Nostalgia.avi

obsada: Oleg Jankowski, Domiziana Giordano, Erland Josephson
reżyseria: Andriej Tarkowski,
scenariusz: Tonino Guerra,
Andriej Tarkowski
szczegóły: Francja, Włochy, ZSRR, 1983, 127 min

Tarkowski, obok Bergmana, Dreyera i Bressona należy do grona najwybitniejszych reżyserów w historii kina. Jego nieprzeciętna wręcz zdolność poetyckiego kształtowania rzeczywistości, oddania jej plastyczności i metafizyczności stanowią o jego jakże rozpoznawalnym stylu. Przyjęło się mówić, że kino Tarkowskiego to kino religijne, z jednej strony pełne dramatyzmu, z drugiej silnie powiązane z prawosławną myślą filozoficzną. Trudno się z tą konstatacją nie zgodzić, zwłaszcza wówczas, kiedy przyjrzymy się z bliska metaforyce, której z takim zaangażowaniem poświęca uwagę reżyser.

Tak jak u Bergmana, także u Tarkowskiego to, co się liczy najbardziej, to obraz z całą jego siatką znaczeń. Myśl równa się obrazowi, obraz równa się metafizyce, metafizyka zbliża się do istoty tematu - istoty nostalgii. Jako że obraz stanowi tło i sedno zarazem, słowo zostaje wyparte przez symbol, zaś sama niemożność komunikowania się staje się istotnym elementem opowieści filmowej.

"Nostalgia" to zatem tęsknota, za wszystkimi tymi elementami, które pozwalają człowiekowi egzystować. Tęsknota za przynależnością do określonego miejsca i czasu, tęsknota za wiarą, nadzieją i duchowością, to także tęsknota za tym, co było ważne, co metafizyczne, a co obecnie zostało wyparte przez rozwój techniki.

Główny bohater "Nostalgii", Gorczakow (Oleg Jankowski), to intelektualista, profesor sztuki, który przyjeżdża do Włoch służbowo, by odnaleźć jakiekolwiek informacji na temat nieżyjącego, XVIII-wiecznego kompozytora rosyjskiego. Na swej drodze spotyka Domenico (Erland Josephson), który reprezentuje w filmie odwieczne poszukiwania sensu życia, wolności, dobra i zła. Uważany za obłąkanego, mężczyzna tak naprawdę charakteryzuje się niezwykłą wrażliwością i uczuciowością. Konfrontacja tych dwóch bohaterów, konfrontacja tych dwóch światów w połączeniu z przepięknymi, smutnymi, ale wzruszającymi swym naturalnym pięknem obrazami składa się na arcydzieło filmowe, dzieło sztuki, jakich na próżno szukać we współczesnym kinie.

W "Nostalgii" pośród wszystkich scen, do najpiękniejszej należy bez wątpienia scena próby przejścia przez basen wypełniony gorącą wodą, z zapaloną świecą w ręku, tak aby owa świeca nie zgasła. W scenie tej, jakże symbolicznej, nie ma ani jednego elementu, który nie wstrząsnąłby do cna odbiorcą. Mamy zatem przepiękny, stary romański basen, toskańską wieś Bagno Vignone, unoszącą się nad akwenem mgłę, skupiony wyraz twarzy Gorczakowa, ciszę i płonącą świecę. Mamy także przede wszystkim obraz, nieskalany słowem.

"Nostalgia" to dzieło obowiązkowe, ponadczasowe, uniwersalne. To kino światowego formatu, choć bez wątpienia nie dla wszystkich.