Niziurski Edmund

Edmund Niziurski (ur. 10 lipca 1925 w Kielcach) – polski prozaik, publicysta, scenarzysta i dramaturg, a także socjolog i prawnik.

Twórca popularnych książek dla dorosłych i młodzieży, cechujących się charakterystycznym, nieco absurdalnym humorem słownym. Najbardziej znane to: "Księga urwisów" (1954 – szkolna lektura w 1978 wpisana na Listę Honorową IBBY), "Sposób na Alcybiadesa" (1964 – szkolna lektura w 1978 wpisana na Listę Honorową IBBY), "Niewiarygodne przygody Marka Piegusa" (nagroda "Orle Pióro" przyznana przez czytelników "Płomyka" w 1970 r.), "Klub włóczykijów", "Naprzód, Wspaniali!", "Adelo, zrozum mnie!", "Żaba, pozbieraj się!", "Awantura w Niekłaju", "Siódme wtajemniczenie".
Życiorys
Urodził się w rodzinie urzędniczej; syn Stanisława Niziurskiego, urzędnika państwowego i Leokadii z Grethów. Był najstarszym spośród trojga rodzeństwa (brat Mirosław i siostra Zofia). Uczył się w Gimnazjum im. J. Śniadeckiego w Kielcach, jednak naukę przerwała wojna. Wraz z rodziną został ewakuowany na Węgry, gdzie kontynuował naukę w gimnazjum polskim dla uchodźców. Do Polski wrócił w 1940 r. Pracował jako robotnik w Hucie "Ludwików" i praktykant rolny w majątku Jeleniec pod Ostrowcem Świętokrzyskim. Uczył się na tajnych kompletach w Ostrowcu i w 1943 r. zdał egzamin maturalny; w tym samym roku rozpoczął eksternistyczne studia prawnicze na tajnych kompletach w Jeleńcu. Po zakończeniu wojny kontynuował studia prawnicze na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim i Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Studiował równocześnie dziennikarstwo na Wyższej Szkole Nauk Społecznych w Krakowie (1946–1947) i socjologię na Uniwersytecie Jagiellońskim (1947). W 1947 r. ukończył studia prawnicze i uzyskał tytuł magistra. Ożenił się w 1947 r. z Zofią Barbarą Kowalską. Mieszkał i pracował w Katowicach i Kielcach, a od 1952 r. w Warszawie. Pracował w redakcji tygodnika "Wieś", rozwijając równocześnie własną twórczość literacką. W 1951 r. został członkiem Związku Literatów Polskich, a w 1952 r. członkiem ZAiKS. Jest członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich.

19 grudnia 2008 z rąk ministra kultury i dziedzictwa narodowego Bogdana Zdrojewskiego odebrał Złoty Medal "Zasłużony Kulturze Gloria Artis"
Debiutował w 1944 w wydawanym przez Armię Krajową "Biuletynie Informacyjnym", w którym opublikował wiersz. Po wojnie współpracował z czasopismami "Płomyk", "Świat Młodych", "Wieś" oraz z Polskim Radiem jako autor słuchowisk. Popularność i uznanie przyniosły mu utwory dla dzieci i młodzieży, pisane żywo i barwnie, lecz i skłaniające do refleksji. Dla czytelnika dorosłego Niziurski napisał takie powieści, jak Przystań Eskulapa (1958, powieść sensacyjna), Pięć manekinów (1959, powieść kryminalna), Salon wytrzeźwień (1964), Wyraj (1964), Eminencje i bałłabancje (1975). Jego utwory były przekładane na wiele języków, w tym chiński.

Powieści Niziurskiego mają dynamiczną, często sensacyjną akcję i wyróżniają się indywidualnym stylem narracji oraz humorem słownym i sytuacyjnym. Rzeczywistość była ukazywana oczami ucznia, szkoła pokazywana jako miejsce opresyjne (choć z humorem). Elementy dydaktyczne i moralne są wprowadzane w sposób nienachalny.

Niziurski jest silnie związany z Kielecczyzną, dziś zwaną regionem świętokrzyskim. Akcja kilku powieści rozgrywa się w fikcyjnych miejscowościach: Wilczków w Księdze urwisów, Niekłaj, Odrzywoły, które można umiejscowić w tym regionie. Niektóre opowiadania (Dzwonnik od świętego Floriana) rozgrywają się w tym regionie w okresie międzywojennym i upamiętniają wielkie strajki chłopskie w okresie sanacji.

W późniejszych utworach Niziurski często osiągał wysokie efekty pod względem formy, posługując się realizmem magicznym (Siódme wtajemniczenie, 1969) czy groteską (Awantury kosmiczne). Tonacja kolejnych utworów jest pod wieloma względami coraz bardziej pesymistyczna, charakterystycznymi postaciami stają się outsiderzy nie mogący dopasować się do szkolnego otoczenia, w którym niebezpieczni są nie tylko nauczyciele, ale także inni uczniowie.
Niziurski używa biegle humoru słownego. Charakterystycznym elementem stylu pisarza są znaczące czy groteskowe nazwiska i imiona, np. Wieńczysław Nieszczególny, Chryzostom Cherlawy, Zygmunt Gnacki itd. Język, którym mówią bohaterowie, to barwna mieszanina autentycznego slangu młodzieżowego, języka naukowego i kreacji autorskiej. Niziurski jest dobrym obserwatorem życia młodzieży, ale ze względu na cykl wydawniczy powieści oraz ich wznowienia po kilku latach, język, którym mówi młodzież w jego powieściach, często bywa anachroniczny i nie odpowiada prawdziwemu, który się bardzo szybko zmienia.

Twórczość
Powieści i opowiadania dla dorosłych
Gorące dni (1951)
Śmierć Lawrence'a (1956), zbiór opowiadań:
Śmierć Lawrence'a
Mój sylwester wopowski
Papieros
Ksiuta w kuchni
Ksiuta w akcji
Ksiuta w porcie
Robocza hipoteza
Smak nienawiści
Tajemnica majora Czepigi
Przystań Eskulapa (1958), powieść kryminalna
Pięć manekinów (1959), powieść kryminalna
Salon wytrzeźwień (1964)
Wyraj (1964)
Eminencje i bałłabancje (1975)
A potem niech biją dzwony (1976), powieść

Opowiadania i powieści dla młodzieży

Księga urwisów (1954), powieść
Dzwonnik od świętego Floriana (1955), zbiór opowiadań:
Skarb Tuhaj Beja
Zeszyt Weroniki
Sekwestratorzy
Sierpniowa przygoda
Strajk, Adach i ja
Złodziej
Dzwonnik od świętego Floriana
Lizus (1956), zbiór opowiadań:
Lizus (1953)
Grubas (1954)
Szkielet (1955)
Sprawa Klarneta (1953)
Boisko (1955)
Lalu Koncewicz, broda i miłość (1959), opowiadanie w Na przełaj
Niewiarygodne przygody Marka Piegusa (1959), powieść
Wielka heca (1962), opowiadanie; pierwodruk pt.: Wielka heca na koloniach w Lulkach
Awantura w Niekłaju (1962), powieść
Fałszywy trop (1962), opowiadanie
Sposób na Alcybiadesa (1964), powieść; lektura do szóstej klasy
Nikodem, czyli tajemnica gabinetu (1964), zbiór opowiadań:
Biała noga i chłopak z Targówka
Trzynasty występek
Spisek słabych
Alarm na poddaszu
Siódme żebro
Nikodem, czyli tajemnica gabinetu
Diabli zjazd
Równy chłopak i Rezus
Jutro klasówka (1966), zbiór opowiadań:
Jutro klasówka
Afera w "Złotym plastrze"
Wyspa "Strachowica"
Siódme wtajemniczenie (1969), powieść; pierwotny tytuł: Twierdza Persil
Klub włóczykijów, czyli Trzynaście przygód stryja Dionizego i jego ekipy (1970), powieść
Jutro klasówka (1970), zbiór opowiadań – wydanie 2 rozszerzone:
Jutro klasówka
Afera w "Złotym plastrze"
Wyspa Strachowica
Wielka heca
Fałszywy trop
Trzech pancernych i pół (1970), opowiadanie
Naprzód, Wspaniali! (1971), powieść; dalszy ciąg to Awantury kosmiczne
Opowiadania (1973), zbiór opowiadań (w 1976 wznowione jako Trzynasty występek):
Sprawa Klarneta
Grubas
Szkielet
Lalu Koncewicz, broda i miłość
Równy chłopak i Rezus
Biała noga i chłopak z Targówka
Trzynasty występek
Alarm na poddaszu
Diabli Zjazd
Nikodem, czyli tajemnica gabinetu
Spisek słabych
Siódme żebro
Awantury kosmiczne (1978), powieść; wyd. zmien. pt.: Klejnoty śmierci, czyli tajemnica Awaramisów; kontynuacja Naprzód, Wspaniali!, dalszy ciąg w Adelo, zrozum mnie!
Osobliwe przypadki Cymeona Maksymalnego (1975), powieść; od wydania czwartego Niesamowite przypadki Cymeona Maksymalnego
Adelo, zrozum mnie! (1977), powieść; dalszy ciąg Awantur kosmicznych
Awantura w VII A (ok.1981), powieść, ukazała się w odcinkach w czasopiśmie Płomyk
Szkolny lud, Okulla i ja (1982), powieść; pierwotny tytuł: Księga druhów; dalszy ciąg to Żaba, pozbieraj się!
Ta zdradziecka Julita Wynos (1978), opowiadanie
Nieziemskie przypadki Bubla i Spółki (1987), powieść; wznowione jako Tajemniczy nieznajomy z zoo
Trzy godziny prawdy (1986), opowiadanie
Gwiazda Barnarda (1987), powieść, pierwotny tytuł: Strzała Barnarda; tyt. wyd. 2 zmien.: Tajemnica Dzikiego Uroczyska
Żaba, pozbieraj się! czyli siedem obłędnych dni Tomka Ż (1992), powieść – dalszy ciąg Szkolny lud, Okulla i ja, wznawiane pod skróconym tytułem Żaba, pozbieraj się!
Przygody Bąbla i Syfona (1993), powieść
Bąbel i Syfon na tropie (1994), powieść
Pięć melonów na rękę (1996), powieść początkowo publikowana w Płomyku 6–12/1991, publikacja przerwana w związku z likwidacją czasopisma
Nowe Przygody Marka Piegusa (również niewiarygodne) (1997), powieść
Sekret panny Kimberley (1998), zbiór opowiadań
Duch zamku i prawo Archimedesa
Alarm na poddaszu – tekst istotnie przeredagowany w porównaniu z poprzednimi wydaniami
Nikodem, czyli tajemnica gabinetu – także przeredagowane
Pożegnanie z Grynderem
Kto Sesse, a kto Pfeffe???
Sekret panny Kimberley
Największa przygoda Bąbla i Syfona (1999), powieść
Lalu Koncewicz, broda i miłość – i inne opowiadania (2001)
Lalu Koncewicz, broda i miłość
Wielka heca
Czy będziesz moim tatą? – pierwsze wydanie
Fałszywy trop
Ta zdradziecka Julita Wynos
Spisek słabych
Trzynasty występek
Równy chłopak i Rezus

Inne

W zapadłej wsi (1953), zbiór reportaży
Wakacje z intruzami (1965) – sztuka dla młodzieży

• Pobierz folder
• Zachomikuj folder