Apulejusz- Asclepius.pdf

Apulejusz z Madaury (ok. 125 - po 170), rzymski pisarz, filozof i retor pochodzący z Afryki (Numidia). Autor fantastyczno-satyrycznego romansu Metamorfozy albo Złoty osioł, z którego pochodzi słynna opowieść o Amorze i Psyche. Zwolennik i popularyzator Platona. Apulejusz pisał też mowy popisowe (zbiór Florida) i sądowe (Apologia).

Apulejusz urodził się w numidyjskim mieście Madaura ok. 125, jak można się domyślać na postawie wzmianek w jego pismach. Rok urodzenia poświadcza św. Augustyn Państwie Bożym (VIII, 14) i w listach (102, 32). Żył w czasach Antoninów, uważanych za złoty wiek Cesarstwa Rzymskiego, w którym nie było większych konfliktów zbrojnych i panował dobrobyt. Nie znamy jego imienia - imię Lucius przekazuje wiele rękopisów, może to jednak pochodzić z utożsamienia Apulejusza z głównym bohaterem jego romansu Metamorfozy. Pochodził z od dawna osiadłej w Afryce zamożnej rodzinie rzymskiej - jego ojciec, który piastował w Madaurze stanowisko duumvir iuri dicundo (jednego z dwóch burmistrzów), zostawił mu w spadku dwa miliony sestercji. Pierwsze nauki pobierał w rodzinnym mieście.

Można się domyślać, że jego rodzice umarli, gdy był małym chłopcem , gdyż już jako chłopiec mieszkał i pobierał nauki w Kartaginie (Florida 18, 15). Dalsze nauki pobierał w Atenach, jednym z najważniejszych ośrodków kulturalnych Cesarstwa Rzymskiego tych czasów - zapoznał się tam bliżej z filozofią (Apologia 72,3; Florida 18, 15). Odbywał także liczne podróże, na Wschód, do Rzymu (Florida 17, 14) i do Grecji. W tym czasie był już retorem i adwokatem, a w czasie pobytu w Rzymie rozpoczął działalność literacką.

Następnie powrócił do Afryki, gdzie w miejscowości Oea (obecnie Trypolis) do której przybył w roku 155/156 zawarł związek małżeński z bogatą, znacznie od niego starszą wdową Pudentillą (Apologia 73). Po śmierci Pudentilli jej krewni w przekonaniu, że małżeństwo to Apulejusz zawarł, by zagarnąć jej majątek, wytoczyli mu proces, w którym dowodzili, że zdobył jej rękę za pomocą czarów. Proces odbył się w 158 r. w miejscowości Sabarta - mowa obronna Apulejusza Apologia, sive Pro se de magia posiada wysokie wartości literackie i jest ważnym źródłem do poznania życia Apulejusza. Mowa okazała się na tyle przekonująca, że nie tylko oczyszczono Apulejusza z zarzutów, ale też powierzono mu stanowisko sacerdos provinciae w Kartaginie, kapłana kultu cesarza w całej Afryce (Florida 16, 38), i wystawiono posąg na jego cześć (Florida 16, 1).

Apulejusz opuścił wtedy Oeę i osiadł w Kartaginie wygłaszał mowy popisowe i okolicznościowe, które przyniosły mu dużą sławę. Mowy te sam publikował. Zachowały się z nich wyjątki zebrane w antologii Florida. Nie ma wiadomości o życiu Apulejusza po 170 roku.

Metamorfozy, albo Złoty osioł to najbardziej znane i wpływowe dzieło Apulejusza, zachowane w całości i obejmujące 11 ksiąg. Nie znamy oryginalnego tytułu ani daty powstania dzieła. Większość rękopisów nie podaje na początku tytułu dzieła, podają go jednak przy poszczególnych księgach w postaci Metamorphoseon liber I (II, III itd.), z czego wnioskuje się, że nazywało się ono Metamorphoses (Przemiany) lub Metamorphoseon libri. Tytuł "Złoty osioł" przekazał św. Augustyn w Państwie Bożym. W Polsce dzieło jest znane jako Metamorfozy, Przemiany lub Złoty osioł, tytuł przekładu Edwina Jędrkiewicza brzmi Metamorfozy, albo Złoty osioł. Czas powstania utworu określa się na postawie wzmianek w księdze XI o pobycie autora w Rzymie po studiach w Atenach i jego wtajemniczeniu w misteria Izydy - możliwe, że Metamorfozy powstały przed powrotem Apulejusza do Afryki, tj. przed 155-156 r.

Metamorfozy są romansem antycznym, gatunkiem ukształtowanym wśród Greków w okresie hellenistycznym a następnie przeniesionym na grunt rzymski. Treść utworu Apulejusz zaczerpnął z zaginionego greckiego utworu Lucjusza (Lukiosa) z Patraj, żyjącego prawdopodobnie w II w, w kilku księgach. Na tym samym utworze co Apulejusz oparł swój własny, krótszy utwór (w jednej księdze) Lukian - zachowane dzieło Lukiana nosi tytuł Lucjusz w osła zamieniony (Lukios e onos). Prawdopodobnie wspólnym źródłem dzieł Lukiosa z Patraj i Apulejusza były w większości zaginione Historie milezyjskie (Milesiaka) Arystydesa z I w. p.n.e. Rzymianie znali Milesiaka także z zaginionej łacińskiej przeróbki Lucjusza Korneliusza Sisenny Milesiae fabulae z I w. p.n.e. Zależność utworu Apulejusza od utworu Lukiosa znamy dzięki przekazowi bizantyjskiego filologa Focjusza. U Lukiosa i Lukiana nie występują treści zawarte w XI księdze Metamorfoz Apulejusza, tj. rozwiązanie utworu polegające na powrocie głównego bohatera do ludzkiej postaci dzięki łasce Izydy, stanowiące podstawę mistycznej interpretacji utworu.