raphael_pope.julius2.jpg

Rafael Santi, często określany samym imieniem Rafael, znany również jako Rafael Sanzio (wł.: Raffaello Santi lub Raffaello Sanzio; ur. 28 marca lub 6 kwietnia 1483 r. w Urbino – zm. 6 kwietnia 1520 w Rzymie) – włoski malarz i architekt. Był trzecim i najmłodszym z najsławniejszej trójki genialnych artystów włoskiego renesansu – obok Michała Anioła i Leonarda da Vinci. Znany z częstych przedstawień Madonny.
Biografia

Daty jego urodzin i śmierci (oba miały miejsce w Wielki Piątek) przyczyniły się poniekąd do uznania go przez Giorgio Vasariego za boskiego artystę – boga sztuki. Urodził się w 1483 w mieście Urbino w środkowych Włoszech. Jego rodzicami byli Giovanni Santi, malarz nadworny książęcej rodziny Montefeltro oraz Maria di Ciarla, córka kupca. W latach dziecięcych uczył się u ojca, który chociaż sam nie był artystą wysokiej rangi, był człowiekiem wykształconym i wcześnie dostrzegł ponadprzeciętne zdolności syna. W 1491 młody Rafael przeżył śmierć matki; trzy lata później (1494) zmarł jego ojciec. Opiekę nad Rafaelem przejął wtedy formalnie jego stryj, lecz najwięcej pomocy i życzliwości okazał mu wuj, Simone Ciarla, brat zmarłej matki. To on wymusił na rodzinie oddanie chłopca na dalsze kształcenie malarskie, za co Rafael pozostał mu wdzięczny do końca życia.

Około 1494 wyjechał do Perugii, gdzie początkowo uczył się artystycznego rzemiosła u malarza Timoteo Viti, później został uczniem znanego malarza, Pietro Vannucciego zwanego Pietro Perugino. Podczas nauki u Perugina zaczął wykonywać pierwsze obrazy na zamówienie.

W 1500 Rafael został już malarzem cechowym miasta Urbino. Wcześnie przyswoił sobie styl mistrza i współpracował z Peruginem przy dekoracji m.in. kościoła św. Franciszka w Perugii, a w 1503 rozpoczął krótką współpracę z innym wybitnym malarzem – Pinturicchio, przy zdobieniu sali biblioteki w Sienie na zamówienie papieża Piusa III. Wkrótce Rafael przerósł swoich nauczycieli i w 1504 wyjechał do Florencji, aby podziwiać dzieła Leonarda da Vinci i Michała Anioła. Powstały wtedy znakomite dzieła malarskie dojrzałego już stylu Rafaela jak Madonna w zieleni czy Madonna ze szczygłem. Szybko zyskał ogromną sławę i zaczęli u niego zamawiać usługi artystyczne najwięksi wielmoże Italii.

Ok. 1507 Rafael powrócił do Urbino i pracował intensywnie w swym rodzinnym mieście – z tego okresu pochodzą m.in obrazy Madonny i Chrystusa w Ogrójcu namalowane dla dowódcy wojsk florenckich Guidobaldo di Montefeltro. Wkrótce udał się do Perugii, gdzie udekorował freskami m.in. tamtejszy kościół Kamedułów.

W 1508 Rafael, po stworzeniu wielu wybitnych dzieł malarskich w Perugii oraz Florencji wyruszył do Rzymu. Wyjazd ten zaproponował mu pracujący na usługach papieża Juliusza II architekt Donato Bramante. Rafael zainteresował się pracą dla papieża do tego stopnia, że wyjechał natychmiast z Florencji nie ukończywszy malowideł we florenckiej kaplicy św. Ducha. Papież życzliwie przyjął Rafaela i zlecił mu na początek ozdobienie papieskiej sali urzędowej i sądowej zwanej Stanza della Segnatura. Pracę tę ukończył w 1511. Jednocześnie tworzył wiele innych dzieł, a także miał okazję zapoznać się z najlepszymi dziełami swojego znakomitego rywala, Michała Anioła, który również pracował dla papieża i właśnie tworzył freski na sklepieniu Kaplicy Sykstyńskiej.

W 1513 zmarł papież Juliusz II. Jego następca, Leon X również był mecenasem sztuki i cenił talent Rafaela, któremu zlecił kontynuację prac nad zdobieniem Pałacu Watykańskiego. Po śmierci Bramantego w 1514 Rafael przejął nadzór nad budową nowej Bazyliki św. Piotra w Rzymie.

Rafael zmarł na atak febry w swoje 37 urodziny, które tego roku przypadały w Wielki Piątek. Już za życia został okrzyknięty geniuszem, po jego śmierci opłakiwali go w swych wierszach wybitni poeci. Rafael był zaprzyjaźniony z wielkimi humanistami swojej epoki jak Baldassare Castiglione czy Bernardo Dovizi da Bibbiena. Przyjaźnił się i rywalizował z innym artystami, prowadził też żywą korespondencję z Albrechtem Dürerem. W swoich wielkich dziełach starał się pogodzić wartości chrześcijańskie z optymizmem epoki odrodzenia oraz z pogańską filozofią antyczną, odkrywaną przez ludzi renesansu. Widać to w takich jego dziełach jak np. Szkoła ateńska, gdzie Rafael w papieskiej sali przedstawił grupę uczonych, skupionych według największych filozofów antyku, których autorytet uznawał także Kościół katolicki – Platona i Arystotelesa.

Rafael pochowany jest w Panteonie w Rzymie.
Styl, malarstwo
Zaślubiny Marii z Józefem (Lo Sposalizio)
Szkoła Ateńska
Madonna ze szczygłem
Madonna Sykstyńska
Portret Baldassare Castiglionego
Przemienienie Pańskie

We wczesnej twórczości styl Rafaela jest naśladownictwem, a czasem niemal mistrzowskim kopiowaniem stylu Perugina. Jednak nawet w dziełach niewątpliwie wzorowanych na nim można uchwycić różnicę. Przykładem jest obraz Zaślubiny Marii z Józefem (Lo Sposalizio), wzorowany na powstającym w tym samym czasie obrazie Perugina pod tym samym tytułem. Oba obrazy posiadają niemal jednakową scenerię i podobne rozłożenie postaci, jednak obraz Rafaela różni się od obrazu jego mistrza giętkością i naturalnością ruchów. Podczas gdy Perugino stosuje już nieco przestarzałą manierę izokefalii (umieszczania głów postaci na jednym poziomie), u Rafaela analogiczne postacie są wyższe lub niższe, stoją swobodnie i nie wyglądają jak ustawione w jednym rzędzie. Wkrótce Rafael porzucił wzorowanie się na dziełach konserwatywnego mistrza i stworzył nowy styl. Niewątpliwie na rozwój stylu malarskiego Rafaela miały wielki wpływ dzieła Michała Anioła, a zwłaszcza Leonarda da Vinci. Z dzieł Leonarda przyswoił sobie Rafael manierę sfumato, choć stosował ją bardziej umiarkowanie niż sam Leonardo.

Do najbardziej znanych dzieł malarskich Rafaela należy słynna Madonna Sykstyńska. Została namalowana w latach 1513-14. Pierwotnie obraz ten był prawdopodobnie przeznaczony dla kościoła św. Sykstusa w Piacenzy, jak pisze Giorgio Vasari, pierwszy biograf Rafaela i wielu innych artystów renesansu. Istnieją hipotezy, że miał być to obraz zdobiący nagrobek Juliusza II. Jako Madonna została przedstawiona urodziwa kochanka Rafaela Margherita Luti, zwana La Fornarina. Po lewej stronie adorujący ją św. Sykstus ma twarz papieża Juliusza II. Po prawej stronie obrazu stoi święta Barbara, patronka umierających. Obraz, będący pierwotnie własnością zakonników klasztoru świętego Sykstusa został w 1754 zakupiony (zresztą za pieniądze z budżetu Rzeczypospolitej) przez Augusta III Sasa i dziś jest ozdobą drezdeńskiej Gemäldegalerie.

Również słynne są freski Rafaela w Stanzach Watykańskich, a zwłaszcza najbardziej z nich znana i kojarzona z imieniem Rafaela Szkoła Ateńska. Jest to monumentalny fresk na ścianie, ograniczony łukiem sklepienia, przedstawiający spotkanie najwybitniejszych filozofów starożytności. Dzieło Rafaela jest alegorią Rozumu jako drogi wiodącej do poznania Prawdy.

Rafael nader często portretował na swoich obrazach samego siebie oraz osoby sobie znane. Tak też jest w Szkole Ateńskiej, gdzie Platon (lewa z postaci centralnych) posiada twarz Leonarda da Vinci, siedzący na schodach Heraklit to sportretowany Michał Anioł, natomiast kreślący znaki cyrklem Euklides posiada fizjonomię Donata Bramante. Sam Rafael także jest widoczny – stoi nieco na uboczu jako drugi od prawej strony, obok Klaudiusza Ptolemeusza.
Dzieła [edytuj]

* Obrazy (sztalugowe):
o Koronacja Matki Boskiej dla kościoła św. Franciszka w Perugii oraz 3 obrazy na predelli ołtarza: Zwiastowanie, Hołd Trzech Króli oraz Ofiarowanie Jezusa (dziś wszystkie w Muzeum Watykańskim),
o Koronacja bł. Mikołaja z Tolentino, 1501, pierwotnie w kościele San Francisco w Città di Castello, dziś zachowane fragmentarycznie – w muzeach w Brescii i Neapolu
o Ołtarz Colonny, 1501-1502, Metropolitan Museum of Art, Nowy Jork
o Madonna Connestabile, 1502, Ermitaż, Sankt Petersburg
o Portret Elżbiety Gonzagi 1502 Galeria Uffizi
o Ukrzyżowanie, 1502-1503, National Gallery, Londyn
o Ołtarz Oddich, 1503, Pinakoteka Watykańska, Rzym
o Zaślubiny Marii z Józefem (Lo Sposalizio), 1504, pierwotnie w kościele San Francisco w Città di Castello, obecnie Pinakoteka Brera, Mediolan
o Trzy Gracje, 1504-1505, Musée Condée, Chantilly
o Sen Scypiona 1504, National Gallery, Londyn
o Ołtarz Ansideich, ok. 1505, National Gallery, Londyn
o Portret Agnola Doniego, 1505, Palazzo Pitti, Florencja
o Portret Maddaleny Doni, 1505, Palazzo Pitti, Florencja
o Madonna Terranuova, 1505, Staatliche Museen, Berlin
o Madonna del granduca, 1505-1506, Palazzo Pitti, Florencja
o Madonna ze szczygłem (Madonna del cardellino), 1506, Galeria Uffizi, Florencja
o Święta Rodzina Caniianich, 1506-1508, Stara Pinakoteka, Monachium
o Dama z jednorożcem, 1506 Rzym Galeria Borghese
o Madonna z Dzieciątkiem i św. Janem, 1507, Luwr, Paryż
o Złożenie do grobu, 1507, Galeria Borghese, Rzym
o Madonna pod baldachimem 1507-1508, Palazzo Pitti, Florencja
o Madonna Tempi, 1508, Stara Pinakoteka, Monachium
o Portret papieża Juliusza II, 1511-1512, National Gallery, Londyn
o Portret młodzieńca, 1511. zaginiony, d. Muzeum Czartoryskich, Kraków
o Madonna di Foligno, 1512, Pinakoteka Watykańska, Rzym
o Madonna Sykstyńska, 1512-1513, Gemäldegalerie, Drezno
o Madonna della seggiola, 1513-1514, Palazzo Pitti, Florencja
o Portret kobiety (La Velata) 1513 1514, Palazzo Pitti, Florencja
o Papież Leon X z kardynałami, 1518, Galeria Uffizi, Florencja
o Madonna dell'impannata, 1515, Palazzo Pitti, Florencja
o Portret Baldassare Castiglionego, 1515-1516, Luwr, Paryż
o Święta Rodzina Franciszka I, 1517-1518, Luwr, Paryż
o Święty Michał pokonuje szatana, 1518, Luwr, Paryż
o La Fornarina, 1520, Galleria Nazionale, Rzym
o Madonna della Rosa, 1520, Prado, Madryt
o Przemienienie Pańskie, 1520, dzieło dokończone przez ucznia Rafaela, Giulio Romano, Pinakoteka Watykańska, Rzym

* Freski:
o Freski w Stanzach Watykańskich dla papieża Juliusza II i Leona X, 1508-1517:
+ Szkoła Ateńska
+ Dysputa o Najświętszym Sakramencie
+ Parnas
+ Wypędzenie Heliodara ze świątyni
+ Msza Bolseńska
+ Uwolnienie świętego Piotra z okowów
+ Pożar Borgo
o Freski o tematyce mitologicznej w Villa Farnesina w Rzymie:
o Triumf Galatei, 1511

* Projekty architektoniczne:
o Kościół Sant'Eligio degli Orefici w Rzymie
o Kaplica Chigich przy kościele Santa Maria del Popolo w Rzymie, 1512-1513