Szalbierz (1990)

Tadeusz Łomnicki często powtarzał, że aktor musi być z góry przygotowany a utrwalenie swego dzieła jedynie w pamięci widzów, w przeciwnym razie jego udziałem stanie się prawdziwy dramat - dramat artysty, po którym nic nie zostaje. W dziesięc lat po śmierci aktora nie ma wątpliwości, że zostało po nim wiele - i w pamięci ludzkiej, i w archiwalnych zapisach jego ról. Bogusławski w "Szalbierzu" to jedna z najwybitniejszych kreacji. Notabene, Łomnicki już po raz kolejny wcielał się w postać komedianta, wcześniej grał m.in. Moliera w "Zmowie świętoszków" Bułhakowa, Feuerbacha w sztuce Dorsta, Bruscona w "Komediancie" Bernharda, starego aktora Icyka Sagera w sztuce Salvatore "Stalin". Być może tego typu postaci pozwalały wybitnemu, dojrzałemu artyście najpełniej wyrazić zawodowe i życiowe doświadczenia, własne refleksje nad kondycją człowieka i istotą sztuki aktorskiej. Tu w jednej roli mógł zawrzeć jakby kilka ról - "wchodził w postać", był nią, interpretował i komentował. W "Szalbierzu" nieustannie przechodził od postaci Bogusławskiego do roli Tartuffe'a i na odwrót. Był geniuszem i kabotynem, żywą legendą polskiej sceny i starym, zmęczonym życiem człowiekiem. "Istnieją takie archetypy aktorskie, które niewiele się zmieniają bez względu na epokę - mówił w wywiadzie Gyorgy Spiro. - Tego rodzaju aktor jest po trosze szalbierzem, odrobinę łajdakiem i manipulatorem, zawsze jednak służy to jakiejś sprawie. Teatr jest i był miejscem dla ludzi twardych. Jeśli ktoś chce zrobić wielką karierę jako aktor czy reżyser, musi być wyrachowany, a czasem nawet bezwzględny. Sam talent nie wystarcza". Jednak "Szalbierz" jest nie tylko dramatem o aktorach. To także przyczynek do analizy odwiecznych powiązań między teatrem a dworem, sztuką a polityką. Rzecz o mechanizmach władzy totalitarnej, nie tylko gnębiącej, ale i obłaskawiającej artystów, i o wilczych prawach, jakie panują w "świątyni sztuki", którym ulegają nawet najwięksi. Gyorgy Spiro, węgierski dramaturg, pisarz, tłumacz Wyspiańskiego i Gombrowicza, zafascynowany Słowackim i Norwidem, polską kulturą i historią, w "Szalbierzu" rozwinął jeden z wątków wydanej w 1981 r. swojej głośnej powieści "Iksowie". Polska prapremiera sztuki napisanej z myślą o wybitnym aktorze węgierskim Tamasie Majorze odbyła się w Teatrze Ateneum w Warszawie w 1987 r. W spektaklu telewizyjnym, zaliczonym do Złotej Setki Teatru TV, Tadeuszowi Łomnickiemu godnie partnertowali znakomici aktorzy krakowscy, wśród nich Jan Peszek w roli dyrektora teatru wileńskiego i Jan Nowicki w roli Gubernatora. Przyjazd wielkiego Wojciecha Bogusławskiego do Wilna, naonczas prowincjonalnej mieściny, jest wydarzeniem bez precedensu dla mieszkańców i zakompleksionych aktorów miejscowego teatru. Bogusławski, któremu w stolicy wiedzie się nie lepiej, zgadza się wystąpić na prowincji, domagając się jednak wysokiego honorarium - "za sztukę trzeba płacić, ja z tego żyję", Dyrektor Każyński chętnie się na to godzi wierząc, że na gościnny występ "ojca sceny narodowej" przyjdzie całe Wilno, nawet sam Guberator. A to oznacza łaskawość władzy i dotacje dla podupadającej sceny. Zwłaszcza że dyrektor zamierza do Molierowskiej komedii wprowadzić specjalne akcenty - w odpowiednim momencie pokazać portret cara i orły, polski i rosyjski. Przejrzawszy plany dyrektora, sprytny szalbierz rozgrywa finał po swojemu, apoteozę caratu zmieniając w polityczną prowokację. Sztuka zyskuje wymowę patriotyczną, publiczność jest zachwycona. Gubernator opuszcza teatr. Dyrektor i aktorzy z obawą myślą o przyszłości tej jedynej ostoi polskości w mieście. Bogusławski w pośpiechu wyjeżdża z Wilna.

Obsada aktorska: Tadeusz Łomnicki (Bogusławski), Jan Peszek (Dyrektor teatru), Anna Dymna (Kamińska), Henryk Bista (Wróbel), Jerzy Grałek (Rogowski), Halina Gryglaszewska (Hrehorowiczowa), Jerzy Bińczycki (Skibiński), Jan Nowicki (Gubernator), Iwona Bielska (Skibińska), Olaf Lubaszenko (Rybak), Tadeusz Szaniecki (Niedzielski), Beata Paluch (Suflerka), Marcel Szytenchelm (Kamiński), Leszek Piskorz (Damse), Andrzej Chudziak (Dekorator), Rafał Jędrzejczyk (Rekwizytor), Marian Cebulski (Psarski), Katarzyna Aleksandrowicz, Rafał Czachur, Marian Dziędziel, Wojciech Krupiński, Bogdan Słomiński

• Pobierz folder
• Zachomikuj folder