★ Adolf Hiler ★

Adolf Hitler (ur. 20 kwietnia 1889 w Braunau am Inn, zm. 30 kwietnia 1945 w Berlinie) – niemiecki polityk, kanclerz Rzeszy od 30 stycznia 1933, Wódz i kanclerz Rzeszy (niem. Führer und Reichskanzler) od 1 sierpnia 1934 (łącząc stanowiska prezydenta i kanclerza Rzeszy), przywódca Narodowo-Socjalistycznej Niemieckiej Partii Robotników (NSDAP), ideolog niemieckiej odmiany faszyzmu zwanej od jego nazwiska hitleryzmem, narodowym socjalizmem lub nazizmem – od niemieckiej nazwy partii (niem. Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei), twórca i dyktator III Rzeszy niemieckiej, zbrodniarz wojenny, odpowiedzialny za zbrodnie przeciw ludzkości.


Działalność w NSDAP

Wczesne lata[edytuj]
Adolf Hitler jako niemowlę

Urodził się w cesarsko-królewskich Austro-Węgrzech, w miejscowości Braunau am Inn, w rodzinie austriackiego urzędnika celnego. W edukacji nie odnosił sukcesów i nie przystąpił do matury[2].

Jego amatorską pasją stała się wówczas sztuka, zwłaszcza malarstwo. Temat jaki najczęściej preferował to pejzaż górski lub miejski, techniką jaką najczęściej się posługiwał była akwarela. W latach 1907 i 1908 czynił bezskuteczne wysiłki, aby studiować malarstwo w Wiedniu, utrzymując się początkowo z renty, spadku oraz dzięki hojności ciotki; w okresie późniejszym zarabiał na sprzedaży malowanych przez siebie pocztówek i akwarel[3]. Pracował przejściowo jako pomocnik murarza. Po dwukrotnie niezdanym egzaminie na studia opuścił Wiedeń. Na podstawie datowanych jego prac można wyciągać wnioski, iż po tych niepowodzeniach nadal podejmował próby powrotu do malarstwa. Zaprojektował np. symbole NSDAP, w tym flagę. Jako kanclerz Rzeszy zmodyfikował projekt Volkswagena Garbusa.
Hitler w czasie I wojny światowej

W czasie pobytu w Wiedniu znalazł się pod wpływem socjaldemokratycznej koncepcji partii masowej. Nawiązał kontakty z antysemicką organizacją Pangermańskich Nacjonalistów, której przewodził Georg Ritter von Schönerer oraz stworzoną przez Karla Luegera rasistowską Partią Chrześcijańsko-Społeczną. W 1913 wyjechał do Monachium, gdzie bezpośrednio po wybuchu I wojny światowej w 1914 walczył jako ochotnik w armii niemieckiej. W czasie wojny awansował do stopnia starszego szeregowego (Gefreiter). Został dwukrotnie odznaczony Krzyżem Żelaznym przez adiutanta regimentu Hugo Gutmanna. O zawieszeniu broni (Rozejm w Compiègne) dowiedział się w wojskowym szpitalu w Pasewalku, gdzie przebywał około pół roku po czasowym oślepieniu gazem bojowym. Kapitulację Niemiec uznał za zdradę.

Mimo braków w formalnym wykształceniu Hitler cenił wiedzę przydatną w sprawowaniu władzy. Dużo czytał, miał sporą prywatną bibliotekę. Często otrzymywał książki w prezencie od swoich współpracowników i podwładnych. Czytając książki robił notatki na ich marginesach. Po II wojnie światowej nie przykładano dużej wagi do określenia wpływu czytanych przez niego lektur na głoszoną i realizowaną politykę.
Działalność w NSDAP[edytuj]

Działalność polityczną rozpoczął jako agitator Reichswehry. Podczas swych wystąpień wskazywał na winnych klęski Niemiec w I wojnie światowej oraz rewolucji listopadowej 1918, którymi jego zdaniem byli Żydzi, komuniści, socjaldemokraci i liberałowie – na fali frustracji społecznej spowodowanej klęską wojenną, zyskał tym sobie grupy zwolenników.
Hitler w roku 1920

W 1919 wstąpił do Niemieckiej Partii Pracy (niem. Deutsche Arbeitspartei, DAP), której nazwę w następnym roku zmieniono na NSDAP. 29 lipca 1921[4] został jej przewodniczącym z tytułem wodza (niem. Führer) oraz z niemalże dyktatorską władzą. W tym samym roku zreorganizował partyjne bojówki, tworząc 4 listopada 1921 "Oddziały Szturmowe" SA (niem. Sturmabteilung) – zajmujące się później m.in. mordowaniem przeciwników politycznych, walką z opozycją i pogromami Żydów. Z partyjnego pisma Völkischer Beobachter, które NSDAP nabyła w grudniu 1920, uczynił ogólnokrajowy dziennik (od 8 lutego 1923), który przez następne 25 lat stanowił jeden z filarów propagandy nazistowskiej.

Po nieudanym puczu monachijskim 8 listopada 1923 (inaczej pucz piwiarniany) został skazany na pięć lat więzienia i osadzony w więzieniu w Landsbergu (1924). Napisał tam książkę Mein Kampf (Moja walka), w której sformułował program ruchu nazistowskiego. Książka ta stała się swoistą "biblią" narodowych socjalistów, do 1939 została przetłumaczona na 11 języków, a jej nakład osiągnął 5 mln egzemplarzy. Jej tezy powtórzył w Das zweite Buch, książce nieopublikowanej za jego życia, a odnalezionej przez historyków w latach dziewięćdziesiątych.

Po przedterminowym zwolnieniu z więzienia (w grudniu 1924) skupił wokół siebie grono ambitnych i bezwzględnych współpracowników, reaktywując działalność partyjną NSDAP. 7 kwietnia 1925 Hitler zrzekł się austriackiego obywatelstwa, ale dopiero w 1932 uzyskał niemieckie. Momentem kluczowym dla jego partii był kryzys gospodarczy w 1929. Wówczas bowiem wyborcy zwrócili się w stronę dwóch skrajnych partii – komunistów i Narodowych Socjalistów.
Spotkanie członków NSDAP, 1930

Jego partia po wyborach we wrześniu 1930 otrzymała 107 mandatów do Reichstagu i stała się najpierw drugą, a potem pierwszą frakcją w parlamencie (po utworzeniu w 1931 sojuszu z niemieckimi ugrupowaniami prawicowymi tzw. frontu harzburskiego).

Zwycięstwo wyborcze ułatwił znacznie fakt pozyskania w 1929 przez nazistów niemieckiego przemysłowca Alfreda Hugenberga[5], który przez wiele następnych lat wspierał ich finansowo – dzięki temu NSDAP mogła zorganizować zakrojoną na szeroką skalę kampanię propagandową i zapewnić sobie stałe źródło funduszy na bieżącą działalność.

W styczniu 1932 Hitler i inni działacze nazistowscy spotkali się w Düsseldorfie z grupą 300 przemysłowców niemieckich[6], zaniepokojonych ekspansją komunistów niemieckich. Nazistom i Hitlerowi, jako gwarantującym interesy wielkiego przemysłu, przyrzeczono znaczną pomoc finansową, dzięki której mogli przygotować się do wyborów w marcu 1932 i zorganizować kampanię przedwyborczą. Podczas spotkania, Friedrich Thyssen, prezes koncernu stalowego Thyssen AG, powiedział iż: tylko duch narodowosocjalistyczny i duch jego przywódcy mogą zmienić losy kraju[6]. Hitlera wsparły także inne największe niemieckie koncerny, tylko w latach 1933–1934 koncern chemiczny IG Farben (oskarżony po wojnie w procesach norymberskich o zbrodnie wojenne), przekazał nazistom 84,2 mln reichsmarek, a koncern stalowy Friedrich Krupp AG 12 mln do 1939.
Karta do głosowania w drugiej turze wyborów prezydenckich 1932 (Hindenburg, Hitler, Thälmann)

W 1932 przegrał wybory prezydenckie, otrzymując 36,8 procent głosów (ok. 13,4 mln wyborców), przy wysokiej frekwencji wyborczej. 5 marca 1933 w wyborach do Reichstagu, Hitler doszedł do władzy w sposób legalny, gdy NSDAP, będące w koalicji z Narodowo Niemiecką Partią Ludową (niem. Deutschnationale Volkspartei, DNVP), wygrało wybory parlamentarne z wynikiem 43,9% głosów (288 na 444 miejsc w parlamencie). 30 stycznia 1933 w południe ówczesny prezydent Rzeszy – Paul von Hindenburg powierzył Hitlerowi tekę kanclerza (premiera) Rzeszy. Następnie Hitler, dzięki rozporządzeniu prezydenta Rzeszy wydanym po pożarze budynku Reichstagu, zastraszając przeciwników politycznych i opozycję doprowadził do uchwalenia przez Reichstag (parlament niemiecki) Ustawy w Celu Pomocy Narodowi i Państwu w Potrzebie (niem. Gesetz zur Behebung der Not von Volk und Reich), zwanej w niemieckiej historiografii Ustawą o Pełnomocnictwach (niem. Ermächtigungsgesetz). Zaowocowało to przejęciem pełnej władzy, w ten sposób że wspomnianą ustawą parlament przekazywał rządowi Rzeszy kierowanemu przez Hitlera swą moc ustawodawczą.
Socjotechnika[edytuj]

Hitler starannie planował wszystkie wystąpienia publiczne stosując metody inżynierii społecznej – wychodził z założenia, iż odpowiednia oprawa przemówień aspirującego do roli przywódcy narodu charyzmatycznego oratora jest kluczowa do osiągnięcia sukcesu politycznego, pozwoli bowiem na kontrolowanie woli odbiorcy i ukierunkowanie jego emocji w stronę bezkrytycznego uwielbienia lidera politycznego i partii. W celu osiągnięcia pożądanych efektów godzinami ćwiczył przed lustrem gestykulację i mimikę, jednocześnie zlecając fotografom wykonywanie zdjęć podczas tych prób, które później bezustannie analizował pod kątem prawidłowości zastosowanych póz. Większość oratorskich gestów przejął od monachijskiego komika, Ferdla Weissa[5], a inne triki aktorskie m.in. od niemieckiego aktora Fritza Langa[5]. Przed każdym wystąpieniem osobiście sprawdzał akustykę hal, a swoich przemówień zwykle uczył się na pamięć.
Hitler w trakcie przemówienia w Reichstagu, 11 grudnia 1941

Początkowo Hitler przybrał pozę szalonego i słabo kontrolującego emocje fanatycznego oratora, w rzeczywistości jednak wszystkie występy były starannie opracowane przez doradców, a "szaleństwo" prezentowane tłumom na pokaz. W późniejszym okresie, zwłaszcza po zdobyciu władzy, wizerunek ten zmienił się – przemówienia nabrały cech wystąpień natchnionego lidera religijnego, osłabła też znacznie polityczna treść przekazu, który przemienił się niemalże w filozoficzne rozważania bez merytorycznej zawartości[potrzebne źródło].

Pierwowzorem wystąpień politycznych Hitlera stała się opera Ryszarda Wagnera, Parsifal[5], decydująca dla jego wyboru życiowego miało też być obejrzenie innej opery Wagnera pt. Rienzi. Referując stosunek Hitlera do muzyki, Danuta Gwizdalanka pisze:

Z twórczością Richarda Wagnera zetknął się w wieku 12 lat. Zaprowadzono go wtedy na przedstawienie Lohengrina, które wprawiło go w niewysłowiony zachwyt. Parę lat później jeszcze większe wrażenie wywarła na Hitlerze opera Rienzi. Bohaterem jej libretta jest średniowieczny trybun ludowy, który pragnie wskrzesić dawną świetność Rzymu. Po zobaczeniu Rienziego na scenie opery w Linzu Hitler wpadł w takie uniesienie, że po przedstawieniu długo roztaczał przed towarzyszącym mu tego wieczora przyjacielem wizję swojego posłannictwa wobec narodu niemieckiego. "Wtedy to się narodziło", powiedział trzydzieści lat później wspominając ów wieczór i przypisując Wagnerowi "ojcostwo" swojej "misji dziejowej"[7].

W 1923 Hitler odwiedził Bayreuth i wkrótce stał się częstym oraz nadzwyczaj serdecznie przyjmowanym gościem rodziny Wagnerów.

(...) 22 lipca 1924 roku, kiedy po dziesięciu latach przerwy w Bayreuth zainaugurowano kolejny festiwal oper Wagnera, stał się on wydarzeniem politycznym. W centrum uwagi znalazł się Hitler, który niedawno opuścił więzienie, Wagnera obwołano jednym z ojców duchowych narodowego socjalizmu, a przedstawienie Śpiewaków norymberskich przeobraziło się w nacjonalistyczną demonstrację."[8]

Hitler uważał, iż muzyka nieodłącznie wiąże się z polityką i w połączeniu z innymi elementami (np. naprzemienne postulowanie pomysłów zarówno radykalnych jak i socjalistycznych) tworzy skuteczną broń propagandową umożliwiającą pozyskanie poparcia mas społecznych. Strategia ta umożliwiła Hitlerowi opanowanie niemieckiego społeczeństwa i uzyskanie niemalże całkowitego i bezkrytycznego poparcia dla planów ekspansji militarnej w Europie i dyskryminacji mniejszości etnicznych, wynikającej ze zbrodniczych planów praktycznej realizacji nazistowskiej teorii rasowej.
Kwestie religijne[edytuj]

Hitler dorastał w rodzinie katolickiej, ale już jako chłopiec odrzucał niektóre aspekty tej religii. Po opuszczeniu domu rodzinnego nigdy nie uczęszczał na msze, ani też nie przyjmował katolickich sakramentów[9]. Przez dalszą cześć życia odnosił się do religii z niechęcią, aż po wrogość[10]. Powtarzał, że "wiarę w Boga powinno się tracić tak jak pierwsze zęby"[11]. Christa Schroeder, sekretarka Hitlera, wspomniała w swych wydanych po latach pamiętnikach: "Hitler nie był przywiązany do Kościoła. Uważał religię chrześcijańską za przeżytek, obłudny wynalazek służący do uzależniania ludzi"[12]. Nicolaus von Below, adiutant Hitlera, napisał o postawie religijnej Hitlera w swych wydanych po latach wspomnieniach: "Nigdy nie zauważyłem u niego żadnych oznak pobożności (...)"[13]. Wspominał także, że Hitler wygłaszał publicznie "pogróżki pod adresem Kościołów"[14]. Inny autor twierdzi, że Hitler "bez opanowania dawał się ponosić nienawiści do Żydów, księży, socjaldemokratów, Habsburgów"[15]. Istnienie u Hitlera planu rozprawienia się z chrześcijaństwem potwierdza Werner Maser, który przytacza jego słowa na ten temat. Stwierdził on mianowicie, że jeśli chodzi o kościół katolicki, to pewnego dnia trzeba będzie "wytrzebić go siłą"[16][17]. Traktował go jako konkurenta, ale jednocześnie realną siłę, z którą tymczasowo należy się liczyć – stały za nim bowiem znaczące warstwy niemieckiego społeczeństwa[18]. Plany Hitlera dotyczące rozprawienia się z religią potwierdza również były dygnitarz hitlerowski, Hermann Rauschning, który wspominał pewną wypowiedź Hitlera na temat Kościoła i masonerii. Hitler miał powiedzieć: "Teraz my jesteśmy najsilniejsi i dlatego usuniemy jednych i drugich, zarówno Kościół jak i masonerię"[19].

Hitler prezentował poglądy bliskie agnostycyzmowi. Jednym z mistrzów życia duchowego był dla Hitlera Schopenhauer[20], który uważał, że chrześcijaństwo jako światopogląd nie jest tworem Objawienia, lecz zostało zmontowane z koncepcji starożytnych religii pogańskich, indyjskich, egipskich i wschodnich, zwłaszcza buddyzmu[21]. Jeden z biografów dyktatora, były dygnitarz hitlerowski, w swych wspomnieniach opisał stosunek Hitlera do Opatrzności: "Gdzie jednak jest Bóg, o którym wielokrotnie wspomina w swoich tyradach Hitler, nazywając go Opatrznością i Wszechmogącym? Bóg to człowiek piękny, człowiek boski, (...). Bóg to sam Hitler"[22]. Ponadto Hitler wierzył w idee Arthura de Gobineau, mówiące o międzyrasowej walce o przetrwanie. Gobineau opisał rasę aryjską, jako tę, którą Opatrzność wybrała do niesienia pochodni cywilizacji. W koncepcji Hitlera Żydzi byli wrogami wszelkiej cywilizacji.

Publicznie, kwestie religijne traktował w sposób instrumentalny, użyteczny dla swej polityki. Chwalił chrześcijańskie dziedzictwo, niemiecką kulturę chrześcijańską i wiarę w Jezusa Chrystusa[23]. Jednocześnie w swoich przemówieniach i publikacjach podkreślał, że chrześcijaństwo jest jego główną motywacją do antysemityzmu. Oznajmił też, że: "Jako chrześcijanin nie mam powinności do bycia oszukiwanym, ale mam powinność do bycia wojownikiem o prawdę i sprawiedliwość"[24][25]. Dualizm oficjalnych i nieoficjalnych postaw oraz obsesje antyżydowskie i antyklerykalne potwierdzają relacje z ostatnich lat jego życia, kiedy to wspominał motyw tzw. judeochrześcijaństwa, wskazując na żydowskie wpływy w wierzeniach chrześcijańskich. W szczególności podkreślał to w wypowiedziach krytycznych względem Watykanu.

Co więcej, na potrzeby nazizmu został stworzony specjalnie spreparowany system wierzeń, oparty na terminologii chrześcijańskiej – tzw. "pozytywne chrześcijaństwo"[26]. Został on oczyszczony z wszelkich obiekcji, jakie Hitler wysuwał wobec chrześcijaństwa, a Jezus przedstawiany był w nim jako bojownik antyżydowski. W SS promowany był ideał Niemca wierzącego w Boga, ale oderwanego od konkretnego wyznania. Hitler często wyrażał się w duchu darwinizmu: "Wyższa rasa podporządkowuje sobie niższą rasę... prawo, które widzimy w naturze, i które możemy uważać za jedyne wyobrażalne prawo."[27]; "Wyzwoliłem Niemcy od głupich i poniżających mitów sumienia i moralności... Wyszkolimy młodych ludzi, przed którymi świat będzie drżał. Chcę młodych ludzi zdolnych do przemocy – władczych, nieustępliwych i okrutnych."[28].
Adolf Hitler

Spośród wyznań chrześcijańskich Hitler faworyzował protestantyzm, który jest najbardziej otwarty na reinterpretację. W odróżnieniu od innych prominentów nazistowskich nie skłaniał się ku wierzeniom ezoterycznym, neopogaństwu i okultyzmowi. Wyśmiał je w "Mein Kampf"[29]. Wyrażał uznanie dla islamskiej tradycji militarnej. W prywatnej rozmowie z osobą zaufaną miał wyrazić opinię:

Religia mahometańska pasowałaby do nas dużo bardziej niż chrześcijaństwo. Dlaczego musiało to być chrześcijaństwo z jego potulnością i słabością..."[30].

Okres po dojściu do władzy[edytuj]

Information icon.svg Osobny artykuł: Pożar Reichstagu.

30 stycznia 1933, dzięki poparciu sfer konserwatywnych, większości generalicji i czołowych przedstawicieli przemysłu i finansjery, został kanclerzem (powołany na to stanowisko przez Paula von Hindenburga), i stanął na czele koalicyjnego rządu. Poparcia specjalnym pełnomocnictwom dla jego gabinetu udzieliła chadecka Partia Centrum. 27 lutego 1933 spłonął Reichstag. Hitler – przy biernej postawie prezydenta Hindenburga, rozwiązał parlament i wykorzystał pożar do rozprawy z komunistami i uchwalenia 28 lutego 1933 ustawy O ochronie narodu i państwa (niem. Zum Schutz von Volk und Staat), faktycznie zawieszającej prawa obywatelskie i konstytucję Republiki Weimarskiej. 23 marca 1933 przyjęto kolejne prawo, Ustawę o pełnomocnictwach (niem. Ermächtigungsgesetz), oznaczającej w praktyce przekazanie Hitlerowi pełni władzy, gdyż ta ustawa konstytucyjna dawała prawo rządowi Hitlera do uchwalania ustaw (bez zgody Reichstagu). 5 maja Hitler doprowadził do rozbicia Wolnych Związków Zawodowych. "Skoncentrowane" finansowanie partii w znacznym stopniu przejęła utworzona w tym celu 1 czerwca przez wielkich przemysłowców Fundacja Gospodarki Niemiec Adolfa Hitlera (niem. Adolf-Hitler-Spende der deutschen Wirtschaft).

Faktyczny monopol polityczny NSDAP został ostatecznie potwierdzony przyjęciem 14 lipca 1933 Ustawy o zapobieganiu tworzenia nowych partii (niem. Gesetz gegen die Neubildung von Parteien), na mocy której zakazano działalności wszystkich, poza NSDAP, partii politycznych. Władza Hitlera ugruntowała się na dobre po przeprowadzonych 12 listopada wyborach parlamentarnych, w których partia nazistowska zdobyła 92,2% głosów.

Wobec spadku wpływów wyborczych NSDAP, rozprawił się z opozycją, tworząc dla określonych grup ludności (Żydzi, homoseksualiści, Cyganie, antyhitlerowcy, księża oraz socjaldemokraci) obozy koncentracyjne. Pierwszy z nich powstał w Dachau, 22 marca 1933[31]. Później, w czasie wojny, obozy te zapełniły się także więźniami z terenów okupowanych.

Po śmierci Hindenburga 2 sierpnia 1934 nie przeprowadził nowych wyborów prezydenckich, uznając, że urząd prezydenta został zawieszony. Na mocy przyjętej dzień wcześniej, 1 sierpnia 1934 Ustawy o Naczelniku Rzeszy Niemieckiej (niem. Gesetz über das Staatsoberhaupt des Deutschen Reiches), połączył urzędy prezydenta i kanclerza, przejmując ich kompetencje jako Wódz i Kanclerz Rzeszy (niem. Führer und Reichskanzler) oraz został wodzem naczelnym Reichswehry.

Po uzyskaniu pełni władzy podjął działania w polityce zagranicznej Niemiec, zmierzające do uspokojenia opinii światowej. W tym celu zastosował zarówno gesty pojednawcze i propagandowe, mające na celu ukazanie pokojowego stylu sprawowania władzy. W maju 1933 wygłosił w Reichstagu wielką przemowę pokojową, w tym samym miesiącu przedłużył porozumienie z ZSRR (tzw. Układ w Rapallo z 1922). Pragnąc zaprezentować się jako zwolennik Kościoła, doprowadził w lipcu 1933 do podpisania konkordatu z Watykanem – w cztery lata później, 15 marca 1937, papież Pius XI potępił nazizm w encyklice "Mit brennender Sorge" (pol. z palącą troską). W styczniu 1934 doprowadził do podpisania pomiędzy Polską i Niemcami układu o niestosowaniu przemocy (tzw. układ o nieagresji), proponując jednocześnie podobne porozumienia dwustronne z Francją i Czechosłowacją – w tym czasie prowadził już niejawne przygotowania do następnej wojny. Nie chcąc być związanym zobowiązaniami międzynarodowymi, w październiku 1933 podjął decyzję o wystąpieniu Niemiec z Ligi Narodów.

W 1934 bezwzględnie rozprawił się z opozycją w łonie SA oraz innymi przeciwnikami politycznymi. Podczas tzw. nocy długich noży z 29 na 30

• Pobierz folder
• Zachomikuj folder