Potocki Wacław

Wacław Potocki (ur. 1621 w Woli Łużańskiej, zm. przed 9 lipca 1696, Łużnej) – sędzia skarbowy województwa proszowskiego, podstarosta i starosta biecki i sędzia grodzki biecki (w latach 1667-1676), podczaszy krakowski (1678-1685), jeden z głównych twórców barokowych w Polsce, poeta, epik, satyryk i moralista.

Pochodził z ariańskiej rodziny ziemiańskiej herbu Szreniawa. Miał starszego brata: Jana. Wykształcenie zdobył prawdopodobnie w zborze ariańskim w Raciborsku. Po ukończeniu nauk, w wieku siedemnastu lat podjął służbę żołnierską w oddziałach hetmana Mikołaja Potockiego na Ukrainie. Po powrocie do domu, otrzymał część majątku po ojcu, którego utracił w wieku czternastu lat. Rozpoczął życie ziemianina i osiadł we wsi Łużna w Małopolsce. Po ożenku w 1648 r.,z Katarzyną Morsztynówną, przeniósł się do wsi Łosie (powiat gorlicki), gdzie był jej właścicielem.

Doczekał się trójki dzieci: Stefana, Zofii i Jerzego (urodzeni między 1651 a 1661). Brał udział w walkach na Ukrainie (1638), W latach 1651 - 1653 walczył w wojnie kozackiej. Dzielnie dowodził oddziałem w 1651 r. pod Beresteczkiem. W czasach „potopu" początkowo, jak wielu arian i protestantów, opowiadał się za Karolem Gustawem' W 1655 r. bojąc się represji, uciekł na Węgry, skąd wrócił w styczniu 1656 r. i wystawiając własny oddział, walczył przeciw Szwedom i Rakoczemu w l.1656-1657.

W 1658 roku – po ogłoszeniu dekretu o banicji arian – przeszedł na katolicyzm. Przeciwnik Wazów.

W latach 1665-1666 podczas rokoszu Lubomirskiego, napadnięto na jego dwór w Łużnej, spalono go, a poetę zelżono i ciężko pobito. W 1665 roku sporządził akt urzędowego, w którym zrzekł się całego majątku na rzecz synów. W 1667 r. został podstarościm bieckim oraz sędzią skarbowym województwa krakowskiego.

Potem był zwolennikiem Michała Korybuta Wiśniowieckiego, a wreszcie Jana III Sobieskiego. Po abdykacji króla został sędzią skarbowym województwa proszowskiego, podstarościm bieckim, sędzią grodzkim w Bieczu, a w 1678 r. otrzymał od Jana III Sobieskiego godność podczaszego krakowskiego, którym był w latach 1678-1685. Opowiadał się za reformą ustroju Rzeczypospolitej, w tym za wprowadzeniem dziedziczności tronu. Ponieważ sprzyjał swoim dawnym współwyznawcom, był dwukrotnie pozywany przed sąd i ucierpiał od najazdów fanatycznej szlachty katolickiej.

Potocki przeżył śmierć żony i trojga dzieci. Dwóch synów zginęło na wojnie. Najstarszy syn Stefan Potocki zmarł w 1673 roku, z wycieńczenia po bitwie chocimskiej, a córka Zofia Potocka, która odziedziczyła talent literacki po ojcu, zmarła przedwcześnie jak i też dwoje wnuków, Następnie umarł najstarszy brat Jan Potocki (rotmistrz wojsk koronnych) i 10 lipca 1686 roku pożegnała świat żona Katarzyna Morsztynówna, potem zięć Jan Lipski i drugi brat poety, a w 1691 r. w czasie wyprawy tureckiej ginie drugi syn Jerzy Potocki.

W starości opiekowały się nim synowa wdowa po tym ostatnim, Aleksandra Potocka, i wnuczka.

Osamotniony Wacław Potocki zmarł w Łużnej w 1696 r. Został pochowany w podziemiach klasztoru franciszkańskiego w Bieczu. Za życia Potockiego oprócz Pocztu herbów i dwóch pomniejszych panegiryków, nie ukazał się drukiem żaden inny jego utwór.

Twórczość [edytuj]

Zaczął pisać około 1646 namówiony przez krewnego – Samuela Przypkowskiego. Był typowym reprezentantem epiki i poezji ziemiańskiej, pisał romanse i fraszki, nie odchodząc od poezji religijnej (Dialog o zmartwychwstaniu Pańskim). Przez Aleksandra Brücknera, który szereg swych prac poświęcił temu poecie, uważany był za najoryginalniejszego i najbardziej narodowego poetę dawnej Polski.

Dzieła:

Utwory młodzieńcze (od 1648) dochowały się m. in. (wraz z kilkoma późniejszymi) w Wirydarzu poetyckim J. T. Trembeckiego (druk w 1911).

Pieśni pokutne, utwór utrzymany w surowym, ariańskim duchu.

Judyta (1652, wydana 1911), poemat oparty na temacie biblijnym.

Wirginia (1652, wydana anonimowo w "Zabawach Przyjemnych i Pożytecznych" 1777), poemat oparty na wątku zaczerpniętym z dzieł Liwiusza.

Lidia (wydana 1953 jako Historia Florydana z Lidią), przeróbka poematu François Rosseta.

Argenida, napisana została w latach 1660—1670, druk w 1697, III. wyd. 1743), powieść wierszem naśladowana z pisarza szkockiego Johna Barclaya.

Transakcja wojny chocimskiej powstała w 1669-1672. Po raz pierwszy wydana została w 1850 roku pod tytułem Wojna chocimska, jako utwór Andrzeja Lipskiego. Pierwszego wydania krytycznego dokonał Aleksander Brückner w 1924. Jest to główny epicki utwór poety i najwybitniejsza epopeja staropolska. Epicki poemat opowiada o zwycięstwie nad Turkami odniesionym w 1621 przez Polskę pod Chocimiem i jest rymowaną przeróbką dziennika Jakuba Sobieskiego, uzupełnioną o osobiste dygresje i wywody autora. Napisany językiem bogatym i barwnym utwór opowiada losy autentycznych bohaterów tych czasów: hetmana Chodkiewicza, Sebastiana Lubomirskiego, rycerza Jana Lipskiego i innych. Dzieło odznacza się gorącym patriotyzmem, a jednocześnie głęboką religijnością.

Periody, napisane w 1674 treny na śmierć syna Stefana (wydrukowane po raz pierwszy 1864—1865).

Merkuriusz Nowy, powstały w 1673—1674, poemat o zwycięstwie Sobieskiego pod Chocimiem w 1673 (pierwodruk 1843, a w drugiej, obszerniejszej redakcji – 1889).

Historia równej odwagi, ale różnej fortuny dwu pięknych Tressy i Gazele..., napisana 1675, wydana 1924, oparta na motywach utworu francuskiego poety J.A. de Thou.

Abrys ostatniego żalu, napisane w 1691 (niepełny pierwodruk w "Bibliotece Warszawskiej" 1904), treny na śmierć syna Jerzego.

Syloret napisana w 1691 (pierwodruk 1764), powieść wierszem naśladowana z Apulejusza i Heliodora.

Nowy zaciąg pod chorągiew starą trymfującego Jezusa, napisany 1679.

Poczet herbów, napisany około 1695, druk w 1696, część nienadająca się do druku, nosząca tytuł Odjemek od herbów szlacheckich znajdowała się do 1944 w rękopisie Biblioteki Załuskich), herbarz wierszem.

Ogród, ale nie plewiony, bróg, ale co snop to inszego zboża, kram rozlicznego gatunku, powstały w 1670-1695, wydany po raz pierwszy przez Aleksandra Brücknera jako Ogród fraszek w 1907, 2 t.) wraz z poprzednim i następnym zbiorem najbardziej charakterystyczna część spuścizny poety, zbiór 1830 anegdot, fraszek, wierszy okolicznościowych, polemicznych i refleksyjnych.

Moralia, powstałe w latach 1688-1695, wydali w 3 t. Tadeusz Grabowski i Jan Łoś w 1915-1918, niedokończony olbrzymi zbiór przypowieści wierszem, oparty na zbiorze łacińskich przysłów (Adagia) Erazma z Rotterdamu.

Zarówno Ogród fraszek, jak i Moralia barwnie przedstawiają uroki życia ziemiańskiego, krytykując jednocześnie gnuśność umysłów, ucisk chłopów, nietolerancję religijną i najgorsze przejawy sarmatyzmu.

• Pobierz folder
• Zachomikuj folder