Stonehenge faza pierwsza.jpg

Stonehenge – jedna z najsłynniejszych europejskich budowli megalitycznych, pochodząca z epoki neolitu oraz brązu. Megalit położony jest w odległości 13 km od miasta Salisbury w hrabstwie Wiltshire w południowej Anglii. Najprawdopodobniej związany był z kultem księżyca i słońca. Księżyc mógł symbolizować tutaj kobietę (biorąc pod uwagę jej comiesięczną menstruację), słońce – mężczyznę. Składa się z wałów ziemnych otaczających duży zespół stojących kamieni. Obiekt od 1986 jest wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO oraz znajduje się pod nadzorem angielskiego Scheduled Ancient Monument. Stonehenge należy do English Heritage, a Avebury i okoliczne tereny do organizacji National Trust.

Nazwa pochodzi z języka staroangielskiego, od słów stān – kamień (ang. stone) i hencg - otaczać (ang. hinge) lub hen(c)en (szubienica). Ze słowa henge powstało słowo henges – kręgi – którym teraz są nazywane tego typu obiekty.

W rozwoju budowli wyróżnia się następujące okresy chronologiczne:

Stonehenge 1: około 2950-2900 p.n.e.
Stonehenge 2: około 2900-2400 p.n.e.
Stonehenge 3a: od około 2600 p.n.e.
Stonehenge 3b: 2440-2100 p.n.e.
Stonehenge 3c:
Stonehenge 3d: 2270-1930 p.n.e.
Stonehenge 3e:
Stonehenge 3f: do około 1600 p.n.e.

Miejsce, w którym powstała budowla Stonehenge, zyskało znaczenie kulturowe przed rokiem 2950 p.n.e. Świadczą o tym znajdujące się na zewnątrz megalitu groby datowane nawet na ok. 3100 rok p.n.e. oraz usypany z ziemi pierścień datowany również na ten okres.

Stonehenge składa się z kolejnych elementów, ustawianych w dużych odstępach czasowych (sanktuarium powstawało stopniowo, przez ponad tysiąc lat). Aleja wiodąca do Stonehenge ciągnie się na długości około 3km i jest szeroka na 11m. Pierwotnie jej krawędzie ograniczał wał ziemny. Podobna konstrukcja okala całe stanowisko. Pierwszym elementem na drodze z alei do wnętrza kręgów jest Heel Stone, ustawiony około 2600 roku p.n.e. Mniej więcej w tym samym czasie, wewnątrz kredowych wałów pojawiają się również 4 Station Stones. Zewnętrznym, pierwszym kamiennym kręgiem, jest pierścień 30 kamieni (zwanych Sarsenami) o średnicy 40m, datowany na ok. 2450 rok p.n.e. Wewnątrz niego znajduje się pierścień egzotycznie wyglądających, błękitnych kamieni (Bluestones). Do samego wnętrza Stonehenge prowadzi jeszcze monumentalna podkowa złożona z pięciu trylitów (o wysokości około 9m), oraz mała podkowa złożona z 30 Bluestones. Obydwie podkowy otwarte są w kierunku alei. W samym centrum Stonehenge znajduje się tzw. Altar Stone – dziś przewrócony.

Ponadto, wewnątrz kredowych wałów, archeologiczne badania wykazały istnienie tzw. Aubrey Holes, czyli 56 jam o średnicy 2m i głębokości około metra. G. Hawkins, w swoim artykule "A Neolithic Computer" (dla "Nature", 27 stycznia 1964), postawił tezę mówiącą, jakoby Aubrey Holes były używane jako specyficzny komputer do przewidywania zaćmień słońca i księżyca, lecz teoria ta w krótkim czasie została obalona. Jamy prawdopodobnie są śladem po dodatkowej, drewnianej konstrukcji otaczającej kamienne kręgi.

Na obszarze stanowiska – na zewnątrz pierścienia Sarsenów – znaleziono również dwa pierścienie mniejszych jam, nazwanych kolejno X i Y, w liczbie 30 i 29. Zwraca uwagę to, że liczba otworów odpowiada średniej ilości dni w miesiącu synodycznym.

Oś podkowy wyznacza kierunek, z którego wschodzi słońce w najdłuższym dniu w roku, podczas letniego przesilenia. Sanktuarium wzniesione jest z dwóch rodzajów kamienia. Największe, granitowe bloki pochodzą z okolic Marlborough Downs (około 30 km na północ od Stonehenge), natomiast mniejsze, błękitne skały – z Pembrokeshire w Walii, położonego około 250 km od budowli.

Stonehenge jest ukierunkowane północnowschodnio-południowozachodnio (NE-SW). Wielka debata na temat znaczenia Stonehenge wytworzyła się po publikacji w 1963 roku Stonehenge Decoded przez angielskiego astronoma Geralda Hawkinsa, który twierdził, że odnalazł wiele powiązań między ustawieniem głazów a pozycją obiektów niebieskich i słońca. Uważał, iż Stonehenge mogło być używane do przewidywania zaćmień. Jego badania zostały szeroko uznane w środowisku naukowym, jako że do ich przeprowadzania używał obliczeń komputerowych (wtedy należących do rzadkości). Następcami w badaniach byli C. A. Newham wraz z Sir Fredem Hoyle'em oraz inżynier Alexander Thom, który poświęcił na badania nad Stonehenge 20 lat. Ich teorie były ostro krytykowane przez Richarda Atkinsona i innych.

Istnieje pełnych rozmiarów replika Stonehenge w Maryhill w Waszyngtonie wybudowana przez Sama Hilla jako pomnik wojenny. Stonehenge Aotearoa w regionie Wairarapa w Nowej Zelandii jest nowoczesną adaptacją ukierunkowaną w powiązaniu z Antypodami, zostało wybudowane przez Phoenix Astronomical Society z drewna i malowanego betonu. University of Missouri w Rolla ma własną kopię o połowę mniejszą od oryginalnego Stonehenge. Także East Stroudsburg University ma małą replikę. Carhenge zostało wybudowane z samochodów przez artystę Jima Reynolds'a w 1987 i znajduje się w Alliance, Nebraska. Tankhenge istniało przy granicy Berlina Wschodniego i Zachodniego po upadku muru berlińskiego i zostało skonstruowane z trzech sowieckich pojazdów.