watykan_W500_85806.jpg

Watykan, Państwo Watykańskie (wł. Città del Vaticano, Stato della Città del Vaticano, łac. Status Civitatis Vaticanae) – miasto-państwo europejskie, enklawa w Rzymie. Najmniejsze państwo świata pod względem powierzchni.
Watykan to siedziba najwyższych władz Kościoła katolickiego, gdzie rezyduje papież. Jest połączony unią personalną i funkcjonalną ze Stolicą Apostolską (łac. Sedes Apostolica, Sancta Sedes). Obywatele Watykanu to głównie dostojnicy kościelni, księża, zakonnice i Gwardia Szwajcarska. Oprócz tego do pracy przychodzi około 3000 osób mieszkających poza murami Watykanu (pracownicy poczty, radia, gazety, sklepów, dworca kolejowego i służby medycznej). Obywatelstwo watykańskie jest wyłącznie czasowe. Kardynałowie otrzymują je na czas pobytu w Rzym


Gospodarka Watykanu opiera się m.in. na dochodach z pielgrzymek i wizyt w muzeach (rocznie od 4 do 7 mln turystów; w 2007: 4,3 mln), rękodzieła i emisji znaczków pocztowych oraz na dochodach z inwestycji na rynkach finansowych[1]. Watykan ma prawo bicia własnych monet, które są często rarytasami numizmatycznymi. Posiada też swoją gazetę (L'Osservatore Romano), telewizję (Watykański Ośrodek Telewizyjny) i rozgłośnię radiową (Radio Watykańskie). Na terenie Watykanu znajduje się mała stacja kolejowa.
Państwo Watykańskie posiada osobny od Stolicy Apostolskiej bilans finansowy. W 2007 r. zamknął się on pozytywnym saldem w wysokości 6,7 mln euro, choć suma ta jest ponad trzykrotnie niższa niż przed rokiem (21,8 mln w 2006). W 2008 roku budżet Państwa Watykańskiego zamknął się wysokim deficytem wynoszącym ponad 15 mln euro[2]. Znaczne zyski osiągają Muzea Watykańskie[3].

Nazwa "Watykan" pochodzi od łacińskiego vaticinius, vaticinia, vaticinium oznaczającego proroczy, przepowiadający przyszłość, wieszczy, wróżebny. Pokrewny wyraz został użyty m.in. w Wulgacie, księga Nehemiasza 6:12:
et intellexi quod Deus non misisset eum sed quasi vaticinans locutus esset ad me et Tobia et Sanaballat conduxissent eum
Przeniknąłem bowiem: Nie Bóg go posłał, lecz on wypowiedział to proroctwo o mnie, ponieważ go przekupili Tobiasz wraz z Sanballatem.
Także słowo vates oznacza wieszcza. Drugi człon nazwy pochodzi od łacińskiego canto, -are – śpiewać, grać, wieszczyć. Vaticanus mogło więc oznaczać także Miejsce wróżbitów lub Miejsce prorocze. Polskim odpowiednikiem byłby tu Wróżów lub Wieszczów. Określenie pochodzi zapewne od wróżbiarzy, którzy oferowali w tym miejscu swoje usługi starożytnym Rzymianom. W Rzymie istniał też, według świętego Augustyna, kult boga Vaticanusa odpowiedzialnego za kwilenie niemowląt.
Nazwa państwa pochodzi od wzgórza na prawym brzegu Tybru, w zachodniej części Rzymu, gdzie była etruska osada zwana "Vatica" albo "Vaticum". Nazwą Watykan (Pola Watykańskie) określano płaski obszar między Tybrem oraz wzgórzami Janiculum i Monte Mario.
Nazwę "Państwo Watykanskie" wymyślił Benito Mussolini, strona kościelna proponowała nazwę "Roma vaticana" (Rzym watykański) podczas negocjacji traktatu laterańskiego w 1929 roku.


Osobne artykuły: Historia Watykanu i Państwo Kościelne.
Historia Wzgórza Watykańskiego sięga IV wieku, kiedy cesarz rzymski przekazał biskupom Rzymu jeden z pałaców. Państwo Kościelne, władane przez papieży, powstało później. Jego początek związany był z tzw. donacją Konstantyna, który miał darować papieżom Rzym wraz z okolicami.
Początkowo siedzibą papieży nie był sam Watykan lecz Lateran. Watykan był miejscem pielgrzymek do Grobu św. Piotra. W pobliżu już w pierwszych wiekach chrześcijaństwa zbudowano klasztory, przytułki i schroniska. Powstały też liczne kramy kupieckie obsługujące podróżujących. Pierwsze umocnienia obejmujące bazylikę św. Piotra i Mauzoleum Hadriana zostały zbudowane podczas pontyfikatu papieża Leona IV pod koniec IX wieku. Watykan stał się miejscem, gdzie papież mógł się schronić przed najeźdźcami. Przeniesienia siedziby papieskiej do Watykanu dokonał Grzegorz XI 17 stycznia 1377 po powrocie z Awinionu, kiedy zastał Pałac Laterański w ruinie. W połowie XV wieku papież Mikołaj V powiększył i upiększył budowle watykańskie, założył również Bibliotekę Watykańską. Jego następcy kontynuowali rozbudowę Watykanu – Sykstus IV wzniósł Kaplicę Sykstyńską (1475-1483), Aleksander VI wybudował wieżę nad kaplicą (Torre del Borgia), Juliusz II natomiast zatrudnił Bramantego do zbudowania nowej Bazyliki św. Piotra.
Państwo to utrzymało się do 1870, kiedy to armia króla Włoch Wiktora Emanuela II włączyła je do nowo powstającego Królestwa Włoch. Papież nie zgodził się z tą decyzją i ogłosił się więźniem Watykanu. Dopiero w 1929 faszystowski rząd włoski Benito Mussoliniego i Stolica Apostolska podpisali tzw. traktaty laterańskie, kończące spór i gwarantujące istnienie państwa Watykańskiego w obrębie pałacu i ogrodów watykańskich.


Całe terytorium państwa watykańskiego od trzech stron otoczone jest murami. W kraju znajduje się zespół pałacowo-kościelny z Bazyliką świętego Piotra, placem św. Piotra, pałacem oraz wiele gmachów galerii, muzeów i budynków administracyjnych. Watykan posiada też Papieską Akademię Nauk i Obserwatorium Watykańskie założone w 1572 roku, oraz Ogrody Watykańskie. Niektóre części Rzymu należą do Watykanu np: 5 uniwersytetów, wiele kościołów, Bazylika Laterańska, Biblioteka Laterańska.