Korczak Janusz - Momenty wychowawcze (2017).pdf

Janusz Korczak, właśc. Henryk Goldszmit, ur. 22 VI 1878 lub 1879, Warszawa, zm. VIII 1942, Treblinka, pisarz, pedagog, działacz społeczny, lekarz.

Pochodził z zasymilowanej rodziny żydowskiej; po ukończeniu studiów medycznych (1898–1905) w Warszawie, 1907–09 pogłębiał wiedzę w klinikach w Berlinie i Paryżu; współpracownik m.in.: „Głosu”, „Przeglądu Społecznego”, „Czytelni dla Wszystkich”. W 1912 przyczynił się do otwarcia Domu Sierot dla dzieci żydowskich w Warszawie, którego dyrektorem pozostał do śmierci. Od 1919 współpracował z M. Falską przy organizowaniu zakładu wychowawczego Nasz Dom dla dzieci polskich. Prowadził wykłady w Państwowym Instytucie Pedagogiki Specjalnej i Wolnej Wszechnicy Polskiej; był stałym współpracownikiem wielu pism, m.in. „W Słońcu”, „Szkoła Specjalna”. W 1926 założył pierwsze i jedyne w swoim rodzaju czasopismo dla dzieci „Mały Przegląd”, redagowane wraz z dziećmi (ukazywało się do 1939); autor popularnych pogadanek radiowych (1935–36) zw. gadaninkami Starego Doktora. W VIII 1942, mimo szansy opuszczenia getta, pozostał ze swymi podopiecznymi i wraz z nimi został wywieziony do obozu zagłady w Treblince, gdzie zginął.
Był prekursorem walki o prawa dziecka; zwracał szczególną uwagę na nierównoprawną pozycję dzieci w społeczeństwie, ich zależność od dorosłych; domagał się, by uznano, że dziecko jest pełnowartościowym człowiekiem od chwili narodzin, na każdym etapie swego istnienia i ma prawo być sobą, takim jakim jest. Idee te znalazły odbicie i rozwinięcie w stworzonym przez Korczaka nowoczesnym systemie wychowania. Swe poglądy pedagogiczne Korczak zawarł przede wszystkim w tetralogii Jak kochać dziecko (1920) i programowym utworze Prawo dziecka do szacunku (1929), a także w wielu innych pracach (m.in. Momenty wychowawcze 1919, Prawidła życia 1930, Pedagogika żartobliwa 1939). W Prawie dziecka do szacunku domagał się m.in.: szacunku dla niewiedzy dziecka, dla pracy poznania i ciężkiej pracy wzrostu; szacunku dla niepowodzeń, łez i tajemnic, dla własności dziecka i jego budżetu; dziecko ma także prawo do wspomnień, intymności, marzeń i swoich słodkich tajemnic.
Twórczość literacka Korczaka dla dzieci i o dzieciach łączy humanitaryzm i głęboką znajomość psychiki dziecięcej z liryzmem, humorem i fantazją; do najbardziej znanych utworów należą adresowane do dzieci powieści „kolonijne” (Mośki, Joski i Srule 1910, Józki, Jaśki i Franki 1911), dylogia o Królu Maciusiu (Król Maciuś I 1923 — ekranizacja 1958, Król Maciuś na wyspie bezludnej 1923), Bankructwo małego Dżeka (1924), Kiedy znów będę mały (1925). Dorobek literacki Korczaka obejmuje również naturalistyczne powieści społeczne (Dzieci ulicy 1901, Dziecko salonu 1906), satyrę obyczajową (Koszałki opałki 1905), prozę poetycką (Sam na sam z Bogiem 1922), utwory dramatyczne (Senat szaleńców, wystawiony 1931); zachował się Pamiętnik, pisany 1942 w getcie (wydany 1958); 1999 wydano Listy i rozmyślania palestyńskie. Edycje zbiorowe dzieł Korczaka: Wybór pism (t. 1–4 1957–58), Pisma wybrane (t. 1–4 1978–86), wydawane od 1992 Dzieła (planowanych 16 tomów, do 1998 wydanych t. 1–10 i 12); od 1996 ukazuje się 12-tomowa niemiecka edycja dzieł Korczaka Sämtliche Werke (do 2000 t. 1–8).