łuk.jpg

Łuk jest rodzajem sprężyny, która gromadzi, a następnie gwałtownie wyzwala energię. Dokonuje się tego za pomocą cięciwy, naciąganej ręką łucznika. Puszczona cięciwa przekazuje zgromadzoną w łęczysku energię strzale, która leci dalej i szybciej niż jakikolwiek pocisk rzucony ręką.
Przyglądając się rozwojowi łucznictwa i ewolucji łuku na przestrzeni dziejów, możemy spróbować je klasyfikować. Porównując je pod względem wykorzystanych materiałów do ich budowy wyróżniamy cztery typy łuków:
- drewniany
- łączony
- klejony
- kompozytowy.
Próbując klasyfikować łuki pod względem sposobu wykonania i kształtu, możemy podzielić je na siedem rodzajów:
- równikowy
- długi
- płaski
- asymetryczny
- gięty
- angularny
- refleksyjny
- retrofleksyjny.
W podanym zestawieniu nie są uwzględnione współczesne łuki sportowe i łuki bloczkowe. Obydwa nie należą do łuków historycznych i wymagają osobnego omówienia.

Łuk – jedna z najstarszych broni miotających, znana ludzkości od co najmniej 35 tys. lat. Pierwsze urządzenie w dziejach człowieka służące do magazynowania energii kinetycznej.

Łuk składa się ze sprężystego pręta lub listwy zwanego łęczyskiem oraz linki łączącej oba końce pręta zwanej cięciwą.

Pociskiem jest strzała, czyli cienki i długi pręt, który jest wystrzeliwany z łuku.

Łęczyska łuku muszą być wykonane z elastycznego materiału, który jest w stanie ulegać odwracalnemu odkształceniu poprzez ręczne naciągnięcie cięciwy.

Cięciwa musi być stosunkowo cienką (ale nie przesadnie) nierozciągliwą linką, na tyle wytrzymałą, aby nie pękać w momencie prostowania łęczyska po strzale.

Strzała musi być na tyle długa, aby wystawać choć trochę za łęczysko w momencie pełnego naciągnięcia cięciwy.

Strzelanie z łuku wymaga obu rąk. Strzelec trzyma w jednej, wyprostowanej ręce (osoby z prawym okiem dominującym w lewej) łęczysko nieco poniżej połowy jego długości ( za wyjątkiem łuków japońskich, gdzie trzymany jest w jednej trzeciej długości łuku licząc od dołu). Dłoń tej ręki stanowi też zwykle powierzchnię utrzymującą strzałę prostopadle do drzewca. W różnych typach łuków występują także podstawki pod strzałę. Drugą ręką łucznik trzyma jednocześnie cięciwę. Napinanie łuku polega na jednoczesnym odpychaniu łuku i ciągnięciu cięciwy. Idealnie jest, gdy obie te siły się równoważą. Nazywane jest to równowagą dynamiczną. Po wycelowaniu łucznik puszcza cięciwę, która pchana w kierunku drzewca przez jego siły sprężystości wystrzeliwuje strzałę.

Skuteczne i celne strzelanie z łuku wymaga dość długiego treningu siłowego i technicznego. Kluczową sprawą jest umiejętność dość długiego wytrzymania w bezruchu w momencie pełnego naciągnięcia cięciwy. W momencie tym całe grupy mięśni pleców, klatki piersiowej i obu rąk są poddane silnym naprężeniom. Łucznik musi wytrzymać ten wysiłek przez kilka, kilkanaście sekund, w czasie których, aby móc celnie wykierować swój łuk, nie może podlegać żadnym drganiom, a dodatkowo musi w pełni kontrolować swój oddech. Wzrost siły potrzebnej do naciągnięcia i utrzymania łuku jest proporcjonalny do pędu strzały, a zatem i do zasięgu łuku. Moment zwolnienia cięciwy polega na oddaniu strzału przy minimalnym, kilkumilimetrowym otwarciu palców (lub kciuka w łucznictwie wschodnim) umożliwiającym zejście cięciwy z opuszek (moment ten jest praktycznie niezauważalny, jest efektem poprawnego zadziałania mięśni pleców i całkowitego rozluźnienia mięśni kończyn górnych, w szczególności bicepsa i tricepsa oraz mięśni szkieletowych przedramienia i palców).

Jakkolwiek łuk można wykonać z prostego sznurka, kawałka świeżej gałązki i zaostrzonego patyka, to wykonanie łuku, który jest celny i dalekonośny, wcale nie jest łatwe. O celności łuku decyduje jakość wykonania drzewca, cięciwy i strzał. O jego nośności decyduje konstrukcja wszystkich tych elementów oraz ich dopasowanie do siebie - strzały muszą mieć sprężystość dobraną do siły łuku (tzw spine strzały) Dodatkowym czynnikiem wpływającym na jej zachowanie w momencie strzału jest masa grotu. Oczywiście, gdy mówimy o łukach tradycyjnych, a nie nowoczesnych takich jak łuk sportowy czy łuk bloczkowy, które są wyposażone w wiele akcesoriów ułatwiających celowanie i strzelanie, najważniejszym czynnikiem wpływającym na celność i zasięg łuku jest łucznik.

Łuk prosty zwany też równikowym, to najstarsza forma łuku. Używane przez człowieka na pewno już od mezolitu, a być może już od schyłkowego paleolitu. W Europie wykonywano je zwykle z gałęzi Jesionu i cisowych, a w Azji ze świeżego bambusa.

Długi łuk angielski dał początek współczesnym łukom sportowym.

Łuk astrachański był to łuk używany przez Chanat Astrachański. Łuk był dłuższy od człowieka średniego wzrostu. Jeden koniec łuku był wbijany w ziemię i przytrzymywany nogą. Naciągnięcie odbywało się obydwoma rękami. Jak wspominał Jan Chryzostom Pasek strzały przebijały opancerzonego żołnierza na wylot.

Łuk refleksyjny (azjatycki) – łuk, w którym łęczysko nie jest prostym prętem, lecz kilkuwarstwową kompozycją drewna, rogu i ścięgien. Wewnętrzna strona łuku wykonana jest z kurczliwego rogu, wewnętrzna z drewna, zewnętrzna ze ścięgien. Tak wykonane łęczysko nie jest w stanie rozprężonym proste, lecz tworzy wybrzuszony na zewnątrz kształt. Powoduje to, że przy mniejszych wymiarach łęczyska energia jest już zmagazynowana w łuku w stanie spoczynku. Łuk refleksyjny był już używany w starożytnej Asyrii. Rozróżnia się kilka odmian tego łuku różniących się kształtem i budową, jednak dla całej tej grupy łuków przyjmuje się nazwę - łuki refleksyjne, bądź wschodnie. Łuk refleksyjny posiadał większy zasięg i siłę przebicia niż łuk walijski, bądź prosty, ale był od niego znacznie mniejszy (długość drzewca ok. 1 m). Umożliwiało to wygodne strzelanie z konia.

Łuk japoński – typowy łuk japoński to yumi, o wymiarach dochodzących do 2,5 m. Jest to łuk kompozytowy, klejony z kilku warstw bambusa. Cechą bardzo charakterystyczną dla łuku japońskiego jest asymetryczność - górne ramie jest dłuższe niż dolne i mniejsze od dołu przez co (majdan) jest na wysokości ok. 1/3 długości łuku. Yumi stosowany był zarówno przez łuczników konnych, jak i pieszych, a sztuka walki rozwinięta w oparciu o użycie takiego łuku zwana jest kyūjutsu. Łuk stosowany obecnie w sztuce kyūdō jest nieco krótszy (2,21 m, ± 6 cm).

Łuk sportowy – nazywany także łukiem olimpijskim, jest to łuk refleksyjny z którego strzela się na treningach i zawodach sportowych. Wykonany według najnowszych technologii i z nowoczesnych materiałów (m.in. włókno węglowe, włókno szklane, lekkie i wytrzymałe stopy metali – dawniej łuki wykonywane były ze specjalnie konserwowanego drewna), składa się z majdanu, ramion i cięciwy oraz innego sprzętu pomocniczego, takiego jak celownik, stabilizator przedni długi tzw. laga czy stabilizatory pomocnicze (wąsy). Przeciętnie waży od 1,5 do 3 kg i przystosowany jest do celnych strzałów na duże odległości (w łucznictwie sportowym strzela się najdalej na odległość 90 m, jednak zasięg takiego łuku jest o wiele większy). Łuk charakteryzuje się z reguły mniejszą siłą naciągu niż np. łuki historyczne, jest to ok. 38-42 funtów.

Łuk bloczkowy (Compound) to najmłodsze wcielenie prastarej broni. Zastosowano w nim wielokrążek (koło) pomagający rozłożyć siłę niezbędną do naciągnięcia cięciwy. Dodatkowe kable poruszają bloczkami na końcu ramion, powodując znaczne zmniejszenie siły potrzebnej do naciągnięcia łuku. Dzięki bloczkom można zastosować twardsze materiały do budowy ramion. Taka konstrukcja łuku bloczkowego gwarantuje znacznie większą siłę. Strzała może osiągnąć ogromne prędkości, w najnowszych konstrukcjach przekraczające nawet 300 fps (stóp na sekundę, około 90 m/s). Łuki bloczkowe posiadają regulacje siły naciągu. Do wyrobu strzał stosuje się stopy aluminium, włókna węglowe i kompozyty. Łuk tego typu można zobaczyć między innymi w filmie Rambo II, John Rambo, Blade: Mroczna trójca.

Do podstawowych akcesoriów łuczniczych należą:

Łuk – powinien być pierwszym elementem wyposażenia, ponieważ wybór strzał zależy głownie od jego twardości. Powinien być laminowany, prosto strzelający i powinien mieć pracujące końcówki ramion. Są dwa główne typy łuków do strzelania do celu lub myślistwa – łuk jednoczęściowy lub składany.
Cięciwa – początkujący łucznicy powinni używać cięciw wykonanych z dakronu ze środkową owijką zrobioną z włókienkowej osłony nylonowej.
Podpórka strzały, czyli podstawka.
Celownik – istnieje wiele typów celowników, wybór zależy od upodobań i budżetu łucznika. Dla początkujących wystarczający może być pasek taśmy izolacyjnej lub plaster przylepca naklejony na przednią część łuku wraz z prostą szpilką o dużej główce traktowanej jako muszka celownika.
Poziomica – używana do sprawdzania czy łuk jest trzymany pionowo (nie jest konieczna, poza tym nie wolno jej używać na dużych zawodach).
Ustalacze nasadki (siodełka) – często stosuje się tu włókno dentystyczne. Ustalacze metalowe są trwałe i łatwiejsze w użyciu, ale droższe. Są one nasuwane na cięciwe i zaciskane za pomocą specjalnych kleszczy. Łucznik korzystający z cięciwy z metalowymi ustalaczami musi używać ochraniaczy palców. Włókno dentystyczne jest dobre na cięciwach z owijką jednowłóknową, podczas gdy siła utrzymująca na miejscu ustalacze metalowe może spowodować, że pojedyncze włókno przetnie nitki cięciwy.
Punkt docisku – jest używany po to, by osiągnąć optymalny lot strzały. Może być ściśliwy lub amortyzujący.
Stabilizatory – niezbędne przy strzelaniu do celu ze względu na korzyści, jakie dają, redukując efekt momentu obrotowego.
Strzały – na rynku dostępne są cztery typy strzał: drewniane, z włókna szklanego, węglowego lub z aluminium. Każda ma swoją własną charakterystykę i będzie się inaczej zachowywać na tym samym łuku. Przy zakupie strzał trzeba wziąć pod uwagę rozmiar strzały i długość naciągu.