Niekompletna lista odcinków:
Scenariusz filmów: Tadeusz Doroszuk i Adam Sikorski. Realizacja: Adam Sikorski. Produkcja TVP S.A. Oddział w Lublinie przy współpracy IPN Oddział w Lublinie
ZAPORCZYCY
Filmowy dokument o powojennej epopei najbardziej znanego na Lubelszczyźnie oddziału partyzanckiego mjr. Hieronima Dekutowskiego ps. „Zapora”, który od wiosny 1945 do wiosny 1947 r. przeprowadził ponad 600 akcji zbrojnych, staczając około 60 większych walk z siłami resortu bezpieczeństwa. Świadkowie oraz historycy IPN opisują narastający od lipca 1944 r. terror komunistycznej władzy wymierzony w środowisko żołnierzy Armii Krajowej na Lubelszczyźnie. Celem tego terroru była całkowita fizyczna likwidacja środowiska niepodległościowego. Represje spowodowały, że lasy na nowo zapełniły się partyzantami, którzy woleli ginąć z bronią w ręku, niż stać się bezbronnymi ofiarami ubeckich katowni.
Rok produkcji: 2006
WOŁYNIAK
Film ukazujący postać kpt. Józefa Zadzierskiego ps. „Wołyniak”, partyzanckiej legendy Lasów Janowskich i terenów położonych nad środkowym Sanem. Związany z nurtem konspiracji narodowej, walczył w zgrupowaniu oddziałów Narodowej Organizacji Wojskowej, dowodzonym przez „Ojca Jana”, a od grudnia 1943 r. samodzielnie – chroniąc polskie wsie przed Niemcami i UPA. W lipcu 1944 r. stanął na czele zorganizowanej przez siebie Milicji Obywatelskiej w Leżajsku. Uwięziony przez NKWD (wrzesień 1944), zbiegł z transportu na Wschód. Zorganizował oddział walczący na dwa fronty: z władzą komunistyczną i Ukraińcami. Rozbił kilka posterunków milicji w terenie. Z powodu gangreny rany odniesionej w potyczce z KBW w grudniu 1946 r. popełnił samobójstwo.
Rok produkcji: 2007
ŻELAZNY
Film poświęcony działalności dwóch dowódców partyzanckich: Leona Taraszkiewicza ps. „Jastrząb” i jego brata Edwarda Taraszkiewicza ps. „Żelazny”, których oddział WiN działał na powojennej Lubelszczyźnie, w okolicach Włodawy i Chełma. Przez 7 lat oddział ten, kierowany najpierw przez „Jastrzębia”, a po jego śmierci (w styczniu 1947 r.) – przez „Żelaznego”, stanowił – aż do rozbicia w październiku 1951 r. – jedno z najsilniejszych ognisk antykomunistycznego oporu w regionie.
Rok produkcji: 2006
W CIENIU PORYTOWEGO WZGÓRZA
Film jest historią rozbicia oddziału partyzanckiego Narodowego Zjednoczenia Wojskowego, dowodzonego przez Adam Kusza ps. „Kłos”, „Garbaty”, operującego w lasach janowskich niedaleko od miejsca słynnej bitwy partyzanckiej w czasie okupacji niemieckiej na Porytowym Wzgórzu. Operacja rozbicia oddziału polegała na skomplikowanej grze operacyjnej, prowadzonej przez funkcjonariuszy aparatu bezpieczeństwa z Warszawy oraz Lublina. Do operacji wykorzystano dwóch tajnych współpracowników, którzy, podając się za przedstawicieli ogólnopolskiej organizacji podziemnej, nawiązali łączność z oddziałem, a po zdobyciu zaufania wprowadzili do niego dwóch radiotelegrafistów z radiostacją, którzy okazali się kadrowymi pracownikami UB. Za pomocą nadawanych meldunków zdradzili miejsce postoju oddziału. To pozwoliło na przeprowadzenie operacji wojskowej, która doprowadziła do rozbicia oddziału.
Rok produkcji: 2007
HUZAR
Film jest historią konspiracyjnej działalności legendarnego kpt. Kazimierza Kamieńskiego „Huzara”. Urodził się na terenie powiatu Wysokie Mazowieckie, pochodził z rodziny o bardzo bogatych tradycjach patriotycznych. Był jednym z pierwszych dziesięciu maturzystów na terenie powiatu wykształconych w wolnej Polsce. Był zafascynowany kawalerią, w jej szeregach walczył we wrześniu 1939 r., kończąc szlak bojowy pod Kockiem. Od listopada 1939 r. tworzył zręby konspiracji w stronach rodzinnych, początkowo w Batalionach Śmierci Strzelców Kresowych, a następnie w Związku Walki Zbrojnej i Armii Krajowej. Walczył z okupantem sowieckim i niemieckim, a po „wyzwoleniu” z ustrojem komunistycznym. Był dowódcą kilkudziesięcioosobowego oddziału partyzanckiego, walczącego do października 1952 r. Nie wierząc komunistom, nie skorzystał z amnestii z wiosny 1947 r. Podstępnie schwytany wraz ze swoimi partyzantami w ramach operacji „Cezary”, został osądzony i stracony w białostockim więzieniu.
Rok produkcji: 2007
ŻUBRYD
Film jest historią konspiracyjnej działalności kpt. Antoniego Żubryda „Zucha”. Urodził się w Sanoku, gdzie ukończył szkołę powszechną i nie mając pieniędzy na dalszą naukę, jako kilkunastoletni chłopiec wstąpił do Wojska Polskiego, dzięki czemu został podoficerem zawodowym. W wojnie obronnej 1939 r. walczył w obronie Warszawy. Po powrocie do Sanoka został aresztowany przez NKWD i pozyskany do współpracy. Po wkroczeniu Niemców w czerwcu 1941 r., poszukiwany jako sowiecki współpracownik, aresztowany, przetrzymywany w więzieniach do połowy 1943 r. Po ucieczce powrócił do rodzinnego miasta, gdzie doczekał „wyzwolenia”. Rozpoczął pracę w Powiatowym Urzędzie Bezpieczeństwa Publicznego w Sanoku, między innymi jako oficer śledczy. Po dezercji w czerwcu 1945 r. rozpoczął działalność zbrojną wymierzoną w komunistów. Był dowódcą około 200–300-osobowego zgrupowania partyzanckiego pod nazwą Samodzielny Batalion Operacyjny, operującego w Bieszczadach. Zamordowany w październiku 1946 r. wraz z żoną przez żołnierza swojego oddziału, agenta UB.
Rok produkcji: 2007
11 GRUPA OPERACYJNA NSZ
Film prezentuje kolejną strukturę konspiracyjną polskiego podziemia niepodległościowego o nazwie 11 Grupa Operacyjna Narodowych Sił Zbrojnych. Powstała ona w lecie 1946 roku. Tworzyli ją żołnierze NSZ i AK z terenu inspektoratu płocko – sierpeckiego. Na czele struktur stał por. Stefan Bronarski ps. „Liść”, „Roman”. Organizacja prowadziła działalność na płaszczyźnie wywiadowczej, propagandowo-informacyjnej oraz zbrojnej. Urząd Bezpieczeństwa celem jej likwidacji rozpoczął rozpracowanie o kryptonimie „Mordercy”. W wyniku tych działań UB aresztowało 26 września 1948 r. Stefana Bronarskiego, a następnie pozostałych członków. W lipcu 1950 roku w Warszawie przed WSR rozpoczął się proces członków sztabu. Trwający 2 tygodnie proces został odpowiednio nagłośniony. Tylko jedna osoba spośród sądzony nie otrzymała wyroku kary śmierci.
Rok produkcji: 2008
MŁOT
kpt. Władysław Łukasiuk ps. „Młot” zapisał się w historii jako najwybitniejszy z dowódców VI Brygady Wileńskiej. VI Brygada Wileńska była najdłużej działającym oddziałem partyzancki po zakończeniu II wojny światowej. Władysław Łukasiuk urodził się w 1906 roku w miejscowości Tokary w pow. siedleckim. Dobrze zapowiadającą się karierę w wojsku przerwał wypadek, w wyniku którego musiał wrócić do cywila. Obok prowadzenia własnego sklepiku rozpoczął pracę dla polskiego wywiadu. Jego zadaniem było rozpracowywanie środowiska komunistów działających na szkodę polskiego państwa. Z powodu kalectwa nie brał udziału w kampanii wrześniowej. W 1940 r. został zaprzysiężony jako żołnierz ZWZ. Po wkroczeniu Sowietów do Polski i pierwszych aresztowaniach żołnierzy AK przez NKWD zaczął się ukrywać z bronią w ręku. W konspiracji pozostał do końca życia. Zginął w czerwcu 1949 roku z rąk swoich podkomendnych. VI Brygada Wileńska przetrwała pod dowództwem kpt. Kazimierza Kamieńskiego ps. „Huzar” do roku 1952 .
Rok produkcji: 2008
WIARUS
Film ten to zakończona tragicznym finałem historia członka NZW z Białostocczyzny – Stanisława Grabowskiego o pseudonimie „Wiarus”. Jego przygoda z konspiracją zaczęła się w marcu 1943 roku, gdy został zaprzysiężony w szeregi NOW i trwała aż do śmierci w 1952 roku. Wkroczenie Armii Czerwonej do Polski w 1944 roku uważał za kolejną okupację, dlatego trwał w konspiracji. Po wejściu w życie amnestii w lutym 1947 roku, jak wielu partyzantów, ujawnił się. Niedługo cieszył z możliwości nieukrywania się przed władzami bezpieczeństwa. W maju 1947 r. miał miejsce incydent, w wyniku którego stał się znowu poszukiwanym za posiadanie broni. Ukrywał się do 1952 roku z grupą partyzantów, prowadząc cały czas aktywne działania wymierzone we władze komunistyczne.
Rok produkcji: 2008
KOMENDANT »OLECH«
Film kontynuuje opowieść o polskim podziemiu niepodległościowym na terenach II Rzeczypospolitej wcielonych do ZSRR. Bohaterem filmu jest ppor. Anatol Radziwonik ps. „Olech” – od 1945 roku komendant Obwodu AK Szczuczyn – Lida na Nowogródczyźnie. Powodem, który kazał mu trwać w konspiracji, było silne przekonanie o szybkim załamaniu się systemu sowieckiego oraz głębokie poczucie odpowiedzialności za polską ludność. Zadaniem oddziału była ochrona ludności przed terrorem sowieckim, przeciwstawianie się kolektywizacji, zwalczanie sowieckiej administracji i agentury. Działalność komendanta „Olecha” kończy się wraz z rozbiciem jego oddziału przez jednostki NKWD 12 maja 1949 roku w rejonie Raczkowszczyzny.
Rok produkcji: 2008
ŻOŁNIERZE WYKLĘCI
Film pokazujący losy majora Jana Tabortowskiego ps. „Bruzda”, legendarnego dowódcy AK-WiN na Białostocczyźnie, który pozostał niezłomny do końca, chroniąc się na Bagnach Biebrzańskich i ginąc w walce w sierpniu 1954 r. Szlak bojowy przedwojennego zawodowego oficera artylerii obejmował bitwę nad Bzurą w 1939 r., a następnie walkę partyzancką na Białostocczyźnie, najpierw z okupacją sowiecką, potem z okupantem niemieckim i od 1944 r. – przeciw nowej rzeczywistości komunistycznej. Takim ludziom, jak major „Bruzda”, komuniści nie dawali szans na normalne życie w powojennym kraju, zmuszając ich do ukrywania się i rozpaczliwej walki, kończącej się – jak w przypadku „Bruzdy” – śmiercią z bronią w ręku.
Rok produkcji: 2006
KRYPTONIM »ORZEŁ"
Film opowiada historię ludzi zaangażowanych w konspirację po 1945 r. na północnym Mazowszu w ramach 16 Okręgu Narodowego Zjednoczenia Wojskowego, występującego pod kryptonimem „Orzeł”. Okręg działał od 1946 roku do połowy lat pięćdziesiątych. Pierwszym komendantem okręgu był kpt. Zbigniew Kulesza ps. „Młot”. Kres tej komendzie położyła amnestia 1947 roku, kiedy to komendant okręgu ujawnił się. Jednak grupa żołnierzy postanowiła nadal trwać w konspiracji. Aparat bezpieczeństwa, chcąc zlikwidować ten okręg, sięgał po szeroki wachlarz metod. Między innymi do walki z okręgiem posłużyły pacyfikacje terenów wiejskich, które stanowiły zaplecze dla organizacji. W sierpniu 1949 roku częściowo okręg został zlikwidowany. Aparat bezpieczeństwa posłużył się grupą agentów z NZW o kryptonimie „V kolumna”, którzy zlikwidowali swoich towarzyszy broni. Następnie, po roku, kolumna ta została zlikwidowana przez organ, który ją stworzył, czyli przez sam aparat bezpieczeństwa.
Rok produkcji: 2008
KONSPIRACYJNE WOJSKO POLSKIE
Film prezentuje postać kpt. Stanisława Sojczyńskiego, ps. „Warszyc”, dowódcy partyzanckiego w powiecie Radomsko, oraz stworzoną przez niego w 1945 r. antykomunistyczną organizację zbrojną „Konspiracyjne Wojsko Polskie”, która działała niezależnie od struktur Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”. W szczytowym okresie działalności, w 1946 r., KWP objęła swoją aktywnością tereny województwa łódzkiego, katowickiego, poznańskiego i kieleckiego, skupiając w szeregach ponad tysiąc partyzantów. Po aresztowaniu przez UB, w grudniu 1946 r. kpt. Sojczyński „Warszyc” został skazany na karę śmierci, którą wykonano w lutym 1947 r.
Rok produkcji: 2007
USKOK
Film przedstawia zakończone tragicznie, powojenne losy jednego z najbardziej znanych dowódców AK-WiN na Lubelszczyźnie kpt. Zdzisława Brońskiego ps. „Uskok”, który zginął 21 maja 1949 r., we wsi Nowogród k. Łęcznej, w bunkrze wykonanym pod stodołą, otoczony przez żołnierzy KBW i funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa. W zdobytym bunkrze UB natrafiło na pamiętnik „Uskoka” (rzecz unikalna w warunkach partyzanckich), który – odnaleziony po latach w archiwum IPN – stanowi dziś bezcenne źródło ilustrujące okres tworzenia się komunistycznej rzeczywistości w Polsce, widziany oczami ukrywającego się żołnierza WiN. Prezentowane w filmie fragmenty pamiętnika (który wydany został drukiem przez IPN w 2004 r.) uzupełniają wypowiedzi świadków oraz komentarze historyków lubelskiego Oddziału IPN: dr. Sławomira Poleszaka i dr. Rafała Wnuka.
Rok produkcji: 2006
OSTATNI...
Film prezentuje sylwetkę ostatniego ukrywającego się z bronią w ręku partyzanta niepodległościowego podziemia na Lubelszczyźnie, Józefa Franczaka ps. „Lalek”, mechanizm osaczania go przez aparat resortu bezpieki, a w końcu dramatyczne okoliczności jego śmierci w walce z obławą MO i SB w dniu 21 października 1963 r. Unikalne relacje osób najbliżej związanych z partyzantem oraz nieznane dotąd materiały archiwalne IPN, pokazujące obraz niezłomnego bohaterstwa i kulisy zdrady.
Rok produkcji: 2006
« poprzednia stronanastępna strona »
Tajemniczo brzmiący tytuł filmu „P-8” to pseudonim sierż. pchor. Leona Suszyńskiego, który od jesieni 1945 r. dowodził oddziałem partyzanckim na Białostocczyźnie. Początki działalności konspiracyjnej Leona Suszyńskiego przypadają na rok 1941, kiedy to wstąpił w szeregi Związku Walki Zbrojnej, a następnie naturalną koleją rzeczy działał w Armii Krajowej. Po zdekonspirowaniu w 1943 roku dołączył do oddziału partyzanckiego. W takiej konspiracji dotrwał do amnestii 1947 r., podczas której ujawnił się wraz z podległym mu oddziałem. Następnie wyjechał do Wrocławia, gdzie podjął pracę. Jednak na skutek donosów do Urzędu Bezpieczeństwa w Białymstoku o jego rzekomej współpracy z gestapo został aresztowany i w 1949 r. stanął przed WSR w Białymstoku, który skazał go na 8 lat więzienia.
Jako komentatorzy występują historycy z Instytutu Pamięci Narodowej: dr Sławomir Poleszak (OBEP Lublin), Piotr Łapiński (OBEP Białystok).
Scenariusz filmu: Tadeusz Doroszuk i Adam Sikorski. Reżyseria: Adam Sikorski. Rok produkcji: 2008. Czas: 27.45 min.
z chomika: kles2
zachomikowany
11 sierpnia 1944 r. rozkazem komendanta Okręgu V Kielce Narodowych Sił Zbrojnych, majora „Olgierda Mirskiego”, została powołana większa grupa partyzancka pod nazwą Brygada Świętokrzyska. Była to jedyna utworzona przez dowództwo Narodowych Sił Zbrojnych koncentracja oddziałów akcji specjalnej NSZ, którą udało się przeprowadzić w 1944 r.
W skład Brygady weszły dwa pułki: 204 Pułk Piechoty Kieleckiej i 202 Pułk Piechoty Ziemi Sandomierskiej. Dowódcą Brygady został pułkownik Antoni Szacki, ps. „Bohun Dąbrowski”. Brygada operowała głównie na terenach kielecczyzny, w powiatach części zachodniej i południowej. Brygada Świętokrzyska prowadziła walkę z partyzantką komunistyczną (AL) i żołnierzami sowieckimi zrzucanymi na teren Polski, których uważała za wrogów numer 1. Podejmowano także starcia z Niemcami. Akcje te miały najczęściej charakter aprowizacyjny.
Jednym z bardziej spektakularnych przedsięwzięć tego typu była akcja pod Kurzelowem, gdzie zdobyto na Niemcach znaczną ilość uzbrojenia. Drugim kierunkiem działalności Brygady było oczyszczanie terenu z band komunistycznych, oddziałów Armii Ludowej i partyzantów sowieckich. Najbardziej znaną akcją tego rodzaju była ta pod Rząbcem. W jej wyniku zginęło około osiemdziesięciu żołnierzy AL i członków partyzantki sowieckiej.
W wyniku ofensywy sowieckiej w styczniu 1945 r. Brygada Świętokrzyska ruszyła w swój słynny marsz na Zachód. Marsz ten był podzielony na kilka etapów. W jego końcowej fazie, w ostatnich dniach wojny, żołnierze Brygady Świętokrzyskiej dotarli do Holiszowa, gdzie wyzwolili żeński obóz koncentracyjny.
Ogłoszenie amnestii w 1947 r. zakończyło – jak w wielu miejscach Polski – działalność podziemia na dużą skalę. Na kielecczyźnie pozostało w podziemiu kilka większych grup zbrojnych, których głównym celem było przetrwanie do momentu, gdy znów będzie można wystąpić zbrojnie i walczyć o wolną, niepodległą Polskę.
Jako komentatorzy występują historycy: dr Ryszard Śmietanka-Kruszelnicki (IPN Delegatura w Kielcach) oraz Agnieszka Filus.
Scenariusz filmu: Tadeusz Doroszuk i Adam Sikorski. Reżyseria: Adam Sikorski. Rok produkcji: 2010. Czas: 27.20 min.
zachomikowany
Jest to filmowy dokument o działalności III Wileńskiej Brygady NZW, istniejącej w latach 1945–1946 r., największego oddziału partyzanckiego NZW na Białostocczyźnie, którego dowódcą był kpt. Romuald Rajs „Bury”. Brygada powstała po rozwiązaniu V Wileńskiej Brygady AK mjr. Zygmunta Szendzielarza „Łupaszki”, w której kpt. Rajs był dowódcą II szwadronu. Po tym fakcie „Bury” nawiązał kontakt z Okręgiem Białystok NZW i został mianowany szefem PAS. Kadrę brygady tworzyli w większości żołnierze pochodzący z Wileńszczyzny. Brygada prowadziła znaczną aktywność bojową. Na swoim koncie, poza akcjami na posterunki MO, miała kilka potyczek z grupami operacyjnymi. Poważnym ciosem dla brygady było starcie z wojskami KBW w dniu 30 kwietnia 1946 r. W wyniku walk poległo 25 jej żołnierzy, a 12 dostało się do niewoli. Ostatecznie we wrześniu 1946 r. brygada została zdemobilizowana. Dopiero w końcu 1948 r. UB zatrzymało dowódcę – Romualda Rajsa i jego zastępcę por. Kazimierza Chmielowskiego „Rekina”. Proces przed WSR w Białymstoku zakończył się ostatecznie wymierzeniem kary śmierci. Cień na działalność brygady rzuca fakt, że pośród wielu akcji wymierzonych w aparat terroru oddział w lutym 1946 r. przeprowadził pacyfikację wsi białoruskich.
Jako komentatorzy występują historycy: dr Sławomir Poleszak (IPN O/Lublin) oraz Piotr Łapiński (IPN O/Białystok).
Scenariusz filmu: Tadeusz Doroszuk i Adam Sikorski. Reżyseria: Adam Sikorski. Rok produkcji: 2010. Czas: 27.51 min.
zachomikowany
Mówi się o nim jako o najdłużej ukrywającym się żołnierzu AK. Andrzej Kiszka, urodzony w 1922 roku, mieszkał wraz z rodzicami w wiosce Maziarnia, na skraju Lasów Janowskich. Kiszkowie mieli tam gospodarstwo. W 1941 roku wstąpił do Batalionów Chłopskich, ale już po roku przeszedł do Armii Krajowej, miał kontakt również z oddziałem NOW „Ojca Jana”. W 1944 roku na rozkaz przełożonych podjął służbę na Posterunku MO w Hucie Krzeszowskiej, z której zdezerterował po 4 miesiącach w obawie przed aresztowaniem W 1945 roku przyłączył się do partyzanckiego oddziału NOW Józefa Zadzierskiego „Wołyniaka”. W kwietniu 1947 roku Kiszka ujawnił się, korzystając z ustawy amnestyjnej. Jednak już jesienią tego roku o mało nie wpadł w zasadzkę zastawioną na niego przez UB i w obawie przed aresztowaniem zaczął się ukrywać. W 1949 roku przyłączył się do oddziału NZW Adama Kusza „Garbatego”, jednakże już w sierpniu 1950 roku oddział ten został rozbity przez funkcjonariuszy UB. Kiszka przedarł się przez pierścień okrążenia UB KBW i uszedł z życiem. Do listopada 1952 roku był w oddziale NZW Józefa Kłysia „Rejonowego”, następnie ukrywał się samotnie w zbudowanym w lesie bunkrze. Andrzej Kiszka samotnie walczył z reżimem komunistycznym do grudnia 1961 roku. Był jednym z najdłużej działających żołnierzy podziemia niepodległościowego. Aresztowano go wyłącznie dzięki zmuszeniu do współpracy z UB jednego z jego krewnych i następnie zmasowanej łapance w lesie, w którym znajdowała się jego ziemianka. Wyrokiem Sądu Wojewódzkiego w Lublinie z 25 lipca 1962 roku został skazany na karę dożywotniego więzienia. Sąd Najwyższy zmniejszył karę do 15 lat. Więzienną bramę przekroczył 3 sierpnia 1971 roku. Miał zameldować się w MO w miejscu zamieszkania. Po krótkim pobycie w rodzinnej Maziarni przeniósł się pod Szczecin i ożenił z wdową po bracie. Do dziś jednak skazany przez komunistyczny sąd nie został zrehabilitowany. Człowiek, który walczył z niemieckim okupantem, zwalczał komunistyczny reżim totalitarny, cierpiał w katowniach bezpieki - w III RP w świetle prawa nadal jest "reakcyjnym bandytą".
z chomika: bombadilwlocie
zachomikowany
Wideo w nietypowym kontenerze WMA
zachomikowany
Film próbuje odpowiedzieć na pytanie o przyczynę tragicznych losów ludności polskiej na Wołyniu, która została wymordowana przez UPA. W wyniku zapoczątkowanych w lutym 1943 roku akcji UPA zginęło od ok. 40–60 tys. Polaków. Masowe mordy rozpoczęły się 9 lutego 1943 r. od ataku na polską wioskę Paroślę. Najgłośniejszym napadem była likwidacja polskiej osady Janowa Dolina, gdzie w Wielki Piątek sotnia UPA wymordowała mieszkańców. Polscy i ukraińscy historycy spierają się, czy celem UPA było pod groźbą śmierci wysiedlenie ludności polskiej, czy celowa jej eksterminacja.
Jako komentatorzy występują historycy z IPN w Lublinie: dr Sławomir Poleszak, dr Leon Popek, dr Rafał Wnuk oraz ISP PAN: dr hab. Grzegorz Motyka.
Scenariusz filmu: Tadeusz Doroszuk i Adam Sikorski. Reżyseria: Adam Sikorski. Rok realizacji: 2007. Czas: 25 min.
zachomikowany
14 marca 1946 r. w budynku parafii Pętkowice został zamordowany proboszcz ks. Jan Trojnar. Okoliczności tego mordu nie zostały wyjaśnione do tej pory. Nasuwa się pytanie czy za jego śmierć odpowiada zwykła banda rabunkowa, funkcjonariusze UB czy może jeszcze ktoś inny ? Mimo upływu ponad sześćdziesięciu lat ta zagadka pozostaje niewyjaśniona. Ks. Jan Trojnar pochodził z bardzo biednej podrzeszowskiej wsi. Pod koniec okupacji niemieckiej, w 1945 r. został oddelegowany na stanowisko proboszcza w parafii Pętkowice. W czasie swojej krótkiej, bo niespełna rocznej, pracy duszpasterskiej w tej parafii zjednał sobie sympatię społeczności katolickiej jako że dla parafian był przystępny i chętnie się do nich zbliżał, a także dużo pracował fizycznie – nie tyle jako ksiądz ile jako dobry gospodarz. W rozmowach bywał być może za szczery, a gwarą chłopską posługiwał się nawet w kazaniach, co zapewne mogło niektórych razić. W czasie blisko rocznej pracy proboszcza bywał tu wielokrotnie okradany, obrzucany kamieniami i wreszcie bestialsko zamordowany po dwugodzinnych torturach fizycznych i moralnych. Śledztwo bezpieki w tej sprawie oczywiście prowadzi donikąd. Urząd Bezpieczeństwa nie kwapił się zbytnio z ustaleniem sprawców tego mordu. Dopiero tydzień po zabójstwie na miejscu zbrodni pojawił się patrol MO i pracownicy UB. Postawiono hipotezę o napadzie rabunkowym dokonanym przez partyzantów Armii Ludowej. Wszyscy wiedzieli jednak, że okoliczności tej śmierci są tuszowane. Relacje świadków wskazują na zupełnie inny trop... W okresie powojennym na terenie Pętkowic funkcjonowały dwa kościoły – rzymsko-katolicki i narodowy. Konflikt dwóch wyznań był tu szczególnie mocny przed wojną, zaś po jej zakończeniu został wzmocniony, gdyż władze komunistyczne zaczęły popierać hodurowców, skutecznie wbijając klin pomiędzy społeczność rzymsko- i polsko-katolicką. Śmierć księdza Trojnara – zaplanowana przez hodurowców i zaaprobowana przez bezpiekę - miała doprowadzić do rozbicia parafii rzymsko-katolickiej na tym terenie, a poprzez swoje okrucieństwo odstraszyć ewentualnych następców proboszcza. Każdy aż nadto to rozumiał...
Jako komentator występuje historyk: Grzegorz Sado.
Scenariusz filmu: Tadeusz Doroszuk i Adam Sikorski. Reżyseria: Adam Sikorski. Rok produkcji: 2009. Czas: 27.42 min.
zachomikowany
Budynek Komendy Policji w Płocku to jedno z najstraszniejszych i najtragiczniejszych miejsc w tym rejonie. To tu od 1941 roku znajdowała się siedziba płockiego gestapo, przekształcona w styczniu 1945 r. w siedzibę NKWD, a następnie Urzędu Bezpieczeństwa. Tu przetrzymywano, przesłuchiwano i mordowano żołnierzy antykomunistycznego podziemia zbrojnego. Na sąsiadującym z budynkiem podwórku wykonywano egzekucje, a także zwożono ciała partyzantów zamordowanych w różnych obławach, które na tym właśnie podwórku grzebano. Z tym miejscem wiąże się wiele tragicznych ludzkich historii. Są to opowieści o łamaniu bohaterów narodowych dające świadectwo czasu kiedy aresztowano i likwidowano ludzi za to, że byli patriotami. Kilka historii związanych z tym miejscem zechcemy w najbliższym wydaniu programu opowiedzieć. Lata 1945-47 to okres działalności na terenie powiatu płockiego różnych struktur Armii Krajowej. Jednym z żołnierzy AK był Jan Bolesław Jaroszewski, ps. „Zawieja”, który na tym terenie zorganizował oddział ROAKu. Oddział ten przeprowadził kilka akcji zbrojnych rozbijania posterunków MO i UB. Wpadka nastąpiła przypadkowo. Wóz przewożący zdobytą broń wjechał w samochody UB, które wracały z obławy na tym terenie. Ludzi „Zawiei” aresztowano. Poddani torturom ujawnili miejsce zamieszkania kolegów w wyniku czego praktycznie cały oddział aresztowano, a następnie zamordowano. Dowódca oddziału – Jan Bolesław Jaroszewski został powieszony w piwnicach budynku UB przerobionych na cele. Kolejna tragedia związana z tym miejscem historia Adama Wojciechowskiego, żołnierza AK zawiązanego po wojnie z Ruchem Oporu Armii Krajowej. Aresztowany i więziony w piwnicach budynku pewnego dnia dostał – jak mu się wówczas zdawało – szansę ucieczki. Jeden ze strażników otworzył drzwi celi i pozwolił mu uciec. Wojciechowski wybiegł przez piwnicę na podwórko, gdzie został zagryziony przez czekające tam już na niego psy. Była to niezwykle perfidna gra ze strony UB przeciwko temu człowiekowi. Kompleks piwnic służących w latach ’40 i ’50 za cele więzienne został częściowo przebudowany. Zamurowano wejścia do niektórych pomieszczeń. Ślady przebudowy widoczne są gołym okiem. My zechcemy do nich zajrzeć w poszukiwaniu śladów zbrodni, zwłaszcza zachowanych na ścianach napisów, które ktoś tak skrupulatnie chciał ukryć. Być może uda nam się odsłonić kolejne tragiczne tajemnice skrywane latami przez ten budynek.
Jako komentator występuje historyk: Jacek Pawłowicz (IPN O/Warszawa).
Scenariusz filmu: Tadeusz Doroszuk i Adam Sikorski. Reżyseria: Adam Sikorski. Rok produkcji: 2009. Czas: 27.26 min.
zachomikowany
Historia porucznika Józefa Borowskiego „Groma” to opowieść o żołnierzu konspiratorze, którego niepodległościowa działalność została brutalnie przerwana bezsensowną śmiercią, którą śmiało można określić mianem śmierci bratobójczej. Józef Borowski całą okupację spędził w oflagu, gdyż do niewoli niemieckiej dostał się podczas walk wrześniowych. W styczniu 1945 r. podczas ewakuacji obozu Borowski został uwolniony przez nacierające oddziały Armii Czerwonej. Wówczas postanowił powrócić w rodzinne strony. Sytuacja, którą zastał na terenach administrowanych przez instalujące się wówczas polskie władze komunistyczne i sowiecką administrację wojskową skłoniła go do podjęcia decyzji o wstąpieniu w szeregi konspiracji. W maju 45 r. dołączył więc do tworzonego wówczas zgrupowania partyzanckiego rejonu białostockiego o kryptonimie „Piotrków”, dowodzonego przez por. Hieronima Piotrowskiego JURA. Wówczas otrzymał pseudonim „Grom” oraz dowództwo jednego z oddziałów samoobrony. Później na bazie tego oddziału powstała I Kompania 42 Pułku Piechoty Armii Krajowej zgrupowania Piotrków. W czerwcu 45 r. Kompania liczyła około stu partyzantów, a jej działalność koncentrowała się na działaniach samoobronnych wymierzonych przeciwko rozwijającym się siłom aparatu bezpieczeństwa. W rzeczywistości na całym obszarze tzw. Polski Lubelskiej istniał wtedy swoisty stan dwuwładzy – miasta wojewódzkie i powiatowe pozostawały pod wpływem władzy komunistów, natomiast w terenie rządziły oddziały podziemia niepodległościowego. Józef Borowski GROM został zastrzelony z broni maszynowej, 19.06.1945 r. w leśniczówce Stary Majdan. Niejasne okoliczności śmierci Groma dały asumpt jego towarzyszom broni do podejrzeń, że w tę śmierć zamieszana była bezpieka. Wskazywano nawet oficera AK, który ujawnił się we wrześniu 1945 r. i który miał dokonać zabójstwa. Prawda okazała się o wiele mniej skomplikowana, choć nie mniej tragiczna. Dowódca I Kompani 43 Pułku Piechoty AK zginął z rąk swoich podkomendnych, wydalonych przez niego kilka dni wcześniej z oddziału z powodu problemów z dyscypliną. Pochowano go na cmentarzu parafialnym w Supraślu, a postawienie mu nagrobka było możliwe dopiero po odzyskaniu przez Polskę pełnej suwerenności, po roku 1989.
Jako komentatorzy występują historycy: dr Sławomir Poleszak (IPN O/Lublin) oraz Piotr Łapiński (IPN O/Białystok).
Scenariusz filmu: Tadeusz Doroszuk i Adam Sikorski. Reżyseria: Adam Sikorski. Rok produkcji: 2009. Czas: 27.48 min.
zachomikowany
Bohaterem filmu jest Zacheusz Nowowiejski, nauczyciel z okolic Mławy. Przed wojną rozpoczął pracę w wiejskiej szkółce, ale rychło jako rezerwista musiał ruszyć na front. Gdy powrócił, tereny, na których mieszkał włączone zostały bezpośrednio do Rzeszy. Nowowiejski przeszedł do konspiracji pracując dla wywiadu AK, a potem do oddziału partyzanckiego. Gdy Niemcy odeszli, znów próbował zacząć uczyć dzieci. Wkrótce jednak jego dawni towarzysze broni stali się ofiarami bezpieki i NKWD. Czarę goryczy przepełniła zbrodnia dokonana na spokojnym sąsiedzie „Jeża” i jego 3-letnim synku. Wówczas ten zmobilizował ponownie swój oddział i uderzył na więzienie UB w Mławie. Uwolnił wszystkich aresztowanych i na powrót rozpoczął życie partyzanta. Zginął od własnej kuli, osaczony przez komunistów w gospodarstwie ojca. Do dziś została po nim piękna pamięć. O Zacheuszu Nowowiejskim w filmie mówią naukowcy z IPN, jego brat i towarzysze broni.
Jako komentatorzy występują historycy: dr Tomasz Łabuszewski (IPN O/Warszawa), Kazimierz Krajewski (IPN O/Warszawa).
Scenariusz filmu: Tadeusz Doroszuk i Adam Sikorski. Reżyseria: Adam Sikorski. Rok produkcji: 2010. Czas: Czas: 27.40 min.
z chomika: bombadilwlocie
zachomikowany
W nocy z 3 na 4 marca 1957 r w wiosce Jeziorko, grupa operacyjna Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego i funkcjonariusze Służby Bezpieczeństwa zlikwidowali podporucznika Stanisława Marchewkę, pseudonim Ryba. Był on żołnierzem podziemia, w konspiracji od 1940 do 1946 r. Ujawnił się 1947 r., by rozpocząć normalne życie. UB chciał użyć go do rozpracowania oddziału majora Jana Tabortowskiego „Bruzdy”. Zmuszony do współpracy z UB Marchewka został wysłany w teren w celu nawiązania kontaktu z Tabortowskim i wydania jego oddziału SB. Ryba, nie chcąc być zdrajcą, w momencie dotarcia do oddziału Bruzdy zerwał kontakt z UB i przyłączył się do partyzantów. Wkrótce zapłacił za to życiem.
Jako komentatorzy występują historycy: dr Sławomir Poleszak (IPN O/Lublin) oraz Piotr Łapiński (IPN O/Białystok).
Scenariusz filmu: Tadeusz Doroszuk i Adam Sikorski. Reżyseria: Adam Sikorski. Rok produkcji: 2010. Czas: 27.54 min.
zachomikowany
Film opowiada historię siatek wywiadowczych Zrzeszenia WiN na terenie Warszawy. Jedną z nich była siatka o kryptonimie „Stocznia”, której szefem była Halina Sosnowska ps. „X”. Kierowana przez nią siatka zajmowała się zbieraniem informacji z bardzo różnych dziedzin. Swym zasięgiem obejmowała kilka województw, a nawet posiadała delegatury za linią Curzona. Jak na ówczesne warunki funkcjonowała dość długo, bo od lutego do października 1946 r. Historia siatek wywiadowczych na terenie Warszawy łączy się nierozerwalnie z dwiema osobami: Władysławem Jedlińskim ps. „Marta” i Ryszardem Widelskim ps. „Irydion”. Ten ostatni aresztowany został przez MBP w lutym 1946 r. i zamordowany w więzieniu śledczym UB zimą 1949 r. Z kolei Władysław Jedliński, członek IV ZG WiN, wymykał się aparatowi bezpieczeństwa aż do 14 VII 1948 r. Po aresztowaniu rozpoczął z bezpieką grę o własne życie. Na przesłuchaniach podawał fikcyjne informacji na temat nieistniejących współpracowników. Śledczych natomiast przekonywał o istnieniu silnej struktury wywiadowczej oplatającej cały kraj. Dzięki temu do procesu doszło dopiero w lipcu 1955 r., w wyniku którego skazano go na 15 lat więzienia, z którego po 2 latach wyszedł.
Komentatorzy: dr Tomasz Łabuszewski (IPN O/Warszawa), Kazimierz Krajewski (IPN O/Warszawa).
Scenariusz filmu: Tadeusz Doroszuk i Adam Sikorski. Reżyseria: Adam Sikorski. Rok produkcji: 2009. Czas: 28.00 min.
zachomikowany
Witalis Brzeski ps. Żegota to jeden z wielu działaczy polskiego podziemia niepodległościowego, którego życiorys ukazuje jak bardzo złożone i skomplikowane były losy tych konspiratorów, którzy swoją patriotyczną działalność rozpoczynali jeszcze w 1939 r. Działalność ta prowadzona była bowiem w warunkach okupacji sowieckiej, po roku 41 w warunkach okupacji niemieckiej, a od lata 1944 przeciwko zniewoleniu komunistycznemu tak sowieckiemu jak i rodzimemu. Witalis Brzeski urodził się w 1894 r. w Białej Cerkwi na ziemi kijowskiej. Studiował na Imperatorskim Uniwersytecie Św. Włodzimierza w Kijowie. Po wybuchu I wojny światowej został powołany do służby w armii rosyjskiej. W grudniu 1917 r. otrzymał urlop i wyjechał do Kijowa. Nie wrócił już w szeregi rosyjskiej armii. W Kijowie nawiązał bowiem kontakt z formującymi się jednostkami 3 Korpusu Polskiego, w którym służył aż do czasu jego rozwiązania. W końcu 1919 r. przedostał się na tereny opanowane przez jednostki Wojska Polskiego, do którego przyłączył się ochotniczo w lutym 1920 r. W latach 1923 - 39 służył w Małopolskiej Straży Celnej, przemianowanej potem na Straż Graniczną. Wiosną 1939 r. przeniesiono go służbowo na Suwalszczyznę gdzie został kwatermistrzem Obwodu Straży Granicznej Suwałki. To tu na Suwalszczyźnie, po wybuchu II wojny światowej - rozpoczęła się konspiracyjna działalność Witalisa Brzeskiego, która zaważyła jego późniejszych losach. Wiosną 1940 r. Brzeski nawiązał kontakt z tworzącymi się wówczas na terenie Suwalszczyzny jednostkami Związku Walki Zbrojnej. Jesienią 1941 r. był jednym ze współorganizatorów sieci ZWZ na terenie powiatu sokółkowskiego. W lipcu 1942 r. otrzymał nominację na szefa Oddziału 2 Komendy AK Białystok. Zajmował się odtąd całokształtem działalności wywiadowczej i kontrwywiadowczej na terenie byłego województwa białostockiego. Zatrzymany w listopadzie 1944 r. przez jednostkę sowieckiego kontrwywiadu wojskowego został przewieziony do Białegostoku, a następnie deportowany w głąb Związku Radzieckiego. Trafił do obozu w Stalinogorsku, gdzie przebywał do końca 1945 r. Zwolniony ze względu na zły stan zdrowia, powrócił do Polski, gdzie ponownie włączył się w nurt działalności konspiracyjnej najpierw jako zastępca, potem jako prezes Okręgu WIN Białystok. Działał w tej organizacji aż do czasu jej ujawnienia w lutym 1949 r. Major Żegota zmarł w grudniu 1979 r. w Olsztynie. Za całokształt działalności konspiracyjnej został odznaczony orderem Virtuti Militari V klasy, Krzyżem Walecznych oraz Złotym i Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami.
Jako komentatorzy występują historycy: dr Sławomir Poleszak (IPN O/Lublin) oraz Piotr Łapiński (IPN O/Białystok).
Scenariusz filmu: Tadeusz Doroszuk i Adam Sikorski. Reżyseria: Adam Sikorski. Rok produkcji: 2010. Czas: Czas: 27.40 min.
z chomika: bombadilwlocie
zachomikowany
W okresie okupacji niemieckiej, jak i w latach narodzin systemu władzy komunistycznej w Polsce Lubelszczyzna była miejscem szczególnej koncentracji oddziałów partyzanckich. Jednym z żołnierzy konspiracji antykomunistycznej był tam Jan Turzyniecki „Mogiłka” pochodzący z okolic Tomaszowa Lubelskiego.
„Mogiłka” nie brał udziału w walkach wojny 1939 r. Mieszkał w Tomaszowie Lubelskim i tu pracował jako hydraulik i ślusarz. Jego losy splotły się ze strukturami konspiracyjnymi poniekąd przypadkowo. Wiosną 1941 r. na polecenie grupy członków Batalionów Chłopskich dorobił dla nich klucz przy pomocy którego włamali się oni do niemieckiego sklepu. W wyniku dochodzenia niemieckich władz Turzynieckiego aresztowano i osadzono w miejscowym areszcie. Przebywał w nim do momentu ucieczki w grudniu 1941 r. Od tego czasu Mogiłka zmuszony był do ciągłego ukrywania się. Wtedy to nawiązał kontakt ze strukturami samoobrony chłopskiej, a następnie Batalionów Chłopskich.
W 1942 r. Jan Turzyniecki został członkiem Armii Krajowej. Jednostką do której ostatecznie został wcielony była 3 Kompania Leśna dowodzona przez porucznika Witolda Kopcia Ligotę. Jednostka ta wiosną 1944 r. stała się częścią wschodniego odcinka obrony przeciwukraińskiej, był to bowiem okres wzmożonych walk pomiędzy oddziałami AK i BCh oraz oddziałami UPA na pograniczu powiatów tomaszowskiego i hrubieszowskiego. Po wkroczeniu na te obszary armii sowieckiej Mogiłka został zdemobilizowany i powrócił do Tomaszowa Lubelskiego. Tam jednak popadł w konflikt z miejscowym funkcjonariuszem MO, dlatego też postanowił zmienić środowisko i miejsce pobytu. Wkrótce wyjechał na Pomorze Gdańskie, by ostatecznie zatrzymać się w Sopocie. Tam, wiosną 1946 r. funkcjonowała już spora grupa byłych konspiratorów z dawnego powiatu tomaszowskiego, w tym również były dowódca „Mogiłki” – Zenon Jachymek „Wiktor”. To on ze swych dawnych podkomendnych stworzył grupę bojową, do której wszedł także Turzyniecki. Jednak już wiosną 1947 r. miejscowy urząd bezpieczeństwa wpadł na ślad tej organizacji i zaczęły się aresztowania. Turzynieckiemu udało się wyjechać z Sopotu i po raz kolejny powrócić do Tomaszowa, gdzie w kwietniu 1947 r. ujawnił się i próbował powrócić do normalnego życia. Jego pomorska działalność wkrótce jednak dała o sobie znać. Na początku 1948 r w Gdańsku wydano list gończy za Turzynieckim. Ponownie był zmuszony do ukrywania się. Wówczas nawiązał kontakt z Janem Leonowiczem „Burtą” i został przyjęty do jego oddziału, który przeprowadzał liczne akcje partyzanckie wymierzone w państwowy aparat bezpieczeństwa. Z czasem jego pozycja w oddziale rosła. Został dowódcą jednego z patroli i jednocześnie zastępcą dowódcy oddziału.
Kres działalności tego oddziału nastąpił dopiero we wrześniu 1959 r. Samego „Mogiłkę” ujęto natomiast w maju 1953 r. Po trwającym 11 miesięcy brutalnym śledztwie Turzynieckiego osądzono i skazano na wielokrotną karę śmierci. Sąd Wojskowy zamienił ten wyrok w 1955 r. na 12 lat pozbawienia wolności. „Mogiłka” wyszedł na wolność w czerwcu 1964 r. jako wrak człowieka. Nie nacieszył się wolnością, gdyż już w osiem miesięcy od wyjścia z więzienia zmarł. Pochowano go na cmentarzu w Tomaszowie Lubelskim.
zachomikowany
Niewątpliwie jednym z najlepszych oddziałów polskiego podziemia niepodległościowego była V Brygada Wileńska mjr. Zygmunta Szendzielarza „Łupaszki”. Do jego najbardziej zaufanych podkomendnych należał między innymi Henryk Wieliczko ps. „Lufa”, który po odtworzeniu wiosną 1945 r. V Brygady Wileńskiej na Białostocczyźnie, został mianowany zastępcą dowódcy 4 szwadronu. Film ten to historia jednego z nielicznych konspiratorów, którzy po amnestii 1947 r. kontynuowali działalność, mimo iż większość członków szwadronu zdecydowała się ją zakończyć. Finał jego działalności w konspiracji był jednak tragiczny. W wyniku zdrady żołnierza Brygady w 1948 r. został aresztowany przez UB na dworcu PKP w Siedlcach, a 14 marca 1949 r. na Zamku w Lublinie został rozstrzelany.
Jako komentator występuje historyk dr Tomasz Łabuszewski z Oddziałowego Biura Edukacji Publicznej w Warszawie.
Scenariusz filmu: Tadeusz Doroszuk i Adam Sikorski. Reżyseria: Adam Sikorski. Rok produkcji: 2009. Czas: 27.56 min.
z chomika: bombadilwlocie
zachomikowany
Film opowiada historię działalności konspiracyjnej Tadeusza Westfala „Karasia” w Okręgu Białostockim ZWZ-AK. Urodził się 8 IV 1915 r. w Wielkopolsce. Jako pilot w czasie kampanii wrześniowej walczył w 32 eskadrze rozpoznawczej wchodzącej w skład Armii Łódź. Odniósł poważne obrażenia w czasie walk w pierwszych dniach września. W grudniu 1939 r. związał się na Białostocczyźnie z konspiracyjną organizacją Bataliony Śmierci Strzelców Kresowych. Następnie w strukturach AK porucznik „Karaś” zorganizował najlepiej funkcjonujący na Białostocczyźnie Kedyw na terenie powiatu Wysokie Mazowieckie. Zginął 8 VII 1944 r. w potyczce, najprawdopodobniej z rąk własowców. Choć pojawiają się opinie, że w jego śmierć zamieszane były miejscowe osoby.
Jako komentatorzy występują historycy: dr Sławomir Poleszak (IPN O/Lublin) oraz Piotr Łapiński (IPN O/Białystok).
Scenariusz filmu: Tadeusz Doroszuk i Adam Sikorski. Reżyseria: Adam Sikorski. Rok produkcji: 2009. Czas: 27.45 min.
z chomika: bombadilwlocie
zachomikowany
Film przypomina dramatyczne wydarzenia września 1939 r. rozgrywające się na Lubelszczyźnie. Działania zbrojne nie miały strategicznego znaczenia w tym regionie. Przy końcu kampanii Lubelszczyzna stała się wielkim polem bitewnym. Niemcy dopiero w połowie września wkroczyły na Lubelszczyznę, jednak już od początku wojny wiele miast w województwie ucierpiało na skutek niemieckich nalotów. Między innymi małe miasteczko Frampol, które 13 września stało się celem nalotu ćwiczebnego Luftwaffe. To tu doszło do ostatniej wielkiej bitwy września pod Tomaszowem Lubelskim. W dniach 17-20 września i 22-27 września Armie „Lublin” i „Kraków” a następnie wojska Frontu Północnego utworzone z Armii Modlin poniosły klęskę w walkach z Niemcami. Ponadto doszło do walk z wkraczającą Armią Czerwoną. 1 października 1939 r. pod Wytycznemu oddziały Korpusu Ochrony Pogranicza stoczyły bój, po czym dowódca rozwiązał grupę i zarządził odwrót.
Jako komentatorzy występują historycy z IPN w Lublinie: Michał Durakiewicz, dr Sławomir Poleszak, Mariusz Zajączkowski.
Scenariusz filmu: Tadeusz Doroszuk i Adam Sikorski. Reżyseria: Adam Sikorski. Rok produkcji: 2009. Czas: 27.47 min.
zachomikowany
Obraz bohaterskiej walki majora Mariana Bernaciaka ps. „Orlik”, jednego z najaktywniejszych dowódców powojennej partyzantki AK-WiN, operującego głównie na terenie rodzinnej Ziemi Puławskiej. Jego głośną akcją było opanowanie więzienia UB w Puławach 24 kwietnia 1945 r. (uwolniono 107 więźniów). 24 maja 1945 r., w rejonie wsi Las Stocki, oddział „Orlika” stoczył największą powojenną bitwę podziemia niepodległościowego, zadając dotkliwe straty siłom sowieckiego NKWD. 27 lipca 1945 r. , na stacji kolejowej Bąkowiec k. Dęblina, partyzanci „Orlika” uwolnili 136 więźniów z transportu wiezionego do Wronek. Major „Orlik” zginął w walce 24 czerwca 1946 r., pod wsią Trojanów. Wśród występujących w filmie podkomendnych „Orlika” nie zabrakło znanego historyka i publicysty tematyki AK-owskiej - Jerzego Ślaskiego. Film prezentuje unikalne materiały NKWD, dokumentujące zwalczanie przez siły sowieckie polskiej partyzantki.
Jako komentatorzy wydarzeń występują pracownicy lubelskiego IPN: dr Rafał Wnuk, dr Sławomir Poleszak i Leszek Pietrzak.
Scenariusz filmu: Tadeusz Doroszuk i Adam Sikorski. Realizacja: Adam Sikorski. Produkcja: TVP S.A. Oddział w Lublinie przy współpracy IPN Oddział w Lublinie. Rok produkcji: 2006. Czas: 23 min.
zachomikowany
Film opowiada o trwającej od lipca 1944 roku akcji ewakuacyjnej żołnierzy Armii Krajowej z Okręgu Wileńskiego i Nowogródzkiego do Polski. Po zajęciu tych terenów w lipcu 1944 roku przez wojska Armii Czerwonej dowództwo AK było przekonane, iż należy w dalszym ciągu prowadzić działalność konspiracyjną do momentu ewentualnej konferencji pokojowej, która rozstrzygnęłaby o przynależności tych terenów. Z tego powodu zachęcano polską ludność do pozostania. Powolny odpływ konspiratorów trwał jednak już od lipca 1944 r. Starano się hamować ten odpływ i zezwalano jedynie na przejście granicy ludziom spalonym i ściganym przez NKWD. Jednak już latem 1945 r. dowództwo AK Okręgu Nowogródzkiego i Wileńskiego zdało sobie sprawę, że losy tych terenów zostały przesądzone i wydało rozkaz nakazujący ewakuację żołnierzom i zezwalający miejscowej ludności na wyjazd do Polski. Część partyzantów wyjechała w transportach PUR, natomiast ci, którzy byli zdekonspirowani, musieli przedzierać się przez granicę. Ważną rolę w pomocy tym oddziałom odegrał Białostocki Okręg AK. Jednak przez pilnie strzeżoną granicy nie wszystkim żołnierzom udało sie przebić i ginęli w drodze do ojczyzny.
Jako komentatorzy występują historycy z Instytutu Pamięci Narodowej: w Lublinie dr Rafał Wnuk oraz w Warszawie dr Tomasz Łabuszewski, Kazimierz Krajewski
Scenariusz filmu: Tadeusz Doroszuk i Adam Sikorski. Reżyseria: Adam Sikorski. Rok produkcji: 2008. Czas: 27.30 min
zachomikowany
Film przybliża historię konspiracji powrześniowej na terenach polskich, które znalazły się pod okupacją sowiecką. Właśnie w powiecie augustowskim powstała konspiracyjna organizacja o nazwie Polska Armia Wyzwolenia. Jej członkowie posiadali obóz partyzancki na trudno dostępnym terenie nazywanym Czerwone Bagno. Nie do końca jest jasne kto był jej założycielem. Można przypuszczać, iż partyzanci mieli jakiś kontakt z działający tam jesienią 1939 r. ppłk Jerzym Dąbrowskim „Łupaszką”. Od kwietnia 1940 r. na jej czele stanął Edward Stankiewicz „Dawer”. Po jego śmierci we wrześniu 1940 r. obowiązki komendanta przejął Antoni Połubiński „Piorun”, który zasłynął brawurową ucieczką z rąk NKWD. Organizacja posiadała bardzo dobrze rozbudowany pion dywersyjny, który w okresie swojej działalności zlikwidował wielu konfidentów. W lipcu 1940 r. kontakt z nią nawiązał Związek Walki Zbrojnej. Od tego czasu Polska Organizacja Wojskowa weszła w skład ZWZ. Jednakże już jesienią zerwano z nią kontakty ze względu na podejrzenia, iż PAW współpracuje z Abwehrą. Podejrzenia te nie były bezpodstawne.
Jako komentatorzy występują historycy: dr Sławomir Poleszak (IPN O/Lublin), dr hab. Rafał Wnuk (KUL, Muzeum II Wojny Światowej).
Scenariusz filmu: Tadeusz Doroszuk i Adam Sikorski. Reżyseria: Adam Sikorski. Rok produkcji: 2009. Czas: 27.30 min.
z chomika: bombadilwlocie
zachomikowany
Jerzy Dąbrowski był synem rosyjskiego generała, lecz w domu otrzymał polskie patriotyczne wychowanie i kiedy w Rosji wybuchła rewolucja, natychmiast wziął udział w organizowaniu polskich oddziałów broniących Wilna. Stworzył osobliwe zgrupowanie partyzanckie, zachodzące za skórę sowietom, przeorganizowane z czasem w 13 Pułk Ułanów. Potem w podobny sposób walczył w wojnie bolszewickiej, a kiedy wybuchła ta kolejna wojna, z Niemcami, najpierw walczył na dwa fronty obydwoma najeźdźcami, a potem utworzył silne zgrupowanie partyzanckie. Jako pierwszy, używając pseudonimu Łupaszka, na terenach włączonych do ZSRR podniósł sztandar walki i nie spoczął do tragicznej śmierci w 1941 roku.
Jako komentatorzy występują historycy: dr Sławomir Poleszak (IPN O/Lublin), dr hab. Rafał Wnuk (KUL, Muzeum II Wojny Światowej).
Scenariusz filmu: Tadeusz Doroszuk i Adam Sikorski. Reżyseria: Adam Sikorski. Rok produkcji: 2009. Czas:27. 48 min.
zachomikowany
Po rozwiązaniu oddziału we wrześniu 1945 r. mjr Zygmunt Szendzielarz skierował się w stronę swojej organizacji macierzystej, czyli Eksterytorialnego Okręgu Wileńskiego. Wraz z najbardziej zaufanymi osobami przybył do Trójmiasta. Po nawiązaniu kontaktu z mjr. Antonim Olechnowiczem ps. „Pohorecki” uzgodnił, że utworzy nowe pododdziały. Po uzyskaniu zgody na działalność ściągnął swoich podkomendnych, z którymi działał na Białostocczyźnie, na Pomorze. Pierwsze działania dywersyjne rozpoczął zimą 1945/1946 r. W ciągu kolejnych sześciu miesięcy osiemdziesięcioosobowa Brygada mjr „Łupaszki” rozbiła 27 posterunków MO, UB, przeprowadziła 90 likwidacji funkcjonariuszy aparatu i agentów bezpieki. Warto pamiętać, że 1/3 składu osobowego stanowili ludzie pochodzący z Wileńszczyzny. Po najsłynniejszej akcji Brygady 19 maja 1946 r. (rozbrojenie 6 posterunków i likwidacji doradcy sowieckiego, 2 funkcjonariuszy UB i agentów) przeciwko „Łupaszce” skierowano 16 tys. wojska i funkcjonariuszy organów bezpieczeństwa. Akcja ta odbiła się echem na zachodzie Europy. Pisały o tym gazety, mówiło radio BBC.
Jako komentatorzy występują historycy: dr Tomasz Łabuszewski (IPN O/ Warszawa), dr Piotr Niwiński (UG).
Scenariusz filmu: Tadeusz Doroszuk i Adam Sikorski. Reżyseria: Adam Sikorski. Rok produkcji: 2009. Czas:27. 52 min.
z chomika: bombadilwlocie
zachomikowany
W filmie przedstawiona została konspiracyjna organizacja z terenu powiatu płockiego. Polski Związek Powstańczy powstał z inicjatywy młodzieży gimnazjalnej i żołnierzy Armii Krajowej. Zaproponowali oni dowództwo Marcelemu Kowalskiemu ps. „Okrzeja”. Był on wówczas w Płocku najwyższym rangą oficerem, żołnierzem AK z czasów okupacji niemieckiej. Organizacja działała poprzez wydawanie i rozlepianie ulotek, rozbrajanie funkcjonariuszy aparatu bezpieczeństwa oraz prowadzenie akcji ekspropriacyjnych. Jej struktury obejmowały około 100 osób. Jedną z najważniejszych akcji była próba wysadzenia pomnika żołnierzy Armii Czerwonej w Płocku, zakończona niepowodzeniem. Aresztowania członków rozpoczęły się w lutym 1946 roku. W procesie, który toczył się w listopadzie 1946 r. Wojskowy Sąd Rejonowy skazał 29 żołnierzy PZP na kary od roku do dożywotniego więzienia. Marceli Kowalski został skazany przez sąd na 10 lat więzienia. Jednak 22 września 1948 roku zmarł w płockim więzieniu.
Jako komentatorzy występują historycy z Instytutu Pamięci Narodowej: dr Sławomir Poleszak (IPN O/Lublin) oraz Jacek Pawłowicz (IPN O/Warszawa).
Scenariusz filmu: Tadeusz Doroszuk i Adam Sikorski. Reżyseria: Adam Sikorski. Rok produkcji: 2009. Czas: 27.52 min.
z chomika: bombadilwlocie
zachomikowany
Wydarzenia czerwca 1976 r. najczęściej kojarzone są z protestami w Ursusie i Radomiu. Film przypomina pozostające w cieniu tych wydarzeń protesty w Płockiej Petrochemii, zakładzie, który był obiektem strategicznym dla SB. 25 czerwca 1976 r. pracownicy Petrochemii w związku z dużymi podwyżkami cen nie przystąpili do pracy. Około 300 osób opuściło zakład i udało się pod budynek KW PZPR w Płocku, gdzie sekretarz KW nawoływał do spokoju i powrotu do pracy. Pomimo tego doszło do zajść pomiędzy protestującymi a siłami ZOMO i SB. Konsekwencją protestu robotników były represje: aresztowano 55 osób, 34 w trybie doraźnym stanęło przed sądem i zostało skazanych, z pracy zwolniono 47 osoby.
Jako komentatorzy występują: Jacek Pawłowicz (historyk IPN O/Warszawa) oraz Hubert Woźniak (dziennikarz).
Scenariusz filmu: Tadeusz Doroszuk i Adam Sikorski. Reżyseria: Adam Sikorski. Rok produkcji: 2009. Czas: 27.35 min.
zachomikowany
Twórcy filmu próbują zrekonstruować okoliczności śmierci gen. Karola Świerczewskiego „Waltera”. Miała ona miejsce 28 marca 1947 roku w Jabłonkach koło Baligrodu, gdzie do dzisiaj stoi pomnik upamiętniający to wydarzenie. Została wykorzystana przez komunistów jako pretekst do przeprowadzenia tzw. akcji „Wisła”, w ramach której w terenów południowo-wschodniej Polski wysiedlono około 140 tys. Ukraińców. Propaganda komunistyczna uczyniła z gen. Świerczewskiego jednego z największych swoich bohaterów. Film przypomina, że gen. Karol Świerczewski służył od 1917 roku w bolszewickich formacjach wojskowych, brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej i został ranny w walkach z Wojskiem Polskim. W 1936 roku został wysłany przez Stalina do Hiszpanii, a od 1943 roku skierowano go do tworzenia polskich jednostek wojskowych w Związku Sowieckim.
Jako komentatorzy występują historycy: dr hab. Grzegorz Motyka (PAN) oraz dr Sławomir Poleszak (IPN O/ Lublin)
Scenariusz filmu: Tadeusz Doroszuk i Adam Sikorski. Reżyseria: Adam Sikorski. Rok produkcji: 2009. Czas: 27. 53 min.
zachomikowany
Film opowiada o szarej eminencji polskiej dyplomacji, jaką był Józef Hieronim Retinger, oraz jego kontrowersyjnej misji w czasie II wojny światowej. Urodzony 17 kwietnia 1888 r. w Krakowie, wykształcenie pobierał na Zachodzie. W 1943 r. zajmował stanowisko, że Polska powinna w zamian za ziemie wschodnie próbować wytargować od Rosjan jakąś formę niepodległości. To przekonanie brało się z dobrego rozeznania stanowiska krajów anglosaskich. Jego koncepcja była bliska poglądowii brytyjskiemu na sprawę polską w tym czasie. Postanowił ze swoją koncepcją dotrzeć do polityków krajowych i spróbować ich przekonać. W realizacji tego zadania uzyskał pomoc od Brytyjczyków, jednocześnie próbując utrzymać ten fakt w tajemnicy przed władzami polskimi. Został zrzucony do Polski w nocy z 3 na 4 kwietnia 1944 r. W tym czasie na wschodnich kresach Polski trwała już akcja „Burza”. Misja Retingera wywołała zaniepokojenie w kręgach Naczelnego Wodza gen. Sosnkowskiego i stąd najprawdopodobniej wyszło ostrzeżenie do kraju. W tym czasie podejmowano próby otrucia go, które jednak się nie powiodły. Retinger przebywał w Polsce do 25 lipca 1944 r. Został wówczas ewakuowany do Londynu.
Jako komentatorzy występują historycy z Instytutu Pamięci Narodowej: dr Władysław Bułhak (IPN Warszawa), dr Sławomir Poleszak (IPN Lublin).
Scenariusz filmu: Tadeusz Doroszuk i Adam Sikorski. Reżyseria: Adam Sikorski. Rok produkcji: 2009. Czas: 27. 50 min.
zachomikowany
Film jest opowieścią o legendarnym partyzancie mjr. Zygmuncie Szendzielarzu „Łupaszce”. Urodził się 12 marca 1910 r. w Stryju. W wojnie obronnej 1939 r. walczył w IV Pułku Ułanów. Następnie działał w konspiracji ZWZ–AK. Stworzył V Brygadę Partyzancką zwaną „Szwadronem Śmierci”, która walczyła w czasie II wojny światowej zarówno z okupantem niemieckim, jak i z partyzantką sowiecką. W sierpniu 1944 r. przeszedł z Okręgu Wileńskiego na Białostocczyznę. Jego V Brygada Wileńska do momentu rozwiązania w 1945 r. stoczyła ponad 80 walk z grupami operacyjnymi organów bezpieczeństwa. Niezwykłą postacią w Brygadzie był jego adiutant Leon Berynar, znany później pod pseudonimem „Paweł Jasienica”. Major „Łupaszka”, mimo rozwiązania Brygady, nie zaprzestał działalności. Przeniósł się na Pomorze, gdzie kontynuował działania zbrojne. Został aresztowany w 1948 r. na Podhalu i skazany na karę śmierci.
Jako komentatorzy występują historycy z Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie: Kazimierz Krajewski i dr Tomasz Łabuszewski.
Scenariusz filmu: Tadeusz Doroszuk i Adam Sikorski. Reżyseria: Adam Sikorski. Rok produkcji: 2009. Czas:27. 53 min.
z chomika: bombadilwlocie
zachomikowany
Gdy w 1944 r. zakończyła się okupacja niemiecka, wielu dotychczasowych konspiratorów uznało potrzebę kontynuowania oporu tym razem wobec komunistów. Wśród nich byli bracia Jan i Franciszek Kmiołkowie z powiatu pułtuskiego. Jan Kmiołek, urodzony w 1919 roku, podczas II wojny światowej należał do lokalnych struktur Armii Krajowej. Był kurierem pomiędzy terenami wcielonymi do III Rzeszy a Generalnym Gubernatorstwem. Podczas jednej z prób przejścia granicy został aresztowany i osadzony w więzieniu w Działdowie. Bracia Kmiołkowie po 1944 r. rozpoczynają nowy etap konspiracji. Jan Kmiołek ujawnił się w kwietniu 1947 roku, jednak już w maju ponownie wrócił do pracy podziemnej. Głównym zadaniem stworzonego przez niego oddziału było rozpracowywanie agentury aparatu bezpieczeństwa oraz jej likwidacja. Początkowo dowodzona przez niego grupa nie była podporządkowana żadnej strukturze. Dopiero jesienią 1948 roku oddział nawiązał kontakt ze strukturami Narodowego Zjednoczenia Wojskowego na powiat Ostrów Mazowiecka. Podporządkowany tej strukturze Jan Kmiołek pełnił funkcję dowódcy oddziału partyzanckiego PAS. Likwidację oddziału przez urząd bezpieczeństwa umożliwiły działania agenta o pseudonimie „Andrzej” oraz „Ramzes”. Ten ostatni przyczynił się do rozbicia i aresztowania członków oddziału w 1951 roku. Proces pokazowy Jana Kmiołka i jego podkomendnego miał miejsce w Pułtusku. Jan Kmiołek został 29-krotnie skazny na karę śmierci, którą wykonano.
Jako komentatorzy występują historycy z Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie: dr Tomasz Łabuszewski i Kazimierz Krajewski.
Scenariusz filmu: Tadeusz Doroszuk i Adam Sikorski. Reżyseria: Adam Sikorski. Rok produkcji: 2009. Czas: 27.44 min.
zachomikowany
« poprzednia stronanastępna strona »
Odtwórz folder- Pobierz folder
Zachomikuj folder
Foldery
Chomikowe rozmowy
Pokaż wszystkie
Pokaż ostatnie
Zaprzyjaźnione i polecane chomiki 
