Orzeszkowa Eliza - Mirtala. Powieść (1903).pdf

Eliza Orzeszkowa, z domu Pawłowska, secundo voto Nahorska, ur. 6 VI 1841, Milkowszczyzna, zm. 18 V 1910, Grodno, pisarka i publicystka, autorka Nad Niemnem.

W 1852–57 kształciła się na pensji sakramentek w Warszawie, gdzie poznała M. Wasiłowską, późniejszą Konopnicką. Po ślubie z P. Orzeszko (1858) zamieszkała w jego majątku w Ludwinowie koło Kobrynia, włączając się w działalność środowiska powstańców 1863–64. W swoim dworze ukrywała R. Traugutta, następnie przewiozła go do granicy Królestwa Polskiego. Po zesłaniu męża w głąb Rosji powróciła do Milkowszczyzny (uzyskała unieważnienie małżeństwa). Od 1869 mieszkała w Grodnie. W 1879–82 była współwłaścicielką wypożyczalni i księgarni wydawniczej w Wilnie, publikującej polskie książki i kalendarze. Po zamknięciu firmy przez władze rosyjskie Orzeszkowa została skazana na kilkuletnie internowanie w Grodnie; mieszkała tam do końca życia. W 1894 poślubiła S. Nahorskiego.

Od 1866 współpracowała z czasopismami warszawskimi: m.in. „Tygodnikiem Ilustrowanym” (tu debiutowała Obrazkiem z lat głodowych) i „Gazetą Polską”. Szczególną popularność zdobyła powieść Marta (1873), ukazująca tragedię kobiety nieprzystosowanej do samodzielnego życia. Najdojrzalsze jej dzieła, podejmujące konflikty społeczne i narodowe, powstały w okresie realizmu. Żywotne problemy współczesności podjęła m.in. w powieści Cham (1888) oraz w utworze o wymiarach epopei — Nad Niemnem (t. 1–3 1888, film w reż. Z. Kuźnickiego 1987), przedstawiającym rozległą panoramę społeczeństwa na tle procesów dziejowych z istotnym motywem powstania styczniowego 1863–64. Podobną problematyką zajmowała się w zbiorach nowel i opowiadań. Do wydarzeń 1863–64 powróciła w zbiorze opowiadań Gloria victis (1910).