Friedeberg N.M. Partie am Untersee (Awers) 249.tif

Strzelce Krajeńskie (Friedeberg Nm)

Nazwa miasta w wolnym tłumaczeniu oznacza "Górę Pokoju".

CHARAKTERYSTYKA GEOGRAFICZNA

Region strzelecko-krajeński leży na pograniczu południowej części wysoczyzny pomorskiej i północnej części pradoliny Noteci. Ogólna wysokość n.p.m. waha się w granicach od 26 do 129 m. Najniższe tereny znajdują się w pradolinie Noteci, najwyższe wzniesienia leżą na wysoczyźnie pomorskiej, gdzie w okolicy Kawczych Gór osiągają 129 m.
Ostateczne ukształtowanie powierzchni nastąpiło w wyniku ostatniego zlodowacenia, tzw. Bałtyckiego.
Jedną z cech stanowiących o malowniczości regionu strzelecko-krajeńskiego są jeziora. Jezioro Osiek Główne ich skupisko znajduje się na południowy zachód od Dobiegniewa. Są to tzw. jeziora dobiegniewskie, z których największym jest J.Osiek, zwane też Chomętowskim. Niezwykle malownicze jest J. Lipie, a także J.Słowa. Inna grupa jezior skoncentrowana jest w lasach Puszczy Gorzowskiej. Są to przeważnie niewielkie jeziora, położone w głębokich rynnach polodowcowych. Największe z nich to J.Dankowskie oraz J.Przyłęg.
Południową granicę opisywanego terenu stanowi dolna Noteć, prawobrzeżny dopływ Warty, szósta pod względem wielkości rzeka w kraju, a jednocześnie największy do­pływ Warty.
Znaczne obszary regionu strzelecko-krajeńskiego poras­tają lasy. Wschodnie połacie tego obszaru zajmuje rozległa Puszcza Drawska. Zachodni skraj omawianego regionu pokrywają lasy Puszczy Gorzowskiej.

Z DZIEJÓW STRZELEC KRAJEŃSKICH

Najstarsze ślady pobytu człowieka w okolicach Strze­lec Krajeńskich pochodzą z epoki kamiennej, o czym świadczą nieliczne wprawdzie, ale ciekawe znaleziska. Były to ludy prowadzące życie koczownicze. Około 4 tys. lat p.n.e. przybyła tu z południa ludność naddunajska, która zapoczątkowała prymitywne rolnictwo. Około 2300 lat p.n.e. od północnego zachodu przybyła tu­taj ludność z obszaru środkowych Niemiec, zajmująca się hodowlą i rol­nictwem. W latach od 1700 do 700 p.n.e. omawiany obszar zamieszkiwała ludność kultury łużyckiej, uważa­na przez archeologów za Prasłowian. Zajmowała się głów­nie hodowlą i rolnictwem.
Okres wpływów rzymskich, datowany na pierwsze cztery wieki naszej ery, zaznaczył się powstawaniem na tych ziemiach wielu nowych osad.
Okolice Strzelec Krajeńskich zyskały znaczenie strategi­czne i handlowe w okresie kształtowania się Państwa Polskiego. Nastąpił wtedy podbój Pomorza przez pierw­szych władców Polski. Powstały grody broniące szlaków handlowych oraz strzegące granicy. Pod względem ad­ministracyjnym omawiany obszar należał w czasach piastowskich do Kasztelani Santockiej, w skład której wcho­dziło około 10 niniejszych grodów i dziesiątki niewielkich „osiedli-osad służebnych”.
Po raz pierwszy na kartach historii zapisano je w Kronice Wielkopolskiej jako niewielką wieś o nazwie Strzelci w 1272 roku, jednakże osada, związana z dzie­jami Kasztelani Santockiej istniała już w X wieku. Etymologiczne znaczenie nazwy osady zdaje się wskazywać, że pierwotnie stacjonowała tu załoga łuczników.
W 2 połowie XIII w. Strzelce, wraz z zie­miami położonymi na północ od Noteci, dostały się pod panowanie brandenburskie i zostały przyłączone do tzw. Nowej Marchii (Neumark). Próby odbicia tych terenów przez księcia wielkopolskiego Przemysła II, który w wyprawie w roku 1272 zdobył i zniszczył Strzelce, nie przyniosły rezultatów.
Niedługo później w tym miejscu powstaje silnie obwarowany gród o nazwie Friedeberg. Pierwsza wzmianka o mieście Friedeberg pochodzi z 1286 roku. W 1290 roku sprowadzony został do Strzelec zakon augustianów, który rozwiązano w 1552 r., a budynki klasztorne zniszczył pożar w 1637 r.
Od 1348 roku Friedeberg in Neumark stopniowo zyskuje pozycję miasta dominującego w regionie, stając się znaczącym ośrodkiem władzy sądowniczej Nowej Marchii.
W latach 1402-1454 Nowa Mar­chia znalazła się przejściowo we władaniu Krzyżaków, po czym ponownie wróciła pod panowanie brandenburskie.
W 1529 r. miasto przyjęło reformację.
W ciągu wieków miasto przechodziło okresy rozwoju i upadków. Jego ekonomiczny byt opie­rał się na rolnictwie, handlu i rzemiośle. Miasto wielo­krotnie niszczone było przez pożary i najazdy. W 1433 roku zdobyli je i spalili husyci. W okresie wojny 30-letniej (1618-1648) wielokrotnie było plądrowane i niszczone przez pożary. Liczba ludności spadła wówczas z około 1500 osób w końcu XV w. do zaledwie 40 osób w r. 1647. Także wojna 7-letnia (1756—1763) i wojny napoleońskie (1803—1815) przyniosły miastu liczne straty. W 1939 roku Friedeberg zamieszkiwało 5923 mieszkańców.
Ruiny miasta w okolicach Bramy Wschodniej W czasie działań wojennych w styczniu 1945 roku miasto uległo zniszczeniu w 80%. Ostatecznie skapitulowało pod naporem wojsk radzieckich w dniu 29. stycznia 1945 roku. Wtedy też miasto zmieniło nazwę na obowiązującą do dziś – Strzelce Krajeńskie.
Po wojnie miasto odbudowano i zagospodarowano, a w ostatnich latach przeprowadzona została także renowacja rynku wraz z przylegającymi do niego kamienicami i budynkiem sądu.

Średniowieczne miasto otaczały mury obronne zaliczane do najciekawszych tego typu zabytków w Polsce. Wzniesiono je na przełomie XIII i XIV wieku. Obejmowały miasto kolistym pasem długości 1640 m i wysokości 8 m. Na całej długości w linii murów rozmieszczonych było 38 czatowni.
Wejścia do miasta strzegły dwie bramy: Młyńska od północnego wschodu i Gorzowska od południowego zachodu. Brama Młyńska i zburzona w 1866r. Brama Gorzowska Mur otaczał podwójny pas wałów i fos, spłantowanych w roku 1736. W 1864 r. zburzono górne partie murów, a w r. 1866 zburzona została Brama Gorzowska.
Do dziś zachował się pierścień murów niemal w całej pierwotnej długości wraz z 36 czatowniami, Basztą Więzienną i Bramą Młyńską. Wysokość murów wynosi od 7 m w odcinkach najlepiej zachowanych do 2—3 m w partiach zniszczonych najsilniej. Mury zbudowane są z kamienia układanego warstwami o szerokości od 60 cm do 160 cm. Brama Młyńska, zwana też Wschodnią lub Drezdenecką, związana jest z systemem średniowiecznych obwarowań. Wzniesiona została na miejscu starej około połowy XV wieku. Jest to budowla gotycka, murowana z cegły o układzie wendyjskim, założona na planie prostokąta, czterokondygnacyjna, z przejazdem o ostrołukowym wykroju. Szczyt wieży ozdobiony jest ażurowymi sterczynami.
Przed Bramą Młyńską, przy ul. Podwale, usytuowany jest spichlerz zbudowany w 1764 roku
Baszta Więzienna Baszta Więzienna, zwana również Basztą Czarownic, usytuowana jest w linii murów, przy wylocie ulicy Sienkiewicza. Zbudowana została w XIV wieku z kamienia, w wyższych partiach z cegły. W części dolnej prostokątna, wyżej cylindryczna, zwieńczona ceglanym stożkiem otoczonym platformą widokową. Przylega do niej Nowa Brama.

W centrum miasta wznosi się monumentalny kościół farny zbudowany w 2 poł. XIII wieku jako trzynawowa bazylika z wieżą. Po spaleniu w 1945 r. odbudowany został w latach 1971-1973. Murowany z cegły, a w partii cokołu i przyziemia wieży z granitowej kostki. Baszta Więzienna Trzynawowy z nieznacznie wysuniętym prezbiterium i czworoboczną wieżą od zachodu. Od północy i południa kruchty. Korpus sześcioprzęsłowy, kryty stropem. W nawach bocznych zachowały się sklepienia gwiaździste z XV wieku. Wnętrze podzielone jest arkadami wspartymi na ośmiobocznych filarach. Część prezbiterialna od wschodu zwieńczona jest szczytem dekorowanym sterczynami.
Większość zabudowy śródmieścia uległa zniszczeniu w czasie ostatniej wojny.

Obecnie Strzelce Krajeńskie są siedzibą powiatu strzelecko-drezdeneckiego leżącego w północnej części woj. lubuskiego. Poza niewielkim przemysłem jest to region typowo rolniczy. Wykorzystując swoje malownicze położenie rozwija się tu agroturystyka.

Liczba mieszkańców:

1933 r. - 6 134
1939 r. - 5 923
2004 r. - 10 182