Lech Protoplasta.bmp

Lech – legendarny protoplasta Polaków, założyciel Gniezna i twórca państwa Polan. Brat Czecha i Rusa. Tradycja przypisuje mu stworzenie nazwy pierwszej stolicy Polski i określenie godła państwa - Orła Białego. Istnieje hipoteza łącząca legendarnego Lecha z czeskim księciem Lechem, który zginął w 805 roku w walce z wojskami Karola Wielkiego.
Błędnie uważa się, że najstarsza wzmianka o Lechu pochodzi z czeskiej kroniki Dalimila z początku XIV wieku, gdzie rzekomo został on przedstawiony w towarzystwie Czecha, legendarnego praojca narodu czeskiego. U Dalimila to Czech był lechem (chodzi więc o pozycję społeczną, godność, stan posiadania etc.). Lech w czeskich źródłach pojawi się dopiero ok. 1374 r., w Kronice czeskiej do roku 1330, Přibika z Radenina zwanego Pulkawą.
Lecha opisał także autor Kroniki Wielkopolskiej, według której przybywszy w pewne miejsce rzekł "Zbudujmy gniazdo"! i stąd wzięla się nazwa Gniezno, to jest "budowanie gniazda".
Według późniejszej legendy Lech podczas postoju w okolicach Poznania ujrzał pod wieczór sporych rozmiarów gniazdo na drzewie. Znajdował się w nim biały orzeł z dwoma pisklętami. Gdy Lech przyglądał się mu, orzeł rozpostarł skrzydła na tle nieba czerwonego od zachodzącego słońca. Lech zachwycił się i postanowił osiąść w tym miejscu. Na pamiątkę w swoim herbie umieścił białego orła na czerwonym tle, a miejsce nazwał Gnieznem od słowa gniazdo. Legenda ta występuje w kilku wersjach, różniących się szczegółami i dokładnością opisu.

Pochodzenie imienia
Imię protoplasty Polaków pochodzi zapewne od nazwy plemienia Lędzian - Lechici, która pojawiła się m.in. w Geografie Bawarskim w formie Lendizi. W późniejszym czasie określenie Lechici zostało przyporządkowane wszystkim mieszkańcom państwa polskiego. Do dziś funkcjonuje w tym znaczeniu w wielu językach wschodnich wraz z rzeczownikiem określającym samo państwo - Lechia. Nazwa ta w zgrubiałej formie Ljachowie została użyta się m.in. w ruskiej Powieści minionych lat: Slověne że ovi prišedše i sědoša na Vislě i prozvaša sja Ljachově. A od tech Ljachov prozvaša sja Poljane. Nazwę tę zastosował także Wincenty Kadłubek w zlatynizowanych formach Lechitae (Lechici) i lechiticus (lechicki). Jednokrotnie w jego kronice polskiej pojawia się także Lechia na określenie Polski. W kronice brakuje natomiast wzmianki o samym Lechu. Legenda ta nie pojawia się także we wcześniejszej kronice Galla Anonima.
Lubomir Czupkiewicz twierdzi z kolei, że imię Lech jest jedynie zniekształconym w przekazach określeniem, przydomkiem, jakim określała drużyna Polan swojego wodza. Przydomek ten pierwotnie wywodzić się miał z nazwy plemienia sarmackich Alanów, zamieszkujących wówczas terytorium dzisiejszego Mazowsza, z których wódz ten miał się wywodzić.

Baśń o Lechu już w średniowieczu pobudzała pisarzy do poetyckiego przedstawiania pradziejów polskich tak, jak to czyniła literatura rzymska. Podjęto próby napisania eposu Lechiada wzorując się na Eneidzie, opisującej baśniową historię narodzin Rzymu. Maciej Kazimierz Sarbiewski, piszący w I poł. XVII wieku, przygotował Lechiadę obliczoną na 12 tomów. Eposu tego poeta nigdy nie dokończył. Zachował się tylko fragment księgi jedenastej.