoż dnia umiera.

Dziełem swym Kopernik definitywnie uwolnił ludzkość odzłudzeń geocentryzmu i płynących stąd błędów. Aby tego dokonać, wprowadził do nauki pojęcie ruchów względnych, widząc w pozornych epicyklach planet obraz rzeczywistego obiegu Ziemi wokól Słońca w okresie rocznym. Wszystkie bowiem planety obiegały swe epicykle w okresie rocznym. Wszystkie bowiem planety obiegały swe epicykle w okresie rocznym, a więc musiały mieć jakąś jedną wspólną przyczynę tego ruchu. Mechanizm świata przez takie postawienie zagadnienia stracił dotychczasową zawiłość i sztuczność, stając się prostym i przejrzystym.

A oto poszczególne osiągnięcia twórcy noego modelu świata. Na wstępie po mozolnych wieloletnich dociekaniach i obliczeniach uporządkował Kopernik chronologię, która będąc w wielkim chaosie nie mogła być bazą dociekań. Do tego celu użył zjawisk astronomicznych. Obliczał dokładnie ich momenty w przeszłości, by tą drogą skorygować rachubę i wyjściowe ery używanych w różnych czasach kalendarzy. Pozwoliło mu to powiązać ze sobą obserwacje astronomiczne starożytności i średniowiecza i na tej podstawie obliczyć bliską prawdy długość zasadniczych okresów astronomicznych, jak na przykład rok i miesiąc. Przy tej okazji wykrył między innymi, że Chrystus urodził się w czwartym roku przed naszą erą.

Obserwował też Kopernik pilnie zaćmienia Słońca i Księżyca, gdyż w czasie tych zjawisk te dwa ciała niebieskie znajdują się w linii prostej z Ziemią, co dawało dobrą ich lokalizację w tym momencie. W ciągu życia udało mu się prześledzić piętnaście zaćmień. Używał do tych obserwacji wynalezionej przez siebie metody ekranowej. Przez mały otwór w okiennicy rzucał wiązkę promieni zaćmionego Słońca na przeciwległą ścianę komnaty i na niej dokonywał pomiarów.

Był to właściwie prototyp kamery fotograficznej, podówczas nieznanej.

Tablice goniometryczne, potrzebne mu do rozwiązywania problemów astronomicznych, sam obliczał dla kątów od 0° do 90° w odstępach 10 minut łuku. Przy tej okazji wynalazł funkcję secans. Wyprowadził też metodę rozwiązywania trójkątów sferycznych niezależnie od Regiomontanusa, z którego "Trygonometrią" zapoznał się dopiero pod koniec życia.

Kopernik przy obliczeniach używał jeszcze systemu sześćdziesiątkowego, gdyż w Europie ułamki dziesiętne wprowadził dopiero w roku 1585 holenderski astronom i matematyk Simon Stevin (1548-1620). Na przykład sybolem 365.15.24.45 oznaczał długość roku gwiazdowego, co dzisiaj napisalibyśmy 365d6g9m54s. Jeżeli chodzi o dokładność tej wartości, to jest ona o 30s,5 dłuższa od rzeczywistej.

Jako konsekwencje systemu heliocentrycznego Kopernik przewidział fazy Wenus i Merkurego. Potwierdził to później obserwacyjnie Galileusz. Wykrył też przyczynę precesji, widząc w niej skutek powolnego kołysania się osi ziemskiej w okresie 26 000 lat. Liczba ta nie dobiega od wartości przyjmowanej dzisiaj.

Badając drogi planet, zauważył Kopernik, że najbliższy Słońca punkt ich orbit, zwany peryhelium, dla orbity Merkurego przesunął się od czasów Ptolemeusza o 20°. W latach 1527-32 wykrył kolejno podobne przesunięcia kątów peryhelium innych planet. Te rozeznania sprawiły, że obliczenia Kopernika z reguły były bliższe prawdy niż współczesnych astronomów, którzy o ruchu peryheliów orbit planetarnych nic nie wiedzieli.

W księdze III "De Revolutionibus", powtarzając katalog gwiazd Ptolemeusza, występuje Kopernik jako reorganizator od podstaw tak zwanej astronomii pozycyjnej. Zarzuca mianowicie wyznaczenie położeń ciał niebieskich za pośrednictwem ruchomego Księżyca i również ruchomego Słońca, odnosząc je bezpośrednio do sfery gwiazd stałych, którą uznał za nieruchomą. Zrywa i z punktem równonocy, jak również ruchomym punktem odniesienia. Przyjmuje natomiast za punkt zerowy dla współrzędnych ciał niebieskich gwiazdę Mesarthim ("gamma Barana"). Za czasów Ptolemeusza gwiazda ta była najbliższa punktu równonocy.

Godne uwagi są poglądy kosmologiczne Kopernika. Uważał on siłę ciężkości za przyczynę kulistości ciał niebieskich. W gwiazdach widział najdalsze ciała niebieskie świecące własnym światłem.

A oto jak określił rozmiary świata: "Według oceny zmysłów rozmiary drogi Ziemi wokół Słońca mają się tak do rozmiarów świata, jak rzecz o rozmiarach skończonych do nieskończoności. Kosmos jest niezmierzony, jest całością w sobie zawartą, a do nieskończoności podobny." Pokrywa się to ze współczesnymi poglądami wypowiedzianymi przez Einsteina.

Wpływ, jaki wywarło dzieło Kopernika, był ogromny. Rozładował on bezpowrotnie zacofany obskurantyzm średniowieczny, obalił poglądy, jakoby świat istniał tylko dla człowieka.

Kopernik był również czynny w takich dziedzinach wiedzy, jak geografia, fizyka i ekonomia. Będąc kanonikiem warmińskim przez wiele lat zajmował różne stanowiska w administracji biskupstwa. Podczas ostaniej wojny z Krzyżakami został obrany administratorem dóbr kapitualnych. Zwrócił wtedy szczególną uwagę na należyte przygotowanie do obrony Olsztyna, a niezależnie od tego w imieniu kapituły przesłał do króla Zygmunta Starego własnoręcznie napisany list z prośbą o pomoc zbrojną. Rok później kapituła powierzyła mu odpowiedzialne stanowisko komisarza Warmii.

Doczesne szczątki tego wielkiego człowieka spoczęły pod posadzką katedry fromborskiej, najprawdopodobniej w pobliżu ołtarza, który był pod jego opieką. Niektórzy sądzą, że z kanonikatem Kopernika związany był ołtarz św. Bartłomieja. Inni zaś utrzymują, że był to ołtarz św. Krzyża i w jego pobliżu znajduje się grób genialnego astronoma.

Nie ma plików w tym folderze