8.jpg

Afrika Korps (pełna nazwa: Deutsches Afrikakorps – DAK) – niemiecki korpus ekspedycyjny utworzony 12 lutego 1941 r. w celu udzielenia wsparcia siłom włoskim w Afryce Północnej pobitym przez Brytyjczyków w wyniku rozpoczętej 7 grudnia 1940 r. operacji Compass. Na czele DAK stanął gen. Erwin Rommel.
Rommel znany był z zamiłowania do ryzyka oraz przeprowadzania szybkich operacji ofensywnych. Dowodzenie DAK dało mu duże możliwości, mimo tego, że OKH nakazało mu wstrzemięźliwość w planowaniu operacji i ścisłą współpracę z Włochami. Rommel miał jednak doskonałe warunki do prowadzenia wojny błyskawicznej. Pustynne równiny dawały duże możliwości manewrowe oraz premiowały działania ofensywne.

Pierwsze pododdziały bojowe wylądowały w Trypolisie 14 lutego i natychmiast zostały skierowane na front, gdzie trwała brytyjska ofensywa. W dniu 24 lutego 3 batalion rozpoznawczy starł się w okolicach Agedabii z brytyjskim patrolem, niszcząc trzy samochody pancerne. W następnych tygodniach na front przybyły kolejne oddziały niemieckie, m.in. 5 pułk pancerny, 2 i 8 zmotoryzowane bataliony karabinów maszynowych, 33 i 39 dywizjony niszczycieli czołgów, 1 dywizjon 75 pułku artylerii. Stworzono również specjalną jednostkę lotniczą złożoną z 60 bombowców Ju-87 i 20 myśliwców Me-109.

W marcu brytyjska ofensywa dobiegła końca, co było wynikiem nie tylko wyczerpania wojsk i rosnącego oporu sił niemieckich, ale także decyzją brytyjskiego rządu o wysłaniu korpusu ekspedycyjnego do Grecji. Rommel wbrew zaleceniom Berlina podjął decyzję o rozpoczęciu działań zaczepnych i przekonał do tego dowództwo włoskie, uzyskując wsparcie w postaci dywizji pancernej Ariete oraz DP Brescia. Łącznie zgromadził 120 czołgów niemieckich i 255 włoskich. 24 marca wojska faszystowskie przeszły do ofensywy rychło przerwanej potężną burzą piaskową. Działania wznowiono 28 marca i już dwa dni później doszło do gwałtownych walk pod Marsa el Brega, a 1 kwietnia rozpoczęły się walki o Agedabię. W dniu 3 kwietnia front brytyjskiej obrony został przełamany i Rommel mógł podzielić swoje siły na cztery grupy bojowe, które przeszły do pościgu za rozbitą brytyjską 2DPanc. W ciągu następnego tygodnia zdobyto stolicę Cyrenajki - Benghazi, a poważniejszy opór Brytyjczycy zorganizowali dopiero w Mechilli, gdzie okrążono indyjską 3 brygadę piechoty, dowództwo 2 DPanc. australijski 3 pułk artylerii przeciwpancernej oraz mniejsze oddziały. 8 kwietnia po trzydniowych walkach brytyjski garnizon został rozbity, a dzień wcześniej inna grupa bojowa posuwająca się wzdłuż wybrzeża zdobyła Dernę, gdzie do niewoli dostał się dowódca zimowej ofensywy wojsk brytyjskich, generał O'Connor. Punktem zbiorczym wszystkich grup bojowych miał być Tobruk, lecz nie udało się zdobyć twierdzy z marszu, a wkrótce jej obrońców zasiliła australijska 9DP. W tej sytuacji jednostki Afrika Korps musiały przystąpić do regularnego oblężenia. W drugiej dekadzie kwietnia ponawiano szturmy na twierdzę, lecz wszystkie ataki zakończyły się fiaskiem. Wiosenna ofensywa zakończyła się niepełnym sukcesem. Udało się wprawdzie wyprzeć Brytyjczyków z Cyrenajki, ale ich rękach pozostał Tobruk, a ponadto nie rozbito dywizji australijskiej, która sprawnie przeprowadziła odwrót, a następnie wykrwawiła oddziały Afrika Korps. Niemiecka 5 DLek. pod koniec kwietnia niemal nie posiadała czołgów, a stany osobowe niektórych pododdziałów spadły do 25% stanu etatowego. Oddziałom frontowym brakowało amunicji, paliwa oraz wody. Sprzęt, który doskonale sprawował się w Europie, na pustyni stawał się bardzo podatny na awarie.

W maju do Libii przybyła 15 DPanc. i odegrała decydującą rolę w odparciu brytyjskiej ofensywy prowadzonej w ramach operacji Brevity. W początkowych sukcesach wojska brytyjskie zostały odrzucone silnym kontratakiem w którym główną rolę odegrały 8 pułk czołgów oraz 15 batalion motocyklowy. Znacznie większy rozmach miała kolejna ofensywa prowadzona w ramach operacji Battleaxe, która ruszyła 15 czerwca.W ataku uczestniczyły indyjska 4 DP oraz brytyjska 7 DPanc., czyli formacje wsławione rozbiciem armii włoskiej kilka miesięcy wcześniej. Jednak i tym razem 15 DPanc. wsparta później przez 5 DLek. odparła atak i odrzuciła aliantów, aż do Sidi Barrani. O sukcesie wojsk niemieckich przesądziło świetne współdziałanie różnych rodzajów broni.

Rosnąca liczba jednostek niemieckich i włoskich skłoniła naczelne dowództwa w Rzymie i Berlinie do reorganizacji podległych sobie wojsk. Powołano Panzergruppe Afrika, na czele której stanął Erwin Rommel i w jej skład weszły Deutsche Afrika Korps oraz XXI korpus włoski. W październiku 5 DLek. została przekształcona w 21 DPanc. Obok dwóch dywizji pancernych w składzie Afrika Korps znalazła się również Dywizja Afrykańska, przemianowana później na 90 DLek. Wśród żołnierzy dywizji znalazło się wielu byłych weteranów Legii Cudzoziemskiej, znających specyfikę służby i walki na pustyni. W przededniu kolejnej brytyjskiej ofensywy dołączono także włoską DP Savona, co zwiększyło siłę Afrika Korps do czterech dywizji. 18 listopada rozpoczęła się operacja Crusader mająca na celu odblokowanie oblężonego od kwietnia Tobruku. 19 i 20 listopada 15 i 21 DPanc. odparły uderzenie brytyjskiej 7 DPanc., zadając przeciwnikowi bardzo ciężkie straty. Jednocześnie Dywizja Afrykańska odparła ataki załogi Tobruku. Kolejne dni przyniosły Niemcom kolejne sukcesy i do 23 listopada Brytyjczycy stracili blisko 300 czołgów, przy stratach niemieckich wynoszących zaledwie 40 maszyn. W tej sytuacji Rommel postanowił przejść do ataku i rozbić siły alianckie. Przez cały dzień 23 listopada trwała zacięta bitwa pancerna w wyniku której pobite oddziały brytyjskie rozpoczęły odwrót, ale wieczorem Afrika Korps miał tylko 61 sprawnych czołgów. Kiedy wojska niemieckie zwycięsko atakowały, na północnym odcinku frontu nowozelandzka 2 DP 25 listopada przebiła "korytarz" do oblężonego Tobruku. W tej sytuacji obie dywizje pancerne Afrika Korps musiały zawrócić i wspólnie z 90 DLek. zlikwidować wyłom. Zacięte walki toczyły się do 30 listopada i zakończyły się ponownym przywróceniem linii frontu, lecz było to "pyrrusowe zwycięstwo". W dniu 3 grudnia Afrika Korps miał zaledwie 34 sprawne czołgi. W czasie trwania operacji Crusader utracono 167 czołgów i wozów bojowych. Bardzo duże były straty w ludziach: 600 zabitych, 1900 rannych i 2200 zaginionych. Wśród poległych był dowódca 15DPanc. generał major Walter Neumann-Silkov, a do niewoli dostał się dowódca 21 DPanc. generał major Johan von Ravenstein. Rommel zdawał sobie sprawę, że mimo taktycznego zwycięstwa, musi rozpocząć odwrót, aby uniknąć całkowitej klęski w razie nowej ofensywy aliantów. Mistrzowsko prowadzona operacja odwrotowa zakończyła się 25 grudnia w Adegabbi, skąd dziewięć miesięcy wcześniej ruszyła niemiecka ofensywa. Osłonę całej Panzergruppe Afrika stanowił 15 batalion motocyklowy, liczący zaledwie 70 żołnierzy i wyposażony w trzy armatki przeciwpancerne i kilkanaście pojazdów. Na pograniczu libijsko-egipskim pozostały odcięte załogi twierdz w Bardii i Sollum, a także żołnierze broniący przełęczy Halfaya, a którą od kwietnia toczyły się niezwykle krwawe walki. Wszystkie te placówki poddały się w styczniu 1942 roku. Duży respekt jaki mieli Brytyjczycy przed oddziałami niemieckimi sprawił, że pościg był prowadzony niemrawo i umożliwił Rommlowi przygotowanie nowej linii obrony. Przybycie transportów zaopatrzenia pozwoliło na stoczenie nowej bitwy w okolicach Agedabii, zakończonej niemieckim sukcesem. W dniach 27-29 grudnia Niemcy i Włosi zniszczyli 136 czołgów z 1 i 7 DPanc., co skutecznie zahamowało brytyjską ofensywę. Pomimo tego Rommel oddał Agedabię, a następnie przygotował nowe przeciwuderzenie, które ruszyło 21 stycznia. Korzystając z faktu związania sił brytyjskich przez XX korpus włoski, oddziały Afrika Korps obeszły skrzydło przeciwnika i przejęły magazyny broni i zaopatrzenia. W zdobytym Benghazi łupem wojsk niemieckich padło blisko 100 czołgów oraz kilkaset samochodów. Do 9 lutego Niemcy i Włosi dotarli na linię w Ghazali, gdzie front ustabilizował się na prawie trzy miesiące.

26 maja rozpoczęła się kolejna ofensywa wojsk "osi". Tym razem Rommel dysponował pełnymi stanami osobowymi i sprzętowymi w swoich jednostkach, co pozwoliło na zrównoważanie przewagi aliantów w tej dziedzinie. Oddziały Afrika Korps miały w tej bitwie za zadanie obejść od południa pozycje obronne i dotrzeć do brzegu morza. Początkowo operacja odbywała się zgodnie z planem i siły DAK wdarły się głęboko w ugrupowanie aliantów, lecz na tyłach pozostała zaciekle broniąca się w oblężonym forcie Bir Hakim inna legendarna jednostka 13 półbrygada Legii Cudzoziemskiej. W efekcie Afrika Korps nie mógł być zaopatrywany i Rommel podjął dramatyczną decyzję o przebijaniu się na zachód w celu połączenia z siłami włoskimi. Na drodze odwrotu stała brytyjska 150 brygada piechoty wsparta przez 80 czołgów A12 Matilda Mk II. Po zaciętych walkach udało się przebić "korytarz" do własnych oddziałów, ale za cenę bardzo dużych strat. W dniu 1 czerwca Afrika Korps miał niespełna połowę czołgów w porównaniu z początkiem ofensywy. Co więcej w następnych dniach jednostki korpusu uczestniczyły w zdobywaniu fortu Bir Hakim, który blokował poczynania niemieckie oraz musiały odpierać silne kontruderzenie brytyjskie wyprowadzone 5 czerwca przez generała Neile'a Ritchie. Dopiero 10 czerwca udało się zdobyć Bir Hakim, po czym obie dywizje pancerne Afrika Korps wspierane przez 90 DLek. ruszyły w kierunku Tobruku. W dniach 11-14 czerwca na południe od twierdzy toczyły się zacięte walki w wyniku których brytyjska 8 Armia została zmuszona do odwrotu. Do Tobruku przebiła się jedynie 1 Dywizja Południowoafrykańska, silnie zdemoralizowana dotychczasowymi walkami. W efekcie nie wytrzymała silnego uderzenia prowadzonego z jednej strony przez włoski XX korpus, a z drugiej przez obie dywizje pancerne Afrika Korps. W dniu 21 czerwca Tobruk skapitulował po zaledwie jednodniowej obronie. W ręce żołnierzy Rommla wpadły znaczne ilości sprzętu i paliwa oraz 43 tysiące jeńców,a sam dowódca otrzymał buławę feldmarszałka. W tej sytuacji postanowił on kontynuować natarcie licząc na szybkie opanowanie Aleksandrii. Początkowo cel wydawał się bliski realizacji i 1 lipca wojska niemieckie dotarły do El Alamein. Tak doszło do Pierwszej bitwy pod El Alamein, podczas której jednostkom Afrika Korps przypadło głowne zadanie przełamania brytyjskich linii obronnych. Przez cały miesiąc toczyły się zacięte walki, lecz frontu nie udało się przełamać, a dywizje niemieckie zostały wykrwawione. Warto powiedzieć, że liczba sprawnych czołgów spadła do 47, każda z dywizji pancernych miała po 20 dział, a pułki piechoty liczyły kilkuset zdolnych do walki żołnierzy. Ponadto Brytyjczycy zerwali z dotychczasową taktyką sztywnej obrony i bardzo często kontratakowali, co w kilku przypadkach spowodowało znaczne kłopoty w szeregach wojsk "osi". W tej sytuacji Rommel przerwał operację i postanowił przygotować kolejną wielką ofensywę. Podobnie jak w maju pod Ghazalą, oddziały włoskie wspierane przez 90DLek. oraz świeżo przerzuconą do Afryki 164 DP, miały związać Brytyjczyków od frontu, natomiast Afrika Korps złożony z obu dywizji pancernych otrzymał zadanie oskrzydlenia przeciwnika. Jednak tym razem mimo licznych wzmocnień Rommel był dużo słabszy od swojego nowego rywala, którym był generał Bernard Montgomery. W składzie dowodzonej przez niego 8 Armii znalazło się osiem dywizji, w tym trzy pancerne. W większości były to jednostki doświadczone i mające udział w licznych operacjach od początku wojny w Afryce. W dniu 30 sierpnia wojska 'osi" zaatakowały, lecz główna siła manewrowa, którą stanowił Afrika Korps natknęła się na pola minowe, a także została poddana silnym uderzeniom powietrznym. W efekcie poniesiono bardzo duże straty, szczególnie w kadrze dowódczej. Poległ dowódca 21 DPanc. generał major Georg von Bismarck, a ciężko ranny został dowódca DAK generał broni pancernej Walther Nehring. W tej sytuacji już 1 września Rommel wydał rozkaz wstrzymania ofensywy, okopania się i oczekiwania na uderzenie brytyjskie. Jednak perspektywy były niedobre, gdyż Brytyjczycy ponownie nasilili ataki na niemiecko - włoskie linie komunikacyjne, zarówno na morzu, jak i na lądzie. Ponadto samochód ciężarowy jadący z Tobruku na linię frontu potrzebował trzech dni na pokonanie tej drogi, podczas gdy Brytyjczykom droga z Aleksandrii zajmowała dwie godziny. Pozwoliło to Montgomery'emu na uzyskanie olbrzymiej przewagi materiałowej, co zadecydowało o losach drugiej bitwy pod El-Alamein. Na oddziały Afrika Korps spadł główny ciężar odpierania uderzenia, ale przewaga brytyjska była już zbyt duża. W toku dwutygodniowych walk utracono resztę sprzętu, który pozostał z wcześniejszych walk w tym rejonie i w tej sytuacji Rommel wydał rozkaz przejścia do odwrotu. Do resztek obu niemieckich dywizji pancernych dołączono niedobitki włoskich formacji: DPanc. "Ariete" i "Littorio". Brak amunicji uniemożliwiał zorganizowanie nowych linii oporu o czym myślał Rommel i w efekcie w walkach odwrotowych utracono niemal wszystkie ocalałe dotychczas czołgi. W dniu 13 listopada wojska brytyjskie wkroczyły do Tobruku. W obliczu inwazji anglo-amerykańskiej na Algierię i Maroko, Rommel opowiadał się za całkowitym opuszczeniem Afryki, lecz Hitler i Włosi zdecydowanie się temu sprzeciwili, polecając feldmarszałkowi obronę Trypolitanii. Pod koniec listopada ocalałe niedobitki Afrika Korps, brygady spadochronowej oraz obu dywizji piechoty dotarły do Trypolisu, gdzie pozostały do stycznia 1943 roku.