plakat - Wesele Figara - Wolfgang Amadeus Mozart.jpg

Trudno powiedzieć, w jakiej formie muzycznej Wolfgang Amadeusz Mozart zrealizował się najpełniej jako kompozytor. Można zaryzykować, że w operze, bo w 1782 roku, a więc na cztery lata przed premierą Wesela Figara, stwierdził, że tym, co jest dla niego najważniejsze stała się właśnie opera.
Lata 1781-1788 to dla kompozytora rodem z Salzburga jeden z najbardziej owocnych okresów pracy i odnoszenia sukcesów. Powstają wtedy trzy jego opery - Uprowadzenie z Seraju, Wesele Figara oraz Così fan tutte, z których zwłaszcza Wesele Figara zdobędzie wielką popularność i jeszcze za życia Mozarta będzie wystawiane przy zapełnionych do ostatniego miejsca salach.
Nic w tym dziwnego, zwłaszcza że w tym dziele odnajdziemy zarówno wyrazistą, dowcipną a przy tym zjawiskowo piękną muzykę, wpadające w ucho arie, duety, sceny, jak i spory ładunek satyry społecznej, nie wspominając o trafnej psychologicznej charakterystyce postaci. W filmie Amadeusz Miloša Formana nadworny kompozytor Antonio Salieri z zazdrością śledził premierę Wesela Figara i obserwował, jak w finale teatr wypełnia „muzyka prawdziwego przebaczenia, zsyłając na słuchaczy całkowite rozgrzeszenie".
Paradoksalnie jednak, mimo pierwszych zachwytów nad Weselem Figara, w Wiedniu spektakl stosunkowo szybko zdjęto z afisza. Rehabilitacji opera doczekała się dopiero w Pradze, gdzie całe miasto dosłownie oszalało na punkcie Mozarta. Nie byłoby jednak sukcesu opery, gdyby nie spotkanie kompozytora i Lorenzo da Ponte, autora libretta do Wesela Figara. Panowie poznali się prawdopodobnie w 1783 roku a dzięki ich współpracy kilka lat później powstały trzy wielkie opery Mozarta - najpierw pogodne Wesele Figara, potem mroczny Don Giovanni i wreszcie komediowe Cosi fan tutte.

Da Ponte był niezwykle barwną postacią. Librecistą, ale przede wszystkim wolnomyślicielem i po trosze skandalistą. Z powodu swoich kontrowersyjnych poglądów a także posądzeń o cudzołóstwo w 1782 roku musiał opuścić Wenecję i przybył do Wiednia. W czasie, kiedy Mozart przeglądał nowe libretta, ale żadne mu nie odpowiadało, Da Ponte został poetą teatralnym, mimo że nie miał specjalnego doświadczenia jako librecista (potem pisał libretta m.in. dla Mozarta i Salierego).

Trudno określić jednoznacznie, ale to chyba sam Mozart wpadł na pomysł, by za treść nowej opery posłużyła mu wywołująca wówczas skandale w Europie sztuka Pierre'a Beaumarchais'go Wesele Figara albo Szalony dzień. Hrabia rywalizuje w niej o względy kobiety ze swoim służącym i ponosi klęskę. W Wiedniu, za sprawą cesarza Józefa II, nie chciano wystawiać promującej rewolucyjne poglądy na szlachtę sztuki francuskiego autora, choć jej tłumaczenie wyszło drukiem (stąd Mozart mógł je przeczytać). Jednak dzięki umiejętnym przeróbkom Da Ponte (skrócił sztukę z pięciu do czterech aktów, zamiast szesnastu postaci pozostawił w operze jedenaście, usunął z niej politycznie niepoprawne akcenty) Wesele Figara zaadaptowane na dowcipne i pełne uroku libretto trafiło na scenę. Komedia z intrygą miłosną jest historią sprytnego Figara, pokojowca hrabiego Almavivy, który chce się ożenić z Zuzanną, służącą Hrabiny Almaviva. Udaje mu się dopiąć swego, dopiero po serii intryg mających udowodnić wiarołomność i hipokryzję Hrabiego.

Pisanie czteroaktowej opery zajęło Mozartowi czas na przełomie 1785 i 1786 roku (premiera odbyła się 1 maja 1786 roku w wiedeńskim Burgtheater) a przed pierwszym wystawieniem kompozytor był podobno niezwykle podenerwowany. Michael Kelly, irlandzki tenor śpiewający partię Don Basilia twierdził nawet, że „wybuchowy jak proch". Trudno się było temu dziwić. Kwestionowano potrzebę umieszczenia scen baletowych w Weselu Figara, bo cesarz Józef II stwierdził niegdyś, że nie są potrzebne (ponieważ wydłużały przedstawienia). Ostatecznie cesarz, widząc przepiękną scenę z Wesela Figara cofnął zakaz a z przekazów wiadomo, że opera mu się podobała. Sam Mozart najbardziej lubił podobno dowcipny sekstet z trzeciego aktu, w którym okazuje się, kim są rodzice Figara.

Wesele Figara jest jedną z trzech najważniejszych oper Mozarta interpretowaną na różne sposoby i realizowaną w całej gamie stylów, mód i tendencji. Uważana jest dość powszechnie za dzieło komiczne. Jednocześnie jest to najbardziej seksowna i zarazem liryczna z oper Mozarta. Zasadniczym motorem działania bohaterów jest w tym utworze napięcie pomiędzy zmysłowością i tęsknotą za prawdziwą miłością. Muzyka utrzymuje to napięcie tak pięknie, że widzowie nie zauważają upływu czasu. Miłosne perypetie głównych bohaterów prowokują do gorzkiej refleksji na temat ułudy seksualnych rozkoszy. Niby oczywiste i banalne, a jednak gorzkie w każdorazowym indywidualnym doświadczeniu. Kiedy poszukiwanie uciech staje się rozpaczliwym remedium na brak miłości, może to przybrać wymiar komiczny dla obserwatora z zewnątrz. Sprawy ludzkie się nie zmieniają. Miłość, pożądanie, nienawiść i poczucie winy – zawsze te same problemy i ta sama rozpacz bez względu na epokę. Inne są tylko ubrania, technologie przy pomocy których toczy się życie, tempo tego życia i obyczaje.