Cabiria cz.2.txt

Wojny punickie - nazwa ogólna dla konfliktów zbrojnych między Republiką Rzymską, a Kartaginą, państwem powstałym z fenickiej (łac. Poeni - Fenicjanie, punicus - fenicki, bella punica - wojny fenicke) kolonii w Afryce północnej (obecnie Tunezja), jakie rozegrały się z przerwami w okresie od 264 do 146 r.p.n.e.

Przyczyny wojen punickich skupiały się wokół sporów o wpływy polityczne i gospodarcze w zachodniej części basenu Morza Śródziemnego.

Pierwsza wojna punicka w latach 264-241 p.n.e. toczyła się głównie na Sycylii i oblewających ją morzach.
Teatrem drugiej wojny punickiej w latach 218-201 p.n.e. był obszar niemal całego wybrzeża zachodniej części Morza Śródziemnego, w szczególności Italia, południowa Hiszpania i Afryka północna.
Ostatnia, trzecia wojna punicka w latach 149-146 p.n.e. miała miejsce w afrykańskich terytoriach Kartaginy i zakończyła się jej zdobyciem oraz zburzeniem.

Wynik i skutki
Każda z wojen, pomimo zmiennego przebiegu i okresów przewag kartagińskich (szczególnie pod wodzą Hannibala w czasie drugiej wojny punickiej), przyniosła wygraną Rzymianom, którzy stopniowo przejmowali posiadłości i wpływy Kartaginy, by w końcu zniszczyć ją zupełnie, a jej ludność zgładzić lub wziąć w niewolę.
Zwycięstwa w wojnach punickich pozwoliły Rzymowi na stworzenie imperium rzymskiego w zachodniej części Morza Śródziemnego, jak też militarnych i gospodarczych podstaw do późniejszej ekspansji w kierunku wschodnim.
Zniszczenie Kartaginy pomimo zmiennych kolei wojen, było jednym z najistotniejszych zdarzeń kulturotwórczych, kształtujących świadomość społeczeństwa rzymskiego; świadectwem wytrwałości i bezwzględności państwa, dążącego do wpływów politycznych i gospodarczych oraz ich rozszerzania. Znienawidzona zaś postać Hannibala, również i w następnych stuleciach pozostała dla Rzymian symbolem najwyższego stopnia zagrożenia
------------------------------------------------------
Pierwsza wojna punicka toczyła się między Kartaginą i Rzymem w latach 264-241 p.n.e.
Działania wojenne prowadzono początkowo wyłącznie na terenie Sycylii, gdzie Kartagińczycy dominowali nad zachodnią częścią wyspy, zaś wschodnia i południowa były pod kontrolą Syrakuz. W późniejszym okresie do walk doszło także na macierzystych terytoriach Kartaginy w Afryce Północnej.

Przebieg wojny
Bezpośrednią przyczyną wojny był konflikt o północnosycylijskie miasto Mesynę. Od lat było ono kontrolowane przez najemników z Kampanii, tzw. Mamertynów. Zagrożeni przez króla Syrakuz Hierona II zwrócili się o pomoc do Kartaginy, która przysłała do miasta swój garnizon. Później część Mamertynów poprosiła o pomoc Rzymian i usunęła kartagiński garnizon. Punijczycy sprzymierzyli się z Hieronem, który rozpoczął oblężenie Messany. Latem 264 p.n.e. na Sycylię przybył z rzymską armią Appiusz Klaudiusz Kaudeks. Pobił syrakuzańskie wojska pod Messaną i wyruszył na Syrakuzy, które obległ. Przerażony sukcesami Rzymian Hieron przeszedł na ich stronę w 263 p.n.e.
Pozbawieni sojusznika Kartagińczycy nie zdołali obronić Agrigentum, które Rzymianie zdobyli w 262 p.n.e. Przybyłe z Afryki posiłki umożliwiły Kartagińczykom umocnić Drepanum, Lilybaeum i Panormus, które stały się trudnymi do zdobycia twierdzami. Jednocześnie flota kartagińska rozpoczęła blokadę wybrzeży Sycylii i Italii, by odciąć Rzymian od dostaw wojskowych i posiłków. Kartagińczycy byli pewni, że ta taktyka przyniesie im sukces. Rzymianie, którzy dzięki swej świetnej piechocie byli niezrównani w wojnie lądowej, nie mieli pojęcia o wojnie morskiej i mieli bardzo słabą flotę. Nieustępliwi Rzymianie zbudowali jednak flotę 100 pięciorzędowców i 20 trójrzędowców, która co prawda w pierwszej bitwie w pobliżu Wysp Liparyjskich w 260 p.n.e. została rozproszona, ale jeszcze w tym samym roku pod Mylae konsul Gajusz Duiliusz pokonał Kartagińczyków stosując pomosty do abordażu (tzw. kruki). Dzięki nim Rzymianie przekształcili bitwę morską w lądową (a dokładniej "pokładową"), w której mogli wykorzystać wszystkie zalety swojej doborowej piechoty.
Jednak sukces ten nie przełożył się na sukcesy na lądzie. Bezskuteczne ataki Rzymian na ufortyfikowane kartagińskie miasta i twierdze przynosiły tylko straty i zniechęcenie w samym Rzymie. Dlatego pod naciskiem Atiliuszy i Klaudiuszy, wzorem sycylijskiego tyrana Agatoklesa przeniesiono w 256 p.n.e. działania wojenne do Afryki. Wyprawą kierowali konsulowie Atiliusz Regulus i Maniliusz Wulson. Kartagińska flota próbowała zatrzymać Rzymian, ale poniosła klęskę pod Eknomos. Wulson wkrótce został wycofany z Afryki wraz z częścią floty. Mimo to, mający 15 tys. piechoty i 500 jeźdźców Regulus opanował dużą część kartagińskich posiadłości. Na jego stronę z obawy przed zniszczeniem i sprzedaniem w niewolę przeszły niektóre miasta punickie. Na Kartaginę padł strach i wodzem naczelnym został ustanowiony spartański kondotier Ksantippos. Pokonał on armię Regulusa, który dostał się do niewoli. Powracająca z Afryki z resztkami armii flota rzymska została zniszczona przez burzę.

Niepowodzenie wyprawy Regulusa spowodowało, że głównym terenem działań wojennych stała się ponownie Sycylia. Dzięki nowej flocie Rzymianie zdobyli Panormos w 254 p.n.e., ale nie potrafili złamać oporu zepchniętych do twierdz w zachodniej części wyspy Punijczyków. Dodatkowo w 249 p.n.e. w wyniku klęski pod Drepanum oraz burzy Rzymianie stracili większość okrętów. W Kartaginie natomiast Hamilkar Barkas zreorganizował w 247 p.n.e. armię i rozpoczął morskie rajdy na wybrzeża Italii. Zmusiło to Rzym do nadzwyczajnego wysiłku, jakim była budowa nowej, jeszcze silniejszej floty w 242 p.n.e. Dzięki niej odcięto zaopatrzenie do broniących się kartagińskich miast na Sycylii i w 242 p.n.e. zdobyto wreszcie Drepanum i Lilybaeum. Ostatecznym ciosem było zwycięstwo Lutacjusza Katulusa u Wysp Egadzkich w 241 r. p.n.e. nad flotą kartagińską.
-----------------------------------
Druga wojna punicka toczyła się w latach 218-201 p.n.e. między Kartaginą i Rzymem.
Prowadzona była na Półwyspie Apenińskim, Iberyjskim, na Sycylii i w Afryce Północnej. Jej główną postacią był Hannibal, kartagiński wódz z rodu Barkidów. Pretekstem do wojny było zaatakowanie przez Hannibala Saguntu, sprzymierzonego z Rzymem miasta-państwa na obecnym wybrzeżu katalońskim.

Szczegółowy przebieg wojny
Miasto Sagunt w Hiszpanii wystosowało do Rzymu list, w którymi była prośba o "opiekę", postawiło to w stan gotowości armię Kartaginy i, co za tym idzie, armię przeciwników. Na dodatek to samo miasto w 219 p.n.e. napadło na jedno z podległych Hannibalowi plemion iberyjskich. W odwecie kartagiński wódz rozpoczął oblężenie miasta. Po ośmiu miesiącach oblężenia, pozbawiony rzymskiej pomocy Sagunt skapitulował (219 p.n.e.). W związku z tym Rzym wysłał do Kartaginy poselstwo z żądaniem wydania Hannibala jako podżegacza wojennego. Powróciło ono jednak z niczym. Wojna stała się faktem.
Obie strony przyjęły taktykę ofensywną - Rzymianie planowali prowadzić wojnę w Hiszpanii i w Afryce, natomiast Hannibal w Italii. Szybszy okazał się wódz kartagiński. Wiosną 218 p.n.e. Hannibal wyruszył ze swej hiszpańskiej stolicy Nowej Kartaginy z armią liczącą ok. 50 tys. zbrojnych i przez Pireneje wkroczył do Galii. Maszerując wzdłuż śródziemnomorskiego wybrzeża dotarł do ujścia Rodanu. Aby ominąć idącą mu naprzeciw armię konsula Publiusza Scypiona, przeprawił się przez Rodan w górnym jego biegu i znalazł się u podnóża Alp, które przeszedł z dużymi stratami. Uzupełnił je jednak tysiącami Galów, którzy przyłączyli się do jego armii.
Do pierwszego starcia z Rzymianami doszło nad rzeką Ticinus, które - tak jak i następna bitwa nad rzeką Trebią - przyniosło Hannibalowi zwycięstwo, otwierające drogę do środkowej Italii.
W następnym roku podczas przemarszu doliną rzeki Arno Hannibal zaskoczył konsula Flaminiusza nad Jeziorem Trazymeńskim. Cała rzymska armia została zniszczona. Klęska spowodowała umocnienie się w Rzymie stronnictwa Fabiuszy - dyktatorem został Kwintus Fabiusz Maksymus. Drugim dyktatorem po kilku miesiącach (bardzo niezwykła sytuacja, bo zazwyczaj dyktator był jeden) obwołano Marka Minucjusza Rufusa, który przy Fabiuszu sprawował dotąd urząd magistra equitum. W roku 216 p.n.e. wybrano konsulami Terencjusza Warrona i Emiliusza Paulusa. Otrzymali oni pod swoje dowództwo gigantyczną armię. Konsulowie wydali Hannibalowi bitwę pod Kannami, w której pomimo dwukrotnej przewagi liczebnej zostali rozgromieni przez kartagińskiego wodza.
Sytuacja Rzymu stała się groźna, cześć sprzymierzeńców przeszła na stronę Hannibala (Samnici, Lukanowie, Brucjowie, Kapua i inne miasta kampańskie i greckie). Rzym, nie mogąc pokonać Hannibala, postanowił uderzyć w Hiszpanii i na Sycylii, gdzie Syrakuzy opowiedziały się po stronie Hannibala. W 212 p.n.e. armia dowodzona przez Marka Klaudiusza Marcellusa zdobyła Syrakuzy. W rękach rzymskich znalazła się cała Sycylia.
Również sytuacja w Hiszpanii zaczęła sprzyjać Rzymowi. W latach 218 i 217 p.n.e. bracia Korneliusze Scypionowie podjęli ofensywę i zdobyli Sagunt. Jednak w 211 p.n.e. zginęli, a ich dzieło kontynuował syn jednego z nich Publiusz Korneliusz Scypion. Zdobył on w 209 p.n.e. Nową Kartaginę i pokonał pod Baeculą w 208 p.n.e. brata Hannibala - Hazdrubala. Do 206 p.n.e. cała południowa część Półwyspu Pirenejskiego została podbita przez Rzymian. Tymczasem Hazdrubal podążył przez Pireneje i Alpy na pomoc bratu, którego sytuacja znacznie się pogorszyła, gdy w 212 p.n.e. Rzymianie zdobyli jego główną bazę w Italii - Kapuę, a następnie zajęli całą Kampanię i Tarent (209 p.n.e.).
W tym czasie armia Hannibala składała się głównie z mieszkańców Italii. Ich morale było dużo słabsze niż wojsk, z którymi Hannibal przybył do Italii dziewięć lat wcześniej. Oligarchowie z Kartaginy nie nadsyłali mu obiecanych posiłków, bo obawiali się wzrostu jego potęgi i z zazdrości o pozycję jaką zajmował ród Barkidów. Hazdrubal dotarł do Italii, ale jego armia została zniszczona a on sam zginął w bitwie nad Metaurusem w 207 p.n.e., zanim połączył się z bratem. Pozbawiony szans na otrzymanie posiłków Hannibal wycofał się na południe Italii i tam zawzięcie odpierał ataki wielokrotnie liczniejszych wojsk Rzymian.
W 204 p.n.e. rzymska armia pod wodzą Scypiona wylądowała w Afryce. W następnym roku Kartagina odwołała Hannibala z Italii do Afryki, by powstrzymał i pokonał Scypiona. Szczęście jednak odwróciło się od niego i w 202 p.n.e. pod Zamą poniósł klęskę w bitwie z wojskami rzymsko-numidyjskimi.
Kartagina nie była już w stanie dłużej prowadzić wojny. W 201 p.n.e. podpisano pokój, na mocy którego Kartagińczycy mogli zatrzymać tylko swoje posiadłości w Afryce. Nie mogli prowadzić wojen bez zgody Rzymu, a ponadto zmuszeni zostali do zapłacenia gigantycznej kontrybucji 10 tysięcy talentów srebra w ciągu 50 lat oraz musieli wydać Rzymowi cała swoją flotę z wyjątkiem 10 okrętów strażniczych i dać zakładników jako rękojmię wypełnienia wynikających z traktatu warunków. Poczynań Kartaginy w Afryce miał pilnować Masynissa król Numidii, który wspomagał Scypiona w bitwie pod Zamą.
-------------------------------------
Kartagina 149 – 146 p.n.e.
W II wiek p.n.e. Rzymianie świadomi własnej siły prowadzą wobec innych państw coraz bardziej brutalną politykę. Nie zadowalają się już, jak to czynili wiek wcześniej na tworzeniu z podbitych terenów protektoratów czy uzależnianiu ościennych władców. Zaczynają tworzyć prowincję. Aby tego dokonać musieli zlikwidować wiele państw wasalnych. Jednym z nich był ich dawny przeciwnik – Kartagina. Ostatnia wojna została sprowokowana przez Rzym. W Rzymie stronnictwo zgromadzone wokół Katona Starszego starało się przez lata o ostateczne zniszczenie Kartaginy. Cenzor kończył każde swe przemówienie słowami: Ceterum censeo Karthaginem delendam esse (łac. Poza tym uważam, iż Kartagina powinna zostać zburzona).


Ku wojnie
W wyniku drugiej wojny punickiej (218-201) Republika rzymska stała się największą potęgą antycznego świata. Złamano mocarstwo Kartaginy. Państwo to przekształciło się w uległego klienta państwa rzymskiego, płacącego należne Rzymianom kontrybucje i dostarczającego posiłków wojskowych. Cały swój zapał Kartagińczycy skierowali na rozwój gospodarki państwa, stając się potęgą gospodarczą. Dobrobyt punickiej stolicy stał się solą w oku rzymskiej arystokracji. Zapragnęła ona przejąć żyzne grunty Kartaginy i sama czerpać z nich profity. Zażądano od Kartagińczyków, aby porzucili swe nadmorskie miasto i osiedlili się w głębi lądu. Było to nie do przyjęcia dla Punijczyków. Aby zaprowadzić porządek Republika wysłała do Afryki armię, na łatwą jak się wszystkim nad Tyberem wydawało wojnę. Armia rzymska wkrótce stanęła pod murami Kartaginy. Kartagina była położona na przylądku między dwoma lagunami. Z resztą kraju łączył ją przesmyk, na którym wybudowano potrójną linię umocnień, składającą się z dwóch kamiennych murów i palisady. Przed częstokołem biegła fosa o szerokości 18-20 metrów.(A) Sercem 200 tys. miasta były sztuczny port podzielony na wojskowy i cywilny. Na północ od portu leżała najstarsza część miasta Byrsa zabudowana wysokimi na 6 pięter kamienicami. W tej części miasta umiejscowiona była agora posiadająca funkcję handlową i polityczną. Z agory trzy ciasne drogi prowadziły ku wzgórzu o tej samej nazwie co dzielnica, gdzie znajdował się akropol i największa świątynia Kartaginy poświęcona Eszmunowi, utożsamianego z greckim Asklepiosem. U podnóża cytadeli rozciągały się obszerne przedmieścia zwane Megarą. Była to elegancka dzielnica zabudowana willami pośród ogrodów, co nadawało jej wiejski wygląd.

Rzymska bezradność

Konsulowie rzymscy M. Maniliusz i L. Marcjusz Cenzorinus przez wiele dni stali bezradni pod murami miasta. Udało im się co prawda zburzyć przy pomocy taranów część umocnień i wedrzeć do miasta, lecz zostali szybko odparci ponosząc duże straty. Na skutek chorób dziesiątkujących legionistów i zwyczajnej niekompetencji wodzów te działania zaczepne wkrótce ustały. Teraz inicjatywę przejęli Punijczycy, którzy zaatakowali niespodziewanie obóz rzymski. Byli bliscy jego zdobycia, lecz dzięki przytomności umysłu młodego oficera Scypiona Emiliana, udał się przegnać napastników. Kilka dni później zdołał on także obronić prowizoryczny port położony opodal obozu. Złą sytuację Rzymian jeszcze bardziej skomplikowała kartagińska armia polowa szarpiąca tyły legionów, śląca przy tym przez jezioro z twierdzy Neferis żywność do blokowanej Kartaginy. Chcąc zniszczyć to zgrupowanie armia rzymska ruszyła pod warownię. Siły punickie zajęły pozycje na wyniosłościach, położonych nad strumieniem niedaleko miasta. Atak na tak trudną pozycję zakończył się klęską i ogromnymi stratami. Przegrana bitwa podkopała i tak nie najlepsze morale. W 148 roku zmienili się konsulowie. Wcześniejsza parę zastąpili K. Pizon Cezoninus i L. Hostyliusz Mancynus. Zaniechali oni ataków na miasto, zajęli się plądrowaniem kartagińskiego zaplecza i tym samym zmusić głodem Kartaginę do uległości. Próbowano zdobyć miasta nadmorskie dochowujące wierności swej stolicy, skąd słano dla niej materiały i posiłki potrzebne do prowadzenia wojny. Akcja zakończyła się niepowodzeniem. Nie zdobyto żadnego grodu. Na wieść o nowych klęskach w Rzymie zawrzało. Postanowiono szybko zakończyć przedłużający się konflikt.

Emilianus konsulem
W tym celu wybrano konsulem zdolnego arystokratę Scypiona Emiliana, który udowodnił wcześniej swoją odwagę. Zwerbowawszy nowe legiony Emilian wyruszył pod Kartaginę. Przybywszy pod miasto szybko zaprowadził porządek w zdemoralizowanej armii i przystąpił do działania. Odniósł od razu duży sukces. Zdobył przedmieścia Kartaginy. Szybko je jednak opuścił, albowiem na obszarze pełnym sadów, zarośli i płotów rzymskie legie mogły ulec rozproszeniu, a na dodatek przy nieznajomości przejść wpaść w zasadzkę. Scypion zablokował kompletnie miasto od strony lądu budując na przesmyku obóz warowny, a kartagiński port zamknął gigantyczną tamą.(B) Następnie zdobył groblę biegnącą niedaleko tamy, wybudowanej swego czasu dla kupców, celem wyładunku towaru. Kartagińczycy nie przejęli się sukcesami wroga. Przekopali nowe przejście z portu na jezioro. Trzy dni później naprędce sklecona flota kartagińska zaatakowała flotę Rzymian, lecz bitwa jaka się wywiązała była nierozstrzygnięta. Zimą 147/146 Emilian podjął akcje mająca na celu zniszczenie polowej armii punickiej i zajęcia terenów do tej pory kontrolowanych przez Punijczyków. Kartagińczycy zamknęli się w obozie warownym niedaleko Neferis. Emilian uderzywszy na obóz z dwóch stron szybko go zdobył. Wiosną 146 roku udało się Rzymianom niespodziewanym wypadem zdobyć port cywilny i wojskowy.(C, D) Po zdobyciu murów otaczających porty Kwiryci, zajęli kartagińską agorę.(E) Stąd trzema drogami poczęli przebijać się w kierunku górującej nad miastem kartagińskiej cytadeli – Byrsy.(F) Walczono zawzięcie o każdy metr ulicy. Legioniści zmuszeni byli zdobywać dom po domu Gdy dotarli pod mury zamku, mieszkańcy nie widząc sensu dalszej walki skapitulowali. Ostatnim punktem oporu była świątynia boga Eszmuna (Eskulapa)(F) Lecz i jej obrońcy wkrótce skapitulowali. Konsul pragnął ocalić bohaterskie miasto, ale senat rzymski nakazał je zburzyć, teren zaorać i zakazać tam osadnictwa. Tak też się stało. Miasto zostało tak gruntownie zniszczone, że z epoki punickiej zachowało się niewiele zabytków. Nędzne szczątki murów, cmentarzy, stele, ołtarz, przedmioty ruchome.
Z wysoko rozwiniętych rolniczo afrykańskich terenów Kartaginy utworzono prokonsularną prowincję Afryka, która w szybkim czasie zyskała miano spichlerza Rzymu. Następnie Rzym dokonał dalszych podbojów i zdobył tereny naokoło Morza Śródziemnego.