Lech Wałęsa (ur. 29 września 1943 w Popowie) – polski polityk i działacz związkowy. Współzałożyciel i pierwszy przewodniczący „Solidarności”, opozycjonista w okresie PRL. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1990–1995.

Jeden ze 100 Najważniejszych ludzi stulecia (1999) oraz Człowiek Roku tygodnika Time (1981), laureat Pokojowej Nagrody Nobla (1983)[1].

Życiorys

Młodość i wykształcenie[edytuj]

Lech Wałęsa urodził się 29 września 1943 r. w Popowie. Jego rodzicami byli Bolesław Wałęsa (1908–1945), z zawodu cieśla i Feliksa z domu Kamieńska (1916–1975)[2]. W 1961 ukończył Zasadniczą Szkołę Zawodową w Lipnie[3].

W latach 1961–1967 pracował jako elektryk (samochodowy i ciągnikowy) oraz konserwator urządzeń elektrycznych w Państwowym Ośrodku Maszynowym w Łochocinie. W międzyczasie (od 1963 do 1965 r.) odbywał służbę wojskową[3] w jednostce wojskowej w Koszalinie, którą zakończył ze stopniem kaprala[2]. W 1967 został zatrudniony jako elektryk okrętowy w Stoczni Gdańskiej im. Lenina.

Lata 70. XX wieku[edytuj]

W grudniu 1970 roku był jednym z przywódców strajku w swoim zakładzie pracy, wchodząc w skład Komitetu Strajkowego. Miesiąc później wszedł w skład rady oddziałowej związku zawodowego metalowców oraz został społecznym inspektorem pracy. Brał udział w rozmowach pracowników Stoczni Gdańskiej z pierwszym sekretarzem KC PZPR Edwardem Gierkiem[3].

W 1976 roku został zwolniony z pracy za publiczną krytykę koncesjonowanych organizacji związkowych. Do 1980 r. zatrudniony najpierw jako elektromechanik w Gdańskich Zakładach Mechanizacji Budownictwa ZREMB i następnie w Zakładzie Robót Elektrycznych Elektromontaż w Gdańsku[4]. W 1978 zaangażował się w działalność Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża. Był członkiem redakcji „Robotnika Wybrzeża”, współpracował z Komitetem Samoobrony Społecznej KOR. W latach 70. był przesłuchiwany i zatrzymywany przez funkcjonariuszy SB[3].

Pierwsza „Solidarność”[edytuj]





Lech Wałęsa w sierpniu 1980 r.
W sierpniu 1980 roku brał udział w organizowaniu zaplanowanego przez Bogdana Borusewicza strajku w Stoczni Gdańskiej. 14 sierpnia dołączył do inicjujących w tym zakładzie protest Jerzego Borowczaka, Bogdana Felskiego i Ludwika Prądzyńskiego. Po przemówieniu do dyrektora Stoczni Gdańskiej Klemensa Gniecha, w którym przypomniał o swoim zwolnieniu, wszedł w skład Komitetu Strajkowego, a następnie stanął na jego czele[5]. Po tym jak władze zgodziły się na główne postulaty (podwyższenie pensji, a także na tablicę upamiętniającą ofiary wydarzeń grudniowych i przywrócenie zwolnionych pracowników), Lech Wałęsa ogłosił przegłosowaną decyzję Komitetu Strajkowego o zakończeniu protestu. Jeszcze tego samego dnia, po konsultacji m.in. z przedstawicielami innych zakładów pracy, ogłosił strajk solidarnościowy, a następnego został przewodniczącym Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego[6].

31 sierpnia 1980 r. z ramienia MKS podpisał z delegacją rządową pod przewodnictwem wicepremiera Mieczysława Jagielskiego gdańskie porozumienia sierpniowe. Podpis złożył charakterystycznym dużym długopisem z wizerunkiem papieża Jana Pawła II[7].





Warsztat w Stoczni Gdańskiej, w którym pracował Lech Wałęsa
Lech Wałęsa został przywrócony do pracy w Stoczni Gdańskiej. 17 września 1980 r. stanął na czele nowo utworzonej Krajowej Komisji Porozumiewawczej, organu koordynującego założonego na bazie MKS ogólnopolskiego Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”. W 1981 został wybrany najpierw na przewodniczącego zarządu Regionu Gdańskiego, a następnie – na pierwszym Krajowym Zjeździe Delegatów w Gdańsku – na pierwszego przewodniczącego NSZZ „S”, otrzymując już w pierwszej turze około 55% głosów i pokonując tym samym Andrzeja Gwiazdę, Mariana Jurczyka i Jana Rulewskiego[8].

Prowadzony w latach 1980–1981 przez Lecha Wałęsę związek zawodowy przekształcił się w masowy ruch społeczno-polityczny, liczący w szczytowym okresie około 10 mln członków, wokół którego powstawały organizacje satelickie („Solidarność” Rolników Indywidualnych czy Niezależne Zrzeszenie Studentów).

Internowanie i inwigilacja[edytuj]

Reakcją kierownictwa Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej na zachodzące przemiany było przygotowanie stanu wojennego. W nocy 13 grudnia 1981 r. decyzję Mieczysława Rakowskiego nakazującą wyjazd do Warszawy ogłosili Lechowi Wałęsie w jego mieszkaniu wojewoda gdański Jerzy Kołodziejski i I sekretarz KW PZPR Tadeusz Fiszbach[9]. Przewodniczącego zdelegalizowanej NSZZ „S” przewieziono najpierw do ośrodka rządowego w Chylicach, później osadzono w Otwocku Wielkim, a następnie w Arłamowie. Decyzję o internowaniu datowano na dzień 26 stycznia 1982. Lech Wałęsa został zwolniony w listopadzie 1982 r.[3].

Od czasu zwolnienia przez kolejne lata objęty był dozorem milicyjnym i inwigilowany przez funkcjonariuszy służb specjalnych. Władze PRL traktowały go jako „osobę prywatną”[10]. Lech Wałęsa do końca lat 80. pozostawał przywódcą zdelegalizowanej NSZZ „S”. Utrzymywał liczne kontakty z zakonspirowanymi strukturami związku[3], m.in. już w kwietniu 1983 spotkał się z przedstawicielami Tymczasowej Komisji Koordynacyjnej[11].

5 października 1983 r. Komitet Noblowski ogłosił decyzję o przyznaniu mu Pokojowej Nagrody Nobla. W uzasadnieniu wskazano m.in.:









Działania Lecha Wałęsy charakteryzowały się determinacją w dążeniu do rozwiązania problemów jego kraju poprzez negocjacje i współpracę, bez uciekania się do przemocy. Lech Wałęsa próbował zapoczątkować dialog między organizacją, którą reprezentuje – „Solidarnością” – a władzami. Komitet uznaje Wałęsę za wyraziciela tęsknoty za wolnością i pokojem, która – mimo nierównych warunków – istnieje niepokonana we wszystkich narodach świata. W czasach, w których odprężenie i pokojowe rozwiązywanie konfliktów są bardziej potrzebne niż kiedykolwiek wcześniej, wysiłek Wałęsy jest zarówno natchnieniem, jak i przykładem[12].

Nagrodę w jego imieniu odebrała żona Danuta Wałęsa wraz z trzynastoletnim wówczas synem Bogdanem, zaś przemówienie Lecha Wałęsy odczytał Bohdan Cywiński. Przywódcy nielegalnej „Solidarności” władze komunistyczne uniemożliwiły wyjazd do Oslo, odmawiając wydania paszportu[12].

W 1986 r. Lech Wałęsa współtworzył jawną Tymczasową Radę „S”, a rok później zakładał i stanął na czele półlegalnej Krajowej Komisji Wykonawczej NSZZ „Solidarność”. W 1988 brał udział w organizowaniu strajku w Stoczni Gdańskiej, gdzie w latach 1983–1990 formalnie był zatrudniony na stanowisku elektryka[2].

Okrągły stół[edytuj]





Lech Wałęsa i George H. W. Bush w lipcu 1989 r.
Strajk ten został zakończony ugodą z rządem i rozpoczęciem rozmów Okrągłego Stołu. Wałęsa był współtwórcą porozumień Okrągłego Stołu, czyli nieformalnym przywódcą tzw. społecznej części uczestników tych rozmów i oficjalnie jej głównym koordynatorem. Był też współzałożycielem Komitetu Obywatelskiego przy przewodniczącym NSZZ „Solidarność”.

Wałęsa 31 sierpnia 1988 podczas spotkania z gen. Kiszczakiem osiągnął porozumienie w sprawie rozpoczęcia obrad rządu z opozycją w zamian za wygaszenie zorganizowanej przez „Solidarność” fali strajków.

Rozmowy okrągłego stołu rozpoczęły się 6 lutego 1989 r., a zakończyły 5 kwietnia 1989. W ich wyniku możliwa była zmiana Konstytucji PRL i wybory parlamentarne w czerwcu 1989.

Komitet Obywatelski zdobył w wyborach w 1989 r. 99 ze 100 mandatów w Senacie i wszystkie z 35% pochodzących z wolnego wyboru miejsc w Sejmie. W sierpniu 1989 r. zorganizował spotkanie z przewodniczącymi ZSL i SD, zawiązując w Sejmie koalicję, która utworzyła następnie pierwszy powojenny niekomunistyczny rząd z Tadeuszem Mazowieckim jako premierem.

Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej[edytuj]

W przeprowadzonych w dwóch turach w listopadzie i grudniu 1990 r. wyborach powszechnych wybrany został na Prezydenta RP. 22 grudnia 1990 roku złożył przed narodem przysięgę prezydencką:









„Obejmując urząd Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, przysięgam uroczyście Narodowi Polskiemu, że postanowieniom Konstytucji wierności dochowam, będę strzegł niezłomnie godności Narodu, suwerenności i bezpieczeństwa państwa. Przysięgam, że dobro Ojczyzny oraz pomyślność obywateli będą dla mnie zawsze najwyższym nakazem. Tak mi dopomóż Bóg”

Sprawował urząd do 22 grudnia 1995 roku.

Polityka zagraniczna[edytuj]

1991[edytuj]
4–6 lutego odwiedził Watykan i Włochy[13]
15 lutego w Wyszehradzie rozmawiał z prezydentem Czechosłowacji i premierem Węgier.
W marcu jako nowo wybrany prezydent III Rzeczypospolitej odwiedził Stany Zjednoczone i spotkał się z działaczami oraz przywódcami Kongresu Polonii Amerykańskiej w Waszyngtonie, Chicago i wielu innych centrach licznej ludności polskiej[14]
22 maja 1991 r. jako pierwszy w historii prezydent Polski złożył wizytę w utworzonym po drugiej wojnie światowej Izraelu.

1992[edytuj]
4 lutego był w Strasburgu z wizytą w Radzie Europy.
W marcu, w czasie wizyty w Niemczech, wysunął dla państw Europy Środkowej alternatywną wobec NATO i EWG koncepcję NATO-bis i EWG-bis.

Polityka krajowa[edytuj]
W 1992 r. podpisał Małą Konstytucję
W 1992 r. przyczynił się do obalenia rządu Jana Olszewskiego po opublikowaniu tzw. listy Macierewicza
W 1993 r. był inicjatorem założenia Bezpartyjnego Bloku Wspierania Reform
W maju 1993 r. rozwiązał Sejm i Senat wskutek uchwalenia wotum nieufności dla rządu Suchockiej

Wybory prezydenckie w 1995[edytuj]

Wałęsa przegrał obie tury wyborów prezydenckich, przeprowadzonych 5 i 19 listopada 1995 r. z Aleksandrem Kwaśniewskim.

Działalność po prezydenturze[edytuj]





Lech Wałęsa i Aleksander Kwaśniewski podczas obchodów 25-lecia NSZZ „Solidarność”
W kraju[edytuj]
W 1995 r. założył pozarządową organizację Fundacja „Instytut Lecha Wałęsy”.
W 1997 r. utworzył partię polityczną Chrześcijańska Demokracja III Rzeczypospolitej Polskiej i został jej przewodniczącym. W wyborach parlamentarnych w tym samym roku jego ugrupowanie poparło Akcję Wyborczą Solidarność, która odniosła zwycięstwo. W późniejszym okresie Lech Wałęsa krytycznie oceniał AWS. W 2000 został honorowym przewodniczącym stworzonej przez siebie partii.
W 2000 roku ponownie przegrał wybory prezydenckie, otrzymując śladowe poparcie (1,01%), po którym ogłosił ostateczne odejście na polityczną emeryturę.
W 2004 roku otrzymał Dyplom Specjalny MSZ za wybitne zasługi dla promocji Polski w świecie.
W lutym 2005 r. napisał list otwarty na temat rozgłośni katolickiej Radia Maryja – oskarżył ją o spiskowe teorie na temat III RP, antysemityzm i ksenofobię. Bodźcem do tego działania stało się oskarżenie Wałęsy na antenie Radia Maryja o współpracę ze Służbą Bezpieczeństwa pod pseudonimem „Bolek”, z powodu której atakowany był ze strony środowisk prawicy. Wałęsa publicznie ogłosił poparcie dla powstającej Partii Demokratycznej i niemal równolegle poparł kandydaturę Donalda Tuska z Platformy Obywatelskiej na prezydenta RP[potrzebne źródło].
16 listopada 2005 r. uzyskał decyzją Instytutu Pamięci Narodowej status pokrzywdzonego przez służby bezpieczeństwa PRL i zapowiedział walkę na drodze sądowej z osobami oskarżającymi go o działalność agenturalną.
22 sierpnia 2006 r. Lech Wałęsa wystąpił z Solidarności, gdyż uznał, że związek za bardzo zaangażował się w poparcie PiS i braci Kaczyńskich. Decyzję rozważał już w 2005, kiedy polecił opłacenie składek członkowskich tylko do końca roku.
11 czerwca 2007 Sąd Okręgowy w Gdańsku orzekł, iż Lech Wałęsa naruszył dobra osobiste Krzysztofa Wyszkowskiego, nazywając go między innymi „małpą z brzytwą”, „wariatem”, „chorym debilem”.
19 czerwca 2007 r. na swojej stronie internetowej napisał komentarz, w którym nazwał ówczesnego Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego „s...synem”, zaś w programie publicystycznym Kropka nad i na antenie telewizji TVN24 podtrzymał to zdanie[15].
24 września 2008 r. Sąd Okręgowy w Gdańsku podtrzymał wyrok z 11 czerwca 2007, iż Lech Wałęsa naruszył dobra osobiste Krzysztofa Wyszkowskiego.
Sąd Apelacyjny w Gdańsku w marcu 2011 r. prawomocnie orzekł, że Wyszkowski ma przeprosić byłego Prezydenta za wypowiedź w telewizji z 16 listopada 2005 r., w której nazwał Wałęsę tajnym współpracownikiem SB o pseudonimie „Bolek”[16].
12 kwietnia 2012 roku Sąd Apelacyjny w Gdańsku orzekł prawomocnie, że Wałęsa ma przeprosić Ryszarda Czarneckiego za naruszenie dóbr osobistych[17].
16 maja 2012 roku w wywiadzie dla Radia Zet Lech Wałęsa zachęcał premiera Donalda Tuska do stosowania siłowych rozwiązań wobec związkowców z NSZZ „Solidarność” protestujących przeciwko reformie systemu emerytalnego, powiedział m.in.: „Gdybym był Tuskiem kazałbym pałować Solidarność. Sam bym spałował Dudę”[18].

Na arenie międzynarodowej[edytuj]
W lutym 2002 r. – podczas uroczystego otwarcia Zimowych Igrzysk Olimpijskich 2002 reprezentował Europę, niosąc flagę olimpijską u boku sławnych przedstawicieli pozostałych kontynentów
W czerwcu 2004 r. jako pełnomocnik Prezydenta RP Kwaśniewskiego reprezentował władze polskie na pogrzebie byłego prezydenta USA Ronalda Reagana
Pod koniec 2004 – poparł publicznie Pomarańczową Rewolucję na Ukrainie – jego widok na wiecu na kijowskim Majdanie wywołał euforię tłumów. Próbował mediować pomiędzy skłóconymi stronami – obozem Wiktora Juszczenki i Wiktora Janukowicza, lecz obóz Janukowycza odrzucił jego próby mediacji na samym starcie.
W kwietniu 2005 r. na zaproszenie Prezydenta RP Aleksandra Kwaśniewskiego wziął udział w delegacji władz polskich na pogrzebie papieża Jana Pawła II. Wówczas z inicjatywy Tadeusza Mazowieckiego doszło do pierwszej od czasu wyborów z 1995 rozmowy obu prezydentów.
W październiku 2008 r. przy poparciu rządu Donalda Tuska, pomimo sprzeciwu prezydenta Lecha Kaczyńskiego, Lech Wałęsa został członkiem nowo utworzonej 12-osobowej grupy refleksyjnej Unii Europejskiej, określanej jako „Rada Mędrców”. Grupa, której powołanie zaproponował prezydent Francji Nicolas Sarkozy, ma się zająć rozpatrywaniem fundamentalnych zagadnień wymagających zmian i decyzji politycznych w niedalekiej przyszłości, takich jak globalizacja, zmiany klimatyczne, imigracja, rynek pracy itd[19].

Posądzenia o współpracę z SB[edytuj]

Od końca lat 80. w publicznych wypowiedziach dawnych współpracowników Lecha Wałęsy i jego przeciwników politycznych pojawiały się i nadal są obecne oskarżenia o jego współpracę ze Służbą Bezpieczeństwa. Takie zarzuty wysuwali m.in. Krzysztof Wyszkowski, Andrzej Gwiazda, Anna Walentynowicz, Jan Olszewski, Antoni Macierewicz, Andrzej Kołodziej, Janusz Korwin-Mikke, Alojzy Szablewski, Andrzej Bulc, Edward Mizikowski, Jarosław Kaczyński oraz niektórzy dawni działacze „Solidarności”.

4 czerwca 1992 r. na posiedzeniu Sejmu RP poseł Kazimierz Świtoń wymienił Lecha Wałęsę jako tajnego współpracownika SB o pseudonimie „Bolek”.

4 czerwca 2008 r. prezydent Lech Kaczyński w wywiadzie dla TV Polsat stwierdził, że TW Bolek to Lech Wałęsa[20].

Podobne opinie pojawiały się w filmach dokumentalnych Nocna zmiana (1994), Plusy dodatnie, plusy ujemne (2005–2006), TW Bolek (TVN, 2010) oraz w książkach SB a Lech Wałęsa. Przyczynek do biografii[21] (2008), Sprawa Lecha Wałęsy[22] (2008) i Lech Wałęsa – idea i historia. Biografia polityczna legendarnego przywódcy „Solidarności” do 1988 roku[23] (2009).

Akta SB dotyczące Lecha Wałęsy są niepełne. Wiadomo, że w latach 1992–1994 Wałęsa jako Prezydent RP wystąpił do UOP o ich udostępnienie. W 1996 r. stwierdzono brak części dokumentów i brak wypożyczonych mikrofilmów. Kilkadziesiąt ponumerowanych stron powyrywano – nie wiadomo dziś czy wróciły do MSW zdekompletowane, czy też zniszczono je później, aby skompromitować Wałęsę, jak on sam utrzymuje[24][25].

Wyrokiem z 11 sierpnia 2000 r., Sąd Apelacyjny w Warszawie V Wydział Lustracyjny orzekł, że oświadczenie lustracyjne złożone przez kandydata na Prezydenta RP Lecha Wałęsę jest zgodne z prawdą[26] w rozumieniu ustawy lustracyjnej z 11 kwietnia 1997[27].

16 listopada 2005 r. Lech Wałęsa otrzymał zaświadczenie nr 1763/05[28], wystawione przez IPN, w którym stwierdzono, iż przysługuje mu status osoby pokrzywdzonej w rozumieniu art. 6 ustawy o IPN z 18 grudnia 1998[29]. IPN przyznał Wałęsie status pokrzywdzonego w drodze tajnego głosowania, w stosunku głosów 4:3[30].

1 grudnia 2008 r. IPN upublicznił protokół z przesłuchania w dniu 18 listopada 2008 Edwarda Graczyka, byłego funkcjonariusza SB, osoby od dawna uchodzącej w publicznym obiegu za zmarłą (w 2000 w uzasadnieniu do orzeczenia Sądu Lustracyjnego Graczyk wymieniony był jako osoba nieżyjąca, co za tym dokumentem powtórzyli autorzy książki SB a Lech Wałęsa. Przyczynek do biografii). Edward Graczyk, funkcjonariusz przydzielony od grudnia 1970 w Gdańsku do kontaktów z Lechem Wałęsą, oświadczył, że Lechowi Wałęsie w dokumentach przypisany był pseudonim „Bolek”, że przekazał mu pieniądze na zwrot poniesionych kosztów podróży, że w wyniku przekazywanych przez Wałęsę informacji nikt nie ucierpiał oraz iż nie wie czy na podstawie przedstawionych mu dokumentów Wałęsa został zarejestrowany jako Tajny Współpracownik[31].

W osobnym oświadczeniu medialnym sam Graczyk zaprzeczył, jakoby werbował Wałęsę na Tajnego Współpracownika[32].

15 kwietnia 2010 r. w procesie wytoczonym przeciwko Krzysztofowi Wyszkowskiemu z powództwa Lecha Wałęsy były major SB Janusz Stachowiak[33] zeznał, że zarejestrował Lecha Wałęsę jako tajnego współpracownika o pseudonimie „Bolek”, a jego zwerbowanie w grudniu 1970 odbyło się dobrowolnie i bez szantażu[34].

31 sierpnia 2010 r. Sąd Okręgowy w Gdańsku (sąd I instancji) uznał, że były działacz Wolnych Związków Zawodowych Krzysztof Wyszkowski, zarzucając Lechowi Wałęsie współpracę z SB, nie naruszył dóbr osobistych byłego prezydenta[35]. Całkowicie odmienne stanowisko zajął w marcu 2011 Sąd Apelacyjny w Gdańsku (sąd II instancji) który wyrok ten uchylił w całości i prawomocnie nakazał Wyszkowskiemu przeproszenie Wałęsy[16].

• Pobierz folder
• Zachomikuj folder